Ni
sư Ayya Khema (1923-1997), người Ðức, là một trong những gương mặt sáng của Ni
giới. Ni sư là tác giả của hơn 25 đầu sách nghiên cứu về Thiền học và giáo lý
Phật giáo, trong đó có những tác phẩm thuộc nhóm sách bán chạy nhất
(best-selling) tại Mỹ và là người đầy nhiệt huyết xây dựng, củng cố Ni giới tại
Úc, Srilanka, Ðức... Như ý nghĩa pháp danh của Ni sư - Ayya Khema - An lành và
yên ổn, Ni sư đã trọn đời mình nỗ lực hướng dẫn mọi người đi trong con đường an
lạc mà Ðức Phật đã chỉ dạy... Dưới đây là một bài trích dịch từ quyển Being
Nobody, Going Nowhere: Meditations On the Buddhist Path của Ni sư Ayya
Khema.
-o0o-
"Tôi
làm chủ nghiệp của mình. Tôi kế thừa nghiệp. Sinh ra tôi đã mang nghiệp. Tôi và
nghiệp tương quan lẫn nhau. Tôi sống theo sự dẫn dắt của nghiệp. Tôi tạo ra
nghiệp gì, xấu hay tốt, tôi sẽ là người thọ lãnh sau này". Ðức Phật dạy rằng ta phải
tự nhắc nhở mình như thế mỗi ngày. Những điều này quan trọng thế nào mà ta phải
tâm niệm mỗi ngày như thế?
Kamma có nghĩa là hành động.
Vào thời đức Phật, nó đã được dùng với nghĩa như thế. "Kamma Yoga" có
nghĩa là Yoga của Hành động. Nhưng đức Phật nói: "Kamma, này các tỳ-kheo,
ta nói là, sự chủ tâm". Kamma không chỉ bất cứ hành động nào,
nhưng chỉ vào sự chủ tâm ở sau mỗi hành động. Không chỉ sự chủ tâm khi hành động
mà ngay cả trong lúc suy nghĩ, nói năng. Một cách lý thuyết, nếu ta dùng từ
Kamma để chỉ hành động và kết quả của hành động, là không đúng, nhưng vì đã được
sử dụng quá lâu theo nghĩa đó, người ta có thể hiểu Kamma một cách khác hơn.
Hành
động ta làm với sự chủ tâm thì rất khác với hành động vô tâm. Nếu ta vô ý dẫm
chết một con kiến, thì đó không phải là nghiệp sát sanh, dầu ta có thiếu chánh
niệm. Vì không có sự cố ý, chủ tâm sau hành động đó. Nhưng nếu có một ổ kiến
trong vườn, và ta muốn dẹp sạch nó bằng cách xịt thuốc lên ổ kiến, cố ý giết
chúng càng nhiều càng tốt, thì đó là ta đã tạo nghiệp sát sanh vì đã có sự chủ
tâm đàng sau hành động đó.
Bất
cứ điều gì ta làm với chủ tâm đều mang lại hậu quả, do ta đã có suy nghĩ trước
khi hành động. Vì thế ta nên cảnh giác với mọi tư tưởng của mình. Ðó là điều ta
có thể luyện tập khi tham thiền. Phải biết rõ quá trình tư duy của mình, mới
mong tạo ra nghiệp thiện, nếu không ta chỉ hành động mà không có sự chủ tâm, cố
ý. Khi ta biết tâm, tư tưởng của chính mình, ta có thể sửa đổi chúng cho tốt
hơn, theo một hướng đúng hơn, theo hướng để tạo ra nghiệp thiện.
Người
ta thường nói: "Tôi tạo ra nghiệp thiện để khi tái sanh tôi được đẹp đẽ
hơn". Ðó là một sự trao đổi có tính cách thương mại. Làm một cái gì đó để
đổi một cái khác. Dầu có tốt hơn so với hành động theo bản năng, thiếu chủ tâm,
nhưng cũng khó đem lại cho ta kết quả tốt đẹp hơn vì phương cách đó đầy ngã chấp.
