Sự phân chia bộ phái Ðại Tiểu thừa nếu
có lợi về mặt phát huy đạo lý đến chỗ có hệ thống tinh vi thì cũng
đã gây ra không ít sự câu nệ sai lầm làm trở ngại, thiệt thòi
cho một số người tham học toàn bộ kinh giáo Phật đà. Thật vậy, có
những người chỉ quan tâm đọc kinh này mà lơ là với kinh kia vì
cho là Tiểu thừa, hay có người chỉ quan tâm đọc kinh kia mà hờ
hững với kinh này vì cho là Ðại thừa. Nhưng sự thật nếu đứng ra
ngoài thiên kiến đã gây nên bởi căn tính, địa phương, thời đại,
tập truyền đó, thì ai cũng nhận thái độ trên là thái độ chấp nê
không lưu hoạt, tưởng làm như thế là hiểu đúng Phật pháp, nắm
được ý Phật, không ngờ làm như thế sẽ không hiểu trọn Phật pháp,
không nắm được ý Phật, vì như chúng ta đã hiểu Phật pháp là Phật
pháp, Phật pháp không có đại tiểu. Phật pháp nhất vị.
Trong thiên kinh vạn quyển ở đâu
lại thiếu những nguyên lý Vô thường, Vô ngã, Giải thoát,
Niết-bàn, ở đâu lại thiếu Tứ đế, Thập nhị nhân duyên, Bát chánh
đạo...? Nếu gạt bỏ những nguyên lý ấy để chỉ chấp nhận một điều
là kinh này kinh kia có lịch sử kết tập chứng minh hay không thì tưởng
cũng là một việc làm sai lệch và ép uổng! Nhất là ở những thời đại
xưa, người tu hành chú trọng đến giáo lý, đến sự tu chứng hơn là
chú trọng lịch sử. Vì quan niệm lịch sử là lịch sử, lịch sử chỉ
là xác chết mà giáo lý mới là phần linh hoạt, là tinh thần sống
động biến hóa nẩy nở luôn. Giáo lý mới giúp cho con người giác
ngộ.
Sau khi nghe tụng kinh Kim cang,
ngài Lục tổ Huệ Năng đã chứng ngộ và nói một câu rất siêu việt:
"con người có nam bắc, chứ Phật tánh không bắc nam", như thế là
giác ngộ, nhờ giáo lý. Với câu nói đó nếu được đem áp dụng vào
việc nghiên cứu kinh điển thì tự nhiên chúng ta biết rõ điều gì
đáng thủ, điều gì đáng xả, để đi sâu vào tinh thần chung của Phật
giáo mà cái quan niệm Ðại thừa Tiểu thừa không làm cách ngại
được.
Cái tinh thần chung của Phật ấy
là gì? Là tinh thần dắt dẫn, khuyến hóa chúng sanh biến đổi
điều dữ ra điều lành, mê ra ngộ, khổ ra vui trong cảnh giải thoát
Niết-bàn. Vậy bất cứ là kinh nào trong Tam tạng, dù mỗi kinh với
mỗi sự trình bày khác nhau, nhưng nếu nhận có tinh thần giải
thoát, có mục đích Niết-bàn trong đó tức chúng ta phải đem hết
tinh thần khoáng đạt mà cố công tham cứu và học hỏi, không vì cớ
kinh này nói Niết-bàn với các tính đức Thường, Lạc, Ngã, Tịnh,
còn kinh kia nói Niết-bàn mà không kèm theo các đức tính đó rồi
phê phán kinh này là đại, kinh kia là tiểu. Không, Niết-bàn tự nó
đã là cứu đích giải thoát an lạc, vô ngại tuyệt đối, dù có cắt
nghĩa Niết-bàn theo mặt tiêu cực hay tích cực Niết-bàn cũng không
vì đó mà giảm giá trị không còn là mục đích của đạo Phật, của
người tu Phật, và đức Phật đã không khuyên chúng ta phải tinh tiến
để đạt Niết-bàn.
Cái tinh thần khoáng đạt cần
thiết trên sẽ giúp cho chúng ta tham học kinh điển được nhiều lợi
ích, chúng ta sẽ đọc từ kinh này đến kinh khác mà không có gì là
vướng ngại, thắc mắc.
