Hồi đó Bụt sắp tịch, thầy trò đang đi lên miền Bắc. Có lẽ Bụt muốn trở về thành Ca Tỳ La Vệ để nhập diệt, nhưng khi tới được thành Câu Thi Na thì Bụt nghĩ rằng mình nhập diệt nơi đây cũng được. Ðây chỉ là một thành phố nhỏ. Thầy A Nan yêu cầu Ngài đừng nhập diệt ở đây, đợi tới một thành phố nào thật đẹp mới nên nhập diệt. Ðó là chiến thuật của Thầy A Nan. Thầy muốn Bụt chậm nhập diệt giờ phút nào thì quý giờ phút đó. Thầy A Nan thưa: “Bạch Ðức Thế Tôn, thành phố Kusinagara này nhỏ xíu phần nhiều nhà cửa được làm bằng nền đất tường vôi. Ðức Thế Tôn đừng nhập diệt ở đây. Ðức Thế Tôn, xin Ngài đợi đến một thành phố nào lớn hơn và đẹp hơn rồi hãy nhập diệt.” Bụt cười và nói:!’Thầy đừng tưởng rằng thành phố này không đẹp. Ngày xưa, thành phố này đã từng là một Tịnh Ðộ. Ta đã từng ở thành phố ấy.” Và Ðức Thế Tôn tả cho Thầy A Nan nghe về những nét đẹp đẽ, phồn vinh và hạnh phúc của quốc độ Câu Thi Vương ngày xưa của vua Ðại Thiện Kiến. Những điều này đã được ghi chép trong kinh Ðại Thiện Kiến Vương. Kinh số 68 của bộ Trung A Hàm. Quý vị sẽ thấy là trong kinh A Di Ðà cũng có những chi tiết giống hệt kinh Ðại Thiện Kiến Vương.

Trong tạng Pali, kinh này tên là Mahàssudarsana, nằm trong Trường bộ số 17. Kinh có ghi lời thưa của thầy A Nan: “Bạch đức Thế Tôn, có những thành phố lớn khác như thành Vương Xá, Xá Vệ, Ba La Nại,... Tại sao đức Thế Tôn không nhập diệt nơi các thành phố ấy mà Ngài lại quyết định nhập diệt ở nơi thành phố nhỏ hẹp này - một thành phố nhỏ hẹp nhất trong các thành phố?”

Ðức Thế Tôn nói: “Này A Nan, Thầy đừng nói rằng đây là một thành phố nhỏ hẹp. Thuở quá khứ, thành Câu Thi Na này có tên là Câu Thi Vương, giàu có cùng tột, dân chúng đông đúc. A Nan, thành Câu Thi Vương dài mười hai do diên, rộng bảy do diên. ở đây, người ta đã dựng lên các tháp cao bằng một người, hai, ba, bốn cho đến bảy người. Này A Nan, thành Câu Thi Vương ở bên ngoài có bảy lớp hàng rào bao bọc, rào được xây bằng gạch với bốn loại châu báu là vàng, bạc, lưu ly thủy tinh; bảy lớp hào thì được rãi bằng cát với bốn lớp châu báu là vàng, bạc, lưu ly và thủy tinh.

Này A Nan, Câu Thi Vương được bao bọc bởi bảy lớp tường thành. Ởù ngoài các lớp tường thành ấy cũng được xây dựng bằng bốn lớp châu báu vàng, bạc, lưu ly và thủy tinh. Này A Nan, thành Câu Thi Na cũng được bao bọc bởi bảy lớp cây đa la. Các cây ấy được dựng bằng bốn lớp châu báu; cây đa la bằng vàng thì hoa, lá, trái bằng bạc; cây đa la bằng bạc thì hoa, lá, trái bang vàng; cây đa la bằng thủy tinh thì hoa, lá, trái bằng lưu ly và hoa, lá trái bằng thủy tinh thì cây đa la bằng lưu ly.

Này A Nan, khoảng giữa cây đa la có đào những ao hoa. Trong các ao ấy có trồng các loại thủy hoa như hoa sen xanh, hoa sen đỏ, hoa sen trắng, hoa sen hồng. Bờ ao hoa ấy có đắp bốn loại châu báu là vàng, bạc, lưu ly và thủy tinh. ở đây, ao hồ trải cát bang bốn loại châu báu vàng, bạc, lưu ly, thủy tinh. Trong các ao ấy, có thềm cấp bằng bốn loại châu báu vàng, bạc, lưu ly và thủy tinh. Này A Nan, các ao ấy được màn che ở dưới, có chuông lắc ở giữa, bốn loại châu báu là vàng, bạc, lưu ly, thủy tinh; chuông bằng bạc thì quả lắc bằng vàng và chuông bằng vàng thì quả lắc bằng bạc”.

