Nghi thức tắm Phật xuất phát từ sự tích Đản sanh của
thái tử Tất Đạt Đa tại vườn Lâm Tỳ Ni. Kinh văn Phật giáo Nam truyền và
Bắc truyền đều ghi lại rằng: Khi hoàng hậu Ma-da hạ sanh thái tử, trên
không trung có hai dòng nước ấm và mát, từ miệng rồng phun xuống tắm cho
thái tử.
Tuy chưa thể xác định được thời điểm cụ thể của sự
xuất hiện lễ tắm Phật tại Ấn Độ, nhưng chắc chắn là nghi thức này được
hình thành khá sớm, thậm chí là trước kỷ nguyên Tây lịch. Tại Lộc Uyển ở
Bắc Ấn và tại Amarāvatī ở Nam Ấn hiện còn một số tác phẩm điêu khắc tả
cảnh Đản sanh của thái tử với những con rồng phun nước. Một tác phẩm
điêu khắc thuộc trường phái Gandhara được lưu giữ tại Bảo tàng Peshawar
(Pakistan) mô tả cảnh hai cung nữ đứng hầu bên thái tử, bên trên có trời
Đế Thích và Phạm Thiên rưới nước từ cành hoa sen để tắm cho thái tử,
hai bên thái tử lại có bốn vị trời đang cung kính chiêm ngưỡng.
Tại Trung Hoa, sách Ngô thư có ghi lại rằng,
vào thế kỷ thứ IV, Thạch Lặc, một vị vua nhà hậu Triệu (trị vì 319 -
333) đã từng đến chùa tham dự lễ tắm Phật vào ngày mồng Tám tháng tư. Và
đến thời Nam Bắc Triều thì lễ tắm Phật không những được tổ chức trong
các tu viện Phật giáo mà còn được tổ chức long trọng trong hoàng cung.
Riêng tại Việt Nam, theo những ghi chép trong Đại
Việt sử ký toàn thư, thì dưới thời nhà Lý, lễ tắm Phật đã rất phổ
biến, không chỉ đơn thuần là một nghi lễ của cộng đồng Phật giáo mà đã
trở thành lễ hội dân gian.
Ngày nay, Phật giáo đã được truyền sang phương Tây.
Bên cạnh những người phương Tây chủ động nghiên cứu và thực tập giáo lý
đạo Phật, các vị Tăng sĩ và những người Phật tử nhập cư từ các nước châu
Á đóng vai trò rất quan trọng trong việc đưa Phật giáo đến với cộng
đồng người phương Tây. Họ đã gìn giữ và phát huy các nghi thức, sinh
hoạt Phật giáo, trong đó có nghi thức tắm Phật. Nhờ vậy mà người phương
Tây mới có cơ hội biết đến lễ tắm Phật. Những thập niên gần đây, khi
cộng đồng Phật giáo ở phương Tây đã phát triển, vào mùa Phật đản hàng
năm, lễ hội tắm Phật đã được tổ chức long trọng tại nhiều nơi ở các nước
phương Tây. Mỗi địa điểm lễ hội như vậy thường thu hút từ vài ngàn đến
vài chục ngàn người tham gia.
Khi tham dự lễ tắm Phật, nhiều Phật tử phương Tây đã ý
thức được ý nghĩa của nghi lễ này. Họ biết rằng, việc dùng nước thơm
tinh khiết để rưới tắm lên tôn tượng Phật sơ sanh là bày tỏ lòng thành
kính đối với Đức Từ Phụ, đấng Giác ngộ cao tột. Tắm Phật còn là một cách
nhắc nhở chúng ta tịnh hóa thân tâm, gột rửa dần tham lam, sân hận và
si mê, nhờ vậy mà chúng ta có thể đạt được chân hạnh phúc trong cuộc
sống. Đồng thời, lễ tắm Phật còn là dịp để chúng ta cầu nguyện cho mọi
loài chúng sanh đều được sống trong thanh bình, hòa hợp và hạnh phúc.