Hành
động thiện cần được làm trong sự trong sáng, biết rằng nếu không làm thế, ta chỉ
đem lại đau khổ cho chính mình. Tâm thiện là điều tiên quyết giúp ta sống an
bình, hòa nhịp với chính ta, với tha nhân. Nghĩ đến kết quả là có sự chờ đợi,
mong mỏi, bám víu. Tất cả những mong mỏi chỉ mang đến sự thất vọng.Không có sự
mong mỏi nào trở thành hiện thực như ta đã mong muốn. Sự mong mỏi dẫn ta đến
tương lai hơn là an trú ở giờ phút hiện tại. Kiếp sau, hay kiếp sau nữa. Kiếp
nào? Năm phút tới thì sao? Hành động thiện đúng ra phải được làm với tất cả tâm
hồn đến nỗi không còn có thể nghĩ gì khác nữa. Nhưng nếu như có điều gì khác
chen vào, lúc đó trí tuệ sẽ bảo cho ta cách chọn lựa đúng.
Khi
hai người cùng tiến hành một hành động, họ sẽ không cùng một nghiệp quả. Ðức Phật
so sánh việc tạo nghiệp ác của hai người với bỏ một muỗng muối vào ly nước hay
bỏ xuống sông Hằng. Ly nước muối sẽ không uống được, nhưng nước sông Hằng thì
không có gì thay đổi. Cũng thế, với người có cả một "dòng sông thiện",
một hành động sai quấy cũng không ảnh hưởng gì. Nhưng nếu ta chỉ có một
"ly nước phúc" thì chỉ một hành động sai quấy cũng đủ làm cay đắng cả
cuộc đời. Vì ta không biết mình đã tạo tác ra những gì ở các kiếp trước, tốt
hơn hết là giả thuyết rằng phúc của ta chỉ đầy một ly nước. Ðôi khi ta thường tự
hỏi tại sao có những người làm bao điều ác mà vẫn sống hạnh phúc. Gia đình, tiền
bạc, sức khỏe đều tốt lành. Tại sao họ không bị trừng phạt? Họ chưa bị trừng phạt
đó thôi. Họ sẽ lãnh những hậu quả của việc họ làm. Không có gì gọi là tai nạn
hay may rủi. Không có gì xảy ra ngẫu nhiên trong vũ trụ này. Trăng, sao, mặt trời
-- mọi viẹc đều đi theo một định luật, trái đất ta đang sống cũng thế. Nghiệp của
ta cũng thế.
Nghiệp
không phân biệt, ta nên nhớ điều đó. Nó không biết thiên vị ai. Nó là nhân quả.
Nó không để ý đến người hành động. Những gì ta được giữ trong "dòng sông
nhân", sẻ ở đó và sẽ tựu quả khi "chín mùi".
Ta
mang theo một số "thói quen" từ trong những kiếp sống trước, nhưng phần
lớn những gì xảy ra cho chúng ta đều là quả của các hành động trong đời sống hiện
tại. Ta không cần phải nghĩ: "€, có lẽ đó là kết quả những việc tôi làm
hai, ba kiếp về trước", hay "Nếu tôi làm như thế, kiếp sau tôi sẽ được
an toàn". Suy nghĩ như thế là trốn trách nhiệm. Nếu ta có trách nhiệm với
chính mình thì chắc là ta sẽ nhớ lại ta đã làm gì đó hay đã bỏ qua, không làm
gì đó; ngay trong chính cuộc đời này để đưa đến kết quả như ngày hôm nay.
Ta
có thể dễ dàng nhận ra sự tương quan. Bất cứ hành động khéo léo, tốt đẹp nào ta
đã làm trong đời sống hiện tại, cũng cho ta kết quả. Chúng tiềm ẩn trong khả
năng, sức mạnh, sức khỏe, cá tính của ta. Chúng ta là người tạo ra số phận của
mình. Không ai có thể thực sự làm gì cho ta được. Nếu ta còn tin rằng ai đó có
thể hành động thay ta, thì ta đã không hiểu ý nghĩa của câu: "Tôi
làm chủ nghiệp của tôi". Nghiệp là thứ duy nhất ta có thể sở hữu.