Nói tóm lại, ở trong kinh này, ta thấy có những chi tiết về những vẻ đẹp của Tịnh Ðộ. Các vị Tổ sư đã có nhiều tác phẩm chú giải kinh A Di Ðà và nhiều tác phẩm diễn giải rất sâu sắc. Chúng ta có thể thừa hưởng được những bộ sách diễn giải đó. Ở Làng Mai, chúng ta hãy học hỏi và thực tập kinh A Di Ðà theo phương pháp thiền quán hiện pháp lạc trú để đừng bị chìm đắm, dù là chìm đắm trong những lý thuyết thậm thâm vi diệu. Chúng ta học hỏi và áp dụng kinh A Di Ðà trong đời sống tu tập hàng ngày của chúng ta, học hỏi và thực tập như thế nào để có hạnh phúc, an lạc, vững chãi và thảnh thơi để Ðức A Di Ðà và cõi Tịnh Ðộ có thể có mặt trong đời sống hàng ngày của chúng ta. Vì vậy, trong những buổi giảng về kinh A Di Ðà, tôi sẽ không xử dụng những tác phẩm diễn giảng của các vị Tổ sư ới trước. Chúng ta hãy học kinh A Di Ðà bằng nhãn quan mới, chúng ta nhai giáo lý của kinh A Di Ðà bằng cách nhìn của đạo Bụt nguyên thủy.

Ta nên biết rằng niềm ao ước sâu xa nhất của con người là tìm ra được môi trường sống có an ninh, tình thương và sự hiểu biết. Tất cả chúng ta đều mong ước có một môi trường như vậy. Các đức Bồ tát các đức Thế Tôn cũng thấy được ước muốn của chúng ta và của mọi loài chúng sanh. Cho nên, bất cứ ai mà thực tập một cách thông minh và vững chãi đều nghĩ tới sự thành lập những môi trường như vậy để mình tự nuôi dưỡng mình, và để mình có thể nuôi dưỡng những người khác. Vì vậy ý hướng thành lập Tịnh Ðộ là tâm niệm của tất cả những người tu học. Trong chúng ta, người đã tu lâu năm hay người mới tu cũng vậy, ai cũng ao ước thiết tha là làm thế nào để lập ra một khung cảnh trong đó chúng ta được sống có thầy, có bạn, có an ninh được che chở, được thương yêu và có điều kiện đi tới trên con đường thành tựu đạo nghiệp và chuyển hóa khổ đau.