Không gian bài trí và những nghi thức trong lễ tắm Phật ở phương Tây
không khác gì mấy so với các quốc gia ở châu Á. Ở đấy, tượng Phật sơ
sanh được tôn trí ở nơi tôn nghiêm nhất. Dùng một cái chậu hay cái bồn
để đựng nước sạch rồi ướp nhiều cánh hoa thơm vào nước để tạo hương
thơm. Sau đó dùng nước này để tắm lên tượng Phật sơ sanh. Sau khi tụng
niệm, mọi người theo thứ tự đến trước tượng Đản sanh, múc nước và từ từ
rưới tắm tôn tượng với tất cả lòng thành kính.
Lễ Phật đản cùng lễ tắm Phật đã thu hút nhiều sự chú ý
của người phương Tây, và được các phương tiện thông tin đại chúng quan
tâm. Nhật báo Free Lance-Star (tờ báo của Fredericksburg, thuộc
bang Virginia, Hoa Kỳ, ấn bản ngày thứ 7, 25-5-2002) đã có một bài viết
khá chi tiết về việc tổ chức lễ tắm Phật của cộng đồng Phật tử tại thành
phố Kansas, Hoa Kỳ. Vào dịp lễ Phật đản năm 2007, đài BBC và Đài tiếng
nói Czech đã có cuộc phỏng vấn trực tiếp Đại đức Chueh Yann, Trưởng ban
điều hành Phật Quang Sơn tại Luân Đôn, về lễ Phật đản. Rồi báo Time
Out London, Metro Newspaper cũng đã đưa tin về lễ Phật đản được tổ
chức tại Luân Đôn.
Ngày nay, với sự bùng nổ của báo điện tử, hàng năm,
đến mùa Phật đản, có rất nhiều trang web giới thiệu, đưa tin về lễ Phật
đản, lễ tắm Phật của cộng đồng Phật tử khắp nơi trên thế giới. Thậm chí
là có cả những trang web chuyên về lễ Phật đản, lễ tắm Phật, chẳng hạn
như trang web www.buddhaday.org.au của Phật tử ở Melbourne,
Australia, trang www.bbfperth.com.au, trang www.buddhabirthdayfestival.com.au,
trang www.llf.or.kr của Phật giáo Hàn Quốc,… Đấy là chưa
kể đến các trang web Lễ Vesak quốc tế của Liên Hiệp Quốc: trang www.unvesak.org
và trang www.vesakday.net được chính thức thành lập kể từ tháng
12-1999, khi Liên Hiệp Quốc công nhận ngày Lễ Vesak là ngày lễ quốc tế
của Liên Hiệp Quốc.
Sau đây là một vài cảm nhận của các chính khách
phương Tây về lễ Phật đản, lễ tắm Phật đã được tổng hợp lại trên trang
web www.buddhaday.org.au:
Ông Robert Doyle, Thị trưởng thành phố Melbourne,
Australia, phát biểu rằng: "Lễ Phật đản là một dịp tốt để cho người Phật
tử ở Melbourne gặp gỡ và hành lễ. Đồng thời đấy còn là cơ hội để cho
mọi người chia sẻ những thông điệp của mình đến người khác thông qua các
nghi thức, các tiết mục văn hóa, văn nghệ,…".
Bà Kate Brennan, Giám đốc điều hành Liên bang, đã
nói: "Lễ Phật đản tạo cơ hội tuyệt vời để nhiều người đến với nhau và
học hỏi lẫn nhau về sự khác biệt văn hóa cũng như lối sống".
Ông George Lekakis, Chủ tịch Ủy ban đa văn hóa
Victoria, đã phát biểu: "Lễ Phật đản là một ví dụ điển hình trong sự bày
tỏ niềm tự hào về di sản văn hóa của cộng đồng và là mô hình tuyệt vời
về sự giao lưu văn hóa".
Và đây là những cảm nhân của người dân phương Tây về
lễ Tắm Phật:
Vidyananda đã bày tỏ cảm nghĩ của mình trên blog
rằng: "Tôi đã bị cuốn hút bởi tượng Phật sơ sanh, và tôi thích tắm Phật.