Bây giờ đến lượt chúng ta đọc
kinh A Hàm. Ðây là bộ kinh được xem phổ cập sớm nhất trong lịch
sử truyền giáo của Ấn Ðộ và hiện nay vẫn thịnh hành tại các nước
Phật giáo mà Tăng già sống theo thể chế khất thực. Ở các nước
Trung Hoa, Nhật Bản, Việt Nam v.v... thường gọi là các nước theo
Phật giáo Ðại thừa, thì kinh này ít được phổ cập, nhưng những ai
muốn hiểu trọn tinh thần Phật giáo đã không quên những giáo lý
thâm trầm được gói ghép trong các lời lẽ giản dị mà A Hàm là kinh
trọng yếu nhất có tính cách đó.
Nếu không chỉ vì tìm hiểu triết
lý siêu huyền, lý luận xa xôi, thì đọc A Hàm ai mà không cảm kích
trước những lời dạy nồng hậu thuần khiết và cách thức giáo hóa
của Phật đối với đương thời. Ðây, chúng ta thử đọc một đoạn Phật
thuật lại đại nguyện độ sanh của Ngài:
"Này các Tỷ-kheo! Ta nhớ xưa kia đã
không biết bao nhiêu lần, Ta thường qua lại, nói năng với hàng
Sát-đế-lợi, Bà-la-môn, cư sĩ, chư thiên... Nhờ định lực và tiên
tiến mà nơi nào ta hiện đến, họ có sắc đẹp thì sắc Ta đẹp hơn, họ
có tiếng hay thì tiếng Ta hay hơn, họ từ bỏ Ta mà lui, Ta không
từ bỏ họ, điều họ nói được Ta cũng nói được, điều họ không thể
nói được, Ta cũng nói được. Sau khi đã thuyết pháp dạy điều ích
lợi, vui mừng cho họ, Ta ẩn đi chỗ khác, mà họ chẳng biết Ta là
trời hay là người".
Xem đó thì Phật đã hóa độ chúng
sanh trong nhiều kiếp trước và kiếp sau, chớ không phải chỉ một
đời của đức Thích Ca tại cõi Ta bà này. Và biết đâu chúng ta đã
không một lần nhờ duyên lành nghe Ngài thuyết pháp mà vì u mê
không nhận ra Ngài là ai, để rồi ngày nay cứ mãi tìm Phật.
Tiếp đến đoạn này lại thấy phảng
phất một đạo lý khác, đạo lý: "Hết thảy chúng sanh đều có tính
Phật" mà chúng ta thường gặp ở các kinh:
"Ta dùng Phật nhãn xem thấy thế giới
chúng sanh, có kẻ nghiệp chướng sâu dầy, có kẻ nghiệp chướng cạn
mỏng, có kẻ căn tánh lanh lợi, có kẻ căn tính chậm lụt, có kẻ dễ
khai hóa, có kẻ khó khai hóa. Kẻ dễ khái hóa vì biết sợ tội lỗi
kiếp sau nên gắng lo bỏ điều ác làm điều lành. Họ như các hoa sen
xanh vàng đỏ trắng, có cái lên khỏi bùn mà chưa đến mặt nước, có
cái lên ngang mặt nước mà chưa nở, nhưng cái nào cũng không bị
nước dính bẩn và đều nở ra được cả. Các loại chúng sanh cũng như
thế".
Thật là một lời dạy đầy khích lệ
tinh thần tiến giác, nâng cao giá trị con người biết bao. Nếu
càng đọc nhiều, chúng ta càng nhận thấy qua lời dạy bình dị như
thế, cái tinh thần từ bi, bình đẳng, thực tế, bất mê tín... được
bộc lộ đầy đủ, cũng như lối ứng cơ thuyết pháp rất khéo léo của
Phật. đối với căn cơ tu tại gia thì chỉ dạy pháp tại gia, đối với
căn cơ tu xuất gia mới dạy pháp xuất gia. Không mang thuốc này
trị cho bệnh kia để phải gây thiệt thòi cho người bệnh.
Ðể ý thức đầy đủ sự ích lợi khi
đọc kinh A Hàm, ở đây tôi nhắc lại mấy điểm của nhà học giả Lương
Khải Siêu đã ghi:
1. A Hàm là bộ kinh được thành lập sớm
nhất với hình thức kiết tập công cộng (khác với những kinh kiết
tập ở địa phương), do đó, tuy không dám nói nó ghi chưa trọn lời
Phật dạy nhưng chắc chắn nó là bộ phận trọng yếu đã ghi
lời Phật dạy.
2. Ðại bộ phận kinh Phật là tác phẩm văn
học. A Hàm tuy không thể sánh kịp các kinh khác về mặt này song
chắc chắn nó gần với lý thuyết chân thật hơn. Do đó, không dám
nói mỗi câu mỗi chữ trong A Hàm toàn đúng hẳn lời Phật dạy lúc
tại thế, (bút tích ngôn giáo nào khỏi nạn tam sao thất bổn) nhưng
hẳn nó hàm chứa được đa phần lời Phật dạy hơn.