Kinh A Di Ðà cũng nằm trong viễn tượng đó. Ðức A Di Ðà là người đã từng tu học và cũng đã có ước vọng đó, nên Ngài đã tạo ra một khung cảnh có an toàn có tình thương, có những điều kiện để thực tập. Người chủ trương Tịnh Ðộ là Bụt A Di Ðà, khung cảnh có tên là Cực Lạc. Chúng ta, ai cũng ôm ấp ước muốn ấy. Chúng ta cũng muốn lập ra một khung cảnh để an trú, để có nơi đón tiếp những người bạn của mình, những người thương của mình, mời họ đến đó để cùng chung sống, cùng tu học, cùng hưởng được sự có mặt của vững chãi, thảnh thơi tình thương và sự an lạc. Tuy nuôi dưỡng tâm niệm đó, nhưng có khi chúng ta không có nhiều may mắn. Chúng ta chỉ lập ra được một cơ sở, rồi chúng ta bị mắc kẹt và chạy theo cơ sở ấy. Chúng ta mất hết thì giờ để xây dựng cơ sở, nhưng chúng ta lại không tạo ra được một nội dung cho cơ sở đó. Nghĩa là tạo ra được sự an lạc, hòa hợp và thanh tịnh của một Tăng thân. Nếu ta không tạo được một khung cảnh có nội dung như vậy, thì ta chỉ là người làm nô lệ cho khung cảnh mà thôi. Chúng ta phải chạy kiếm tiền để tiếp tức duy trì và phát triển cái vỏ của những cơ sở ấy, rốt cuộc ta không có thì giờ để chăm sóc cho bản thân ta và cho những người đến với ta. Từ khởi điểm thì bản nguyện ta cũng cùng bản chất với bản nguyện của đức A Di Ðà, nhưng sau đó chúng ta bị lầm lạc - lầm lạc đi sang một nẻo khác, đó là nẻo làm chùa. Việc làm chùa khiến chúng ta trở thành một người bận rộn nhất trên đời. Ta mất hết thảnh thơi, mất hết an lạc và bản hoài ban đầu của ta, ta không thực hiện được Xây dựng và kiến thiết Tịnh Ðộ là hoài bão của tất cả chúng ta. Nhưng ta phải khéo léo lắm mới xây dựng được một Tịnh Ðộ, nếu không, ta sẽ đánh mất bản thân của ta. Trú xứ ta xây dựng phải có chất liệu an tịnh ta mới gọi nó là Tịnh Ðộ dược. Khung cảnh mà chúng ta muốn tạo lập ra phải có chất liệu “Tịnh” của nó. Tịnh tức là không có sự Ô nhiễm. Sự Ô nhiễm nào? Trước hết, ta gọi tên nó là sự bận rộn. Chúng ta bận rộn quá, bận rộn về chuyện đi cúng, làm đám và xây cất. Chúng ta đâu có thì giờ để tu học, đâu có thì giờ chăm sóc cho nhau, đâu có thì giờ thương nhau. Có sự bận rộn là không có tịnh, tức là nhiễm. Cõi của ta là Uế độ, không phải Tịnh Ðộ. Chúng ta để tiền bạc thống trị chúng ta, chúng ta để tiền bạc và quyền lực của nó chi phối chúng ta. ở trong khung cảnh đó, người nào cũng muốn làm lớn, cũng muốn có uy quyền với những người khác, người nào cũng muốn có tiền bạc. Cõi đó đâu còn là cõi Tịnh Ðộ nữa. Vì trong khung cảnh đó, ta chỉ thấy có sự ganh ty, giận hờn và sợ hãi. Tất cả các yếu tố ấy đều là bất tịnh. Những gì làm Ô nhiễm môi trường thì ta gọi là bất tịnh. Ban đầu thì tâm chúng ta rất tốt; ta muốn tạo ra một cõi Tịnh Ðộ. Nhưng vì thiếu khéo léo, thiếu chánh niệm mà chúng ta đã tạo ra một cõi Uế độ. Bận rộn là yếu tố làm hư hoại sinh môi của chúng ta, làm Ô nhiễm môi trường sống của chúng ta. Ô nhiễm tiếng Pháp là pollution. Khi tới một đạo tràng, như Ðạo tràng Làng Mai, chúng ta thử hỏi Ðạo tràng Mai Thôn có Ô nhiễm không? Nơi đó có chuyện tranh giành quyền bính không? Người ta có suốát ngày lo chuyện tiền bạc, người ta có bận rộn về chuyện tổ chức quá không? Người ta có thì giờ để để tu học, người ta có thì giờ để thương nhau, để chăm sóc cho nhau không? Người ta có ganh ty, giận hờn và sợ hãi nhau không? Người ta có sống an lạc không? Tất cả những câu hỏi đó ta có thể trả lời được. Nhờ sự tu tập, nhờ sự quyết tâm của ta mà ta giữ được khung cảnh thanh tịnh - khung cảnh của sự không Ô nhiễm. Ðó là Tịnh Ðộ. Cõi của ta có thể là Tịnh Ðộ hay Uế độ, điều đó tùy thuộc theo tâm niệm của những người sống ở trong cõi đó. Chúng ta có quyền và có khả năng tạo ra một Tịnh Ðộ để sống với nhau, chăm sóc nhau, thương yêu nhau, giúp cho nhau tu học và chuyển hóa. Chúng ta cũng có quyền tạo ra một Uế độ, trong đó sự giành giật, sự ganh ty, sự sợ hãi, tiền bạc và quyền lực đóng vai trò then chốt.

Khi đọc kinh A Di Ðà, ta nghe nói cõi Tịnh Ðộ (Sukhavati) là do đức A Di Ðà sáng tạo ra bằng bốn mươi tám nguyện lực của ngài. Kinh A Di Ðà có nói về dân chúng của Tịnh Ðộ, và về sinh hoạt hàng ngày của những người trong cõi Tịnh Ðộ. Sáng sớm, những người trong nước có thì giờ lấy lẵng vải đi nhặt hoa trên trời rơi xuống để đem cúng dường các vị Bụt và Bồ tát ở các cõi nước khác. Họ đi bằng thần thông, nên sau khi viếng thăm và cúng dường hoa cho các vị Bụt và các vị Bồ tát ở nước khác rồi mà về vẫn còn dư thì giờ để ăn trưa. ăn trưa xong thì đi thiền hành.

Những điều mình ưa thích nhất trong kinh, mình có thể kể ra. Mỗi khi có gió nhẹ thổi qua, các hàng cây xao động. Từ trong tiếng xao động của lá cành, nếu lắng tai, mình có thể nghe được tiếng thuyết pháp về Ngũ căn, Ngũ lực, Thất bồ đề phần, Bát thánh đạo phần và Tứ thánh đế. Và bay liệng giữa hư không có những loài chim mầu nhiệm. Khi mình lắng nghe tiếng hót của các loài chim ấy, mình cũng nghe được pháp âm của các đức Như Lai. Kinh không nói đến một cách trực tiếp hay đầy đủ về phần đóng góp của dân chúng mà chỉ nói đến thần lực của đức A Di Ðà trong việc tạo ra một cõi Tịnh Ðộ. Thật ra, trong một khung cảnh sinh hoạt, tất cả những người tham dự đêu có bổn phận đóng góp. Nếu mình biết sống an lạc và thảnh thơi như những người đang sống ở Tịnh Ðộ, có thì giờ lắng nghe tiếng gió trong cây, nghe tiếng chim, đi nhặt hoa cúng dường, ăn cơm và ới kinh hành, tức là mình đã đóng góp được vào việc kiến thiết Tịnh Ðộ rồi.