Mọi thứ khác đều là vay mượn. Ta sẽ không mang theo được gì trừ nghiệp. Mọi thứ
khác kẻ hậu sinh ta sẽ thừa hưởng. Chỉ có nghiệp là của ta.
Khi
tái sinh, ta mang theo các nghiệp duyên, và chính nghiệp duyên tạo ra các hoàn
cảnh, cơ hội cho ta. Ta có sự lựa chọn, nhưng không phải là tuyệt đối. Tất cả
chúng ta đều có sự lựa chọn là có nên đến thiền viện không. Khi bạn đã chọn có
mặt ở nơi đó, bạn đã tạo một nghiệp lành. Khi nghe pháp, bạn có sự lựa chọn hoặc
là nghe mơ mơ màng màng hay nghe với cả tâm hồn. Khi đã dốc tâm nghe, bạn có lựa
chọn là quên liền sau đó hay cố gắng lưu giữ lại. Và nếu có giữ, bạn sẽ giữ bằng
cách luôn thực hành chúng hay chỉ nhớ vì chúng lý thú. Khi đã chọn sống theo
chánh pháp, bạn lại có thể hoặc chọn luôn sống như thế hay chỉ khi có dịp, có
hoàn cảnh thuận tiện.
Có
được sự lựa chọn không ngừng nghỉ, từng giây phút là quyền của chúng ta. Mỗi
giây phút, trừ lúc ngủ, là mỗi phút giây tạo nghiệp. Ðó là lý do tại sao chúng
ta cần hoàn chỉnh cách sống của mình từng giây phút một. Nếu ta không canh chừng
từng giây phút tạo nghiệp, thì nó khó tạo ra nhiều đìều có lợi cho chúng ta. Có
bao nhiêu giây phút tội lỗi có thể xảy ra. Vì thế tâm cần phải được canh giữ từng
giây từng phút vì đó là những giây phút có sự lựa chọn, những giây phút của
nghiệp. Ta càng có sự lựa chọn khôn ngoan, khéo léo, ta càng tạo ra nhiều cơ hội
tốt cho mình. Giống như sống trong một ngôi nhà có nhiều cửa chính, cửa sổ, ta
sẽ có bấy nhiêu cánh cửa để chọn lựa khi cần ra khỏi nhà. Nếu ta cứ tiếp tục có
những chọn lựa sai lầm, thì cơ hội của ta sẽ giảm dần cho đến khi ta tỉnh dậy
trong lao tù, nơi cơ hội đã ở đàng sau cánh cửa của sự lựa chọn. Lúc ấy, ta sẽ
chẳng có sự lựa chọn nào cho đến khi được giải thoát. Ðôi khi ta tự hỏi sao người
khác hình như có nhiều chọn lựa để làm bao công việc thú vị, trong khi ta chẳng
có chọn lựa nào cả, thì đó là vì các nghiệp ta đã tạo ra.
Ðức
Phật nói có người sanh ra trong ánh sáng để đi về phía ánh sáng. Có người sanh
ra trong ánh sáng, để đi vào bóng tối. Có người sanh ra trong bóng tối, nhưng
đi về phía ánh sáng. Và cuối cùng là có những người sanh ra trong bóng tối, để
tiếp tục đi trong bóng tối. Ðiều đó có nghĩa là, dầu ta được sanh ra trong bất
cứ hoàn cảnh nào, ta vẫn có nhiều cơ hội để lựa chọn.
Có
một phụ nữ tên là Helen Keller khi sinh ra bị điếc, câm và mù. Vậy mà bà vẫn học
hành, viết sách và chỉ dạy những người khuyết tật khác sống tốt hơn. Rõ ràng là
bà đã sanh ra trong bóng tối, nhưng đi về phía ánh sáng.
Tất
cả chúng ta trong mỗi phút giây đều có một cơ hội đến với mình. Nếu ta để lỡ mất
cơ hội đó, có thể ta sẽ chẳng bao giờ có một cơ hội thứ hai như thế nữa. Vì khi
ta đánh mất một cơ hội, cũng giống như ta đã khóa bớt một cánh cửa của căn nhà
cuộc đời ta lại. Do đó hoàn toàn chú tâm cho từng giây phút là một việc làm cần
thiết.