Đặc biệt tôi thích loại nước với mùi hương dịu dàng của các loài hoa mà
nhà chùa đã dùng để tắm Phật. Tôi lớn lên cùng với lễ tắm Phật và những
đứa con của tôi cũng đã được dẫn đi tham dự lễ tắm Phật khi chúng còn
rất nhỏ. Chúng được tự mình múc nước thơm rưới tắm lên tượng Đản sanh và
hát những bài ca mừng Phật đản. Tôi đã có được sự trải nghiệm tuyệt vời
về lễ tắm Phật khi còn là một cậu bé và tôi muốn những đứa con của tôi
cũng có được những cảm nhận tuyệt vời ấy.
Tôi nhận thấy rằng, không chỉ trẻ em thích lễ tắm
Phật mà người lớn cũng thích. Trong lúc rơi vào tình cảnh khó khăn, lễ
tắm Phật đã đem lại cho tôi sự đổi mới, làm cho cuộc sống thêm ý nghĩa
và giúp tịnh hóa tâm hồn khi tôi rưới nước thơm lên tượng Phật. Tuy
nhiên tôi cảm thấy rằng, tẩy sạch bụi bẩn ở bên ngoài thì dễ, nhưng để
tẩy sạch những vết nhơ của tham, sân, si ở trong tâm chúng ta thì khó
hơn rất nhiều. Việc tắm Phật nhắc nhở chúng ta chuyên cần tu tập để
thanh lọc thân tâm".
Bên cạnh những người đến với lễ Phật đản, với lễ tắm
Phật bằng tâm thành kính và sự hiểu biết thấu đáo về ý nghĩa của lễ hội,
vẫn có những người phương Tây tham gia lễ hội với lòng hiếu kỳ, họ đến
vì sự hấp dẫn, sự mới lạ của những hoạt động, những nghi thức của lễ
hội, hoặc chỉ đơn giản là vì sự hấp dẫn của các món ẩm thực được phục vụ
trong lễ hội. Violentz đã viết trên trang Flickr cá nhân rằng: "Tôi
không phải là một Phật tử, nhưng tôi phải thừa nhận rằng, lễ tắm Phật
thật sự có sức cuốn hút và khiến tôi rất xúc động. Tôi xem một cách
thích thú và không quên ghi lại những bức ảnh đẹp của buổi lễ". Andrea,
một Phật tử người Australia cho biết: "Tôi rất thích các món ăn, các
hoạt động giải trí và pháo hoa trong lễ Phật đản. Lễ Phật đản là dịp để
mọi người từ những nền văn hóa khác nhau được gặp gỡ và giao lưu. Đấy là
một lễ hội mà chúng ta không nên bỏ lỡ". Và đây là những dòng cảm nghĩ
của ông Lim, một người Australia: "Tôi đã tham dự lễ Phật đản hơn 3 năm
nay, và lễ hội lúc nào cũng hấp dẫn cho đến phút cuối cùng. Tôi luôn
luôn có mặt tại lễ hội bởi vì những món ăn đặc biệt mà chúng ta không
thể nào tìm thấy trong các nhà hàng, và tôi đang chờ đợi ngày lễ Phật
đản sắp đến".
Nhìn chung, lễ Phật đản và nghi thức tắm Phật đã để lại ấn tượng tốt
trong lòng người phương Tây, là một lễ hội thu hút được sự tham gia của
nhiều người và có ảnh hưởng tích cực đến đời sống của khách tham dự. Hy
vọng là lễ Phật đản, nghi thức tắm Phật sẽ được tổ chức ngày càng nhiều ở
các nước phương Tây và càng có nhiều người hiểu rõ hơn nữa về ý nghĩa
của lễ Phật đản và nghi thức tắm Phật. Làm được điều này có nghĩa là
cộng đồng Phật giáo chúng ta đã góp phần vào việc phát triển xã hội và
gìn giữ nền hòa bình cho nhân loại.
Minh Nguyên biên dịch (Giác Ngộ Online)