Dầu đức A Di Ðà có thảnh thơi cách mấy, có vững chãi cách mấy, có thương yêu cách mấy, mà những người vãng sinh về cõi A Di Ðà vẫn còn bận rộn, vẫn còn tập quán bước đi như bước trên than hồng, vẫn chưa nói được với nhau những lời ái ngữ thì cõi đó chưa thể gọi là một cõi Tịnh Ðộ được cả. Hãy tưởng tượng trong cõi Tịnh Ðộ có một người đang đi như bị ma đuổi, hãy tưởng tượng trong cõi Tịnh Ðộ có một người đang nói với người khác bằng giọng trách móc, chua chát. Cõi Tịnh Ðộ tan biến liền lập tức. Tịnh Ðộ là một sáng tạo phẩm cộng đồng của đức A Di Ðà và của dân chúng trong nước đó. Vì vậy, tịnh hay không tịnh, tịnh nhiều hay tịnh ít, điều đó không phải chỉ do đức A Di Ðà mà còn do dân chúng trong cõi ấy nữa. Khung cảnh mà ta tạo ra ở âu châu, ở Việt Nam hay ở Hoa Kỳ để cho một số người về tư học cũng vậy, không phải chỉ là sáng tạo phẩm của người đứng ra thành lập mà là sáng tạo phẩm chung của tất cả những người đã tới bằng bước chân thảnh thơi, bằng nụ cười hiền hậu, bằng cái nhìn bao dung, bằng lời nói ái ngữ của họ. Như thế là mình cùng chung sức tạo ra một cõi Tịnh Ðộ, trong đó mọi người được sống an ninh trong tình thương và sự hiểu biết. Cho nên Tịnh Ðộ phải là một sáng tạo phẩm cộng đồng mà không phải chỉ là sáng tạo phẩm của một người, dầu người đó là một người có nhân cách vĩ đại như đức Bụt A Di Ðà. Ta hãy tưởng tượng một người chưa biết ới thiền hành, bây giờ sanh sang bên kia và tiếp tục chạy như bị ma đuổi. Ðức A Di Ðà sẽ gọi người ấy đến và nói: “Con hãy tới đây, Thầy dạy cho con cách đi thiền hành”. Cố nhiên bên Tịnh Ðộ có rất nhiều vị giáo thọ, và đức A Di Ðà có thể dặn dò các các vị giáo thọ kiên nhẫn dạy phép thiền hành, phép theo dõi hơi thở và ăn cơm chánh niệm cho những người vừa mới sanh về cõi Tịnh Ðộ. Một ngày có không biết bao nhiêu là người sanh về Tịnh Ðộ, nhiều lắm, mà chắc chắn là đức A Di Ðà có đủ số giáo thọ để lo dạy dỗ và hướng dẫn cho họ.

Nói như vậy để làm gì? Nói như vậy là để chúng ta thấy rằng: dù đang ở trong cõi Ta Bà, chưa sinh về cõi Tịnh Ðộ, nhưng nếu chúng ta đi được từng bước vững chãi và thảnh thơi, nếu chúng ta biết xử dụng ái ngữ, biết thương yêu nhau và đùm bọc cho nhau, thì Tịnh Ðộ đã có thể có mặt ngay tại đây rồi, và chuyện gia nhập vào cõi Tịnh Ðộ của đức A Di Ðà trở thành một chuyện rất dễ. Vì nếu ngay ở đây ta đã được có Tịnh Ðộ rồi thì đi đâu cũng là Tịnh Ðộ ca.û Mình không thể lấy Tịnh Ðộ ra khỏi con người của mình được, mình ở đâu là Tịnh Ðộ ở đó, vì Tịnh Ðộ ở ngay trong tâm mình. Và vì đã quyết tâm thực hiện Tịnh Ðộ cho mình và cho người, nên đi tới đâu là ta có Tịnh Ðộ ở đó. Tịnh Ðộ là sáng tạo phẩm cộng đồng của mình với những người tham dự. Và càng thực tập, ta càng thấy rõ ràng ràng đức A Di Ðà và cõi Tịnh Ðộ là những sáng tạo phẩm của Tâm.

(Trích: Thiết Lập Tịnh Ðộ - Kinh A Di Ðà Thiền Giải của Hòa Thượng Thích Nhất Hạnh)