3. A Hàm hẳn có cái thể tài của một tập
sách "Ngôn-hạnh-lực", tính chất giống như sách luận ngữ của Khổng
giáo. Nên nếu ai muốn thể nghiệm nhân cách cao thượng của đức
Thích Tôn mà không đọc A Hàm thì không làm sao đạt được.
4. Các giáo lý căn bản của Phật giáo như
Tứ đế, Thập nhị nhân duyên, Ngũ uẩn giai không, Nghiệp cảm luân
hồi, Tứ niệm xứ, Bát chánh đạo v.v... đều có thuyết minh ở A Hàm.
Nếu đối những giáo lý này không có trước một quan niệm minh xác
thì rất dễ lạc lối trong khi nghiên cứu kinh luận Ðại thừa. Ðọc A
Hàm chúng ta càng hiểu thêm những giáo lý này Phật đã dạy trong
các trường hợp nào nữa.
5. A Hàm chẳng những không xung đột với
kinh Ðại thừa, trái lại còn chứa nhiều ý nghĩa căn bản của Ðại
thừa.
6. A Hàm thuật đến tình hình xã hội Ấn
Ðộ thời bấy giờ rất nhiều. Có đọc nó chúng ta mới cảm thông nỗi
khổ tâm ứng cơ khai hóa của Phật trong một hoàn cảnh khó khăn
biết chừng nào!
Tuy nhiên, bên bao nhiêu cái hay,
cái quí đó không khỏi kèm theo điều đáng tiếc, đã làm cho kinh A
Hàm không phổ cập sâu rộng ở các nước theo Phật giáo Ðại thừa,
không được nhiều người ham đọc! Và đây lại mấy lý do khác chúng
ta phải đồng ý với ông Lương Khải Siêu:
1. Quyển điệt quá nhiều. Nói kinh A Hàm
tức là nói 4 bộ A Hàm là Tăng Nhất A Hàm, Trung A Hàm, Trường A
Hàm và Tạp A Hàm (Anguttara Agama, Majjhima Agama, Digha Agama,
Samyutta Agama), theo tạng Pali là Tăng chi bộ kinh, Trung bộ
kinh, Trường bộ kinh, Tương ưng bộ kinh và Tiểu bộ kinh. Mỗi bộ A
Hàm ấy có tính cách là một tòng thư góp nhiều kinh (bài thuyết
pháp) lại tạo thành, trong đó kinh trước kinh sau không liên lạc
chặt chẽ như ở các bộ khác. Có bộ gồm 30 kinh như Trường A Hàm, gồm
222 kinh như Trung A Hàm, gồm 72 kinh như Tăng nhất A Hàm, lại có bộ
gồm tới 1.200, 1.300 kinh như Tạp A Hàm.
2. Chương thiên trùng lặp. Có những kinh
ở bộ này có ở 3 bộ kia cũng có. Hoặc một kinh mà có tới 3, 4 lần
trùng trong một bộ, tuy văn cú hơi khác đôi chút.
3. Từ ngữ trùng lặp. Nhiều khi chỉ một
chuyện, một câu nói mà nhắc đi nhắc lại nhiều lần từ khi mới suy
nghĩ, rồi phát ra ở miệng người hỏi, nhắc lại ở miệng người trả
lời... thật là phiền phức! Như tuồng ngữ pháp Ấn Ðộ thời
xưa là thế? Nên hễ đọc sơ ý một chút là khó nhận ra câu nào
chính, câu nào phụ.
4. Văn dịch chữ Hán do các cao tăng Ấn
Ðộ, Tây Vức dịch quá xưa, lủng củng, các thuật ngữ dùng không xác
đáng thành rất khó lãnh hội cho những ai không kiên chí.
Tuy nhiên ở một phương diện khác,
chúng ta hiểu rằng Phật khai hóa cho chúng sanh tỉnh thức giác
ngộ chứ không cốt văn chương, nên một câu nói được nói đi lặp lại
nhiều lần, nhắc đi nhắc lại nhiều nơi, để cho chúng sanh nghe,
nhớ, thấm vào lòng, hầu chuyển cái mê thành cái ngộ mới thôi.
Bấy nhiêu ý kiến thô sơ, tôi xin
nêu ra để hiến quí vị sẵn có lòng hoan hỷ muốn học hỏi, nghiên
cứu toàn diện giáo lý Phật đà mà không bỏ qua các kinh sách chính
yếu và tiên khởi.