Ðức
Phật cũng ví nghiệp giống như một ổ nhện giăng, một ổ nhện đã được bện quá khéo
léo đến nỗi ta không biết đâu là sợi tơ đầu tiên đâu là sợi cuối. Chúng ta
không thể biết nếu mình bệnh hôm nay là do đã làm việc gì đó không tốt mười lăm
năm về trước hay vì ta đã không để ý đến vấn đề ăn uống hôm qua. Nhân quả của
ta cũng là những sợi dây tơ đan chéo nhau đến nỗi ta không biết rõ tại sao sự
việc xảy ra như thế này, thế nọ. Tuy nhiên ta có thể hiểu lý do của những việc
quan trọng xảy ra trong đời ta. Ta có thể dễ dàng nhớ lại những lựa chọn sai lầm
vì dễ dãi với chính mình và với hậu quả mà chúng gây ra.
Nghiệp
đến từ quá khứ hay sẽ xảy ra trong tương lai không quan trọng, vì quá khứ giống
như giấc mộng còn tương lai thì chưa đến. Việc ta nên quan tâm là ngay giờ
phút hiện tại. Còn lại tất cả chỉ là một giấc mộng, trong đó ta không biết
mình tỉnh hay mê, không biết việc gì đang xảy ra. Không có gì vui thích trong một
cuộc sống như thế khi thực tại như phủ một lớp sương mù. Tất cả chúng ta khi
chưa giác ngộ thì còn sống trong lớp sương mù đó, nhưng ta có thể thức tỉnh
mình ra khỏi giấc mơ đó. Thực ra có giây phút nào khác hơn là giây phút hiện tại.
Ta không thể sống lại trong quá khứ hay kinh nghiệm trước tương lai. Chỉ có một
việc duy nhất ta có thể làm là: sống cho giây phút này. Ðể làm được thế, ta phải
hoàn toàn tỉnh thức, nhận biết. Tỉnh thức và nhận biết về chủ tâm của ta.
Tâm
là chủ.
Không có gì có thể hiện hữu nếu không có tâm tạo ra. Tâm là động lực tiềm ẩn của
bao nghiệp ta tạo ra. Ta có ba cửa ngõ: tư duy, lời nói và hành động. Ðây là ba
cửa đưa ta đến sự tạo ra nghiệp, và ta tiếp xúc với thế giới bên ngoài qua ba cửa
này.
Dầu
rằng tư duy là động lực tiềm ẩn, nó tạo ra nghiệp nhẹ nhất nếu không thể hiện
ra bằng lời nói hay hành động. Thí dụ như ta thù ghét ai, và một tư tưởng lóe
qua đầu: "Nếu hắn đến gần ta nữa, ta sẽ giết hắn", nhưng ta không nói
gì hay làm gì. Dầu đó là một tư tưởng xấu, tạo ra nghiệp ác, nhưng vì không có
hành động cụ thể, nên nghiệp báo cũng nhẹ. Nhưng nếu chúng ta cứ tiếp tục suy
nghĩ như thế, nó sẽ tạo thành thói quen dẫn đến có lúc sẽ thốt ra lời nói. Nếu
kẻ ta ghét đến gần, ta liền nói: "Nếu anh đến gần tôi, tôi sẽ giết
anh", thì nghiệp sẽ nặng hơn. Trước mắt là ta sẽ tạo ra kẻ thù, và ta củng
cố tư tưởng xấu bằng lời nói. Và nếu cứ tiếp tục lời nói ác đó, nó sẽ dẫn ta đến
hành động. Lúc đó, nghiệp báo thật nặng nề và mang lại bao hậu quả thảm khốc. Ý
nghĩ, tư tưởng cần phải được canh giữ và sửa đổi nếu cần. Nếu một tư tưởng xấu
dấy lên, tốt nhất là giữ đừng cho nó biến thành lời nói hay hành động.
L.T.L.
(Dịch theo "In
Memorium", Tricycle: The Buddhist Review, Spring 1998
và "Being Nobody, Going Nowhere: Meditations On the Buddhist
Path",
Wisdom Publication, 1987)