Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, có một câu ca dao lục bát rất hay đáng để chúng ta phải chiêm nghiệm: “Dốc bồ thương kẻ ăn đong – Vắng chồng thương kẻ nằm không một mình”. Nó mang tính nhân văn sâu sắc với những thương cảm, xót xa của kẻ đã từng “dư thừa”bắt đầu thấm thía hoàn cảnh của người “thiếu thốn”để từ đó biết đến sự thương cảm và chia sẻ. Ở đây, vì câu bát (phần thứ hai của câu ca dao) không dính dáng gì đến chuyện ăn uống nên chỉ xin “mổ xẻ”ở câu lục: “Dốc bồ thương kẻ ăn đong”.
Đã là ca dao, một hình thức văn chương truyền khẩu, thì khó mà xác định câu ca dao này xuất hiện từ bao giờ. Chỉ biết nó gợi lên một cảm nhận thật đẹp trong lòng mỗi chúng ta. Lời của câu ca dao đã nói lên tất cả (dù nghĩa đen hay là nghĩa bóng) về tình yêu thương giữa người với người. Nó nhắc nhở những người đang sống trong sự đầy đủ nên nghĩ đến những kẻ không được may mắn bằng mình; đừng để đến lúc chính mình cũng khốn cùng rồi mới hiểu được hoàn cảnh của người khó khăn, vì khi ấy, mình có muốn cũng không có điều kiện chia sẻ. Nếu như ý nghĩa của câu ca dao này được phổ biến rộng rãi thì hằn là nỗi cực nhục của những người thua thiệt trong xã hội cũng có phần dể chịu hơn.
Đối xử tệ bạc với kẻ ăn xin
Đến những quán ăn từ sang trọng đến bình dân, nhất là về đêm, bạn sẽ bắt gặp những hình ảnh hơi bị choáng. Cứ mỗi tối, khi quán xá lên đèn, khách vào nườm nượp, những người ăn xin bắt đầu “tụ hội”về đấy để “kiếm ăn”. Đại bộ phận “cái bang” đều xin tiền, kẻ băng kín đầu, người gãy chân ngồi xe lăn, kẻ thì teo cơ…mà trong đó thật thật giả giả lẫn lộn cho nên không bàn tới. Chỉ có một nhóm ít ỏi đáng thương hơn đi xin từng miếng ăn, bát cơm để sống qua ngày, nếu ai thương tình thì cho thêm vài ngàn bạc lẻ. Họ là những đứa bé, cụ già len lỏi vào đám đông để xin một cái đùi gà, một chén cơm chiên… Đến mức họ phải đứng thật lâu, kể cả quỳ xuống đất như là bề tôi đang đợi vua ban phát ân huệ. Vậy mà rất khó khăn! Những “thượng đế” ăn mặc sang trọng, ra vẻ giàu có vẫn tiếc miếng ăn của mình, không chịu chia sẻ cho người khó khăn. Họ thà quẳng thức ăn xuống đất cho kẻ ăn xin nhặt lấy chứ tuyệt nhiên không đưa trực tiếp vì họ nghĩ rằng tay những người ăn xin bẩn thỉu, sợ bị lây bệnh truyền nhiễm. Đau lòng thay! Những đứa trẻ lang thang không biết cha mẹ là ai, những người già bị con cháu bỏ rơi côi cút, vậy mà sao họ nỡ vô tình?
Ở một quán cơm gà quận 8, tôi từng chứng kiến một cảnh đau lòng. Một cụ già độ chừng 80 tuổi vẫn còn đi bán vé số. Cụ bước vào quán mời một cặp vợ chồng mua vé số. Cặp này ra vẻ rất giàu có với những thứ trang sức đắt tiền trên tay người vợ và trên cổ người chồng, nhưng họ không mua và khoát tay kêu đi. Bán không được, cụ quay sang xin một ly nước ngọt mà họ uống dở dang với vẻ thành khẩn. Vậy mà…thật tàn nhẫn khi đôi vợ chồng đó nỡ mắng mỏ bà cụ một hơi rồi tiếp tục ăn uống vô tư. Ngồi cạnh bàn, thấy vậy tôi gọi cụ sang. Tôi mời cụ ngồi, mua giúp dùm cụ 5 tờ vé số, mặc dù tôi vô cùng ghét những trò chơi may rủi. Thấy cụ có vẻ đói, tôi kêu cho cụ đĩa cơm gà và một ly nước ngọt. Hỏi han về hoàn cảnh của cụ, tôi mới biết cụ bị con gái đuổi ra khỏi nhà sau khi lừa cụ bán sạch lô đất. Cụ sống dưới gầm cầu, mỗi ngày đi bán vé số kiếm sống. Mới sáng nay, cụ bị bọn thất đức đi xe gắn máy giật hết nguyên cọc vé số. Hết vốn lẫn lời nên cụ không mua nước uống nói chi đến việc ăn cơm, còn tiền vé số phải nợ chủ đại lý. “Cũng may chủ đại lý vé số thương hoàn cảnh của bà!”- cụ thở than.
Lần khác, ở một quán nhậu bình dân trên đường Hùng Vương đối diện công viên Văn Lang, tôi lại chứng kiến một hành động chướng mắt. Có thằng bé đen nhẻm, ăn mặc rách mướp, thất thểu vào quán xin an. “Đối tượng”mà thằng bé xin là một nhóm sinh viên, toàn “bốn mắt”, đang cười nói vui vẻ, trên bàn là cả chục đĩa thức ăn ngon. Thằng bé chìa tay xin họ một…con tôm. Nó tỉ tê là đang đói và thèm tôm. Cả nhóm sinh viên nhìn nhau đầy suy nghĩ, gương mặt căng thẳng thấy rõ, rồi sau đó ai cũng phớt lờ đi. Thằng bé tiếp tục xin lần thứ hai, với vẻ khổ sở hơn. Một cô bé, trông lanh chanh, nạt nộ thằng bé bằng một câu chỉ có dân chợ búa mới sử dụng: “Mày đi chỗ khác cho bọn tao ăn coi! Cho mày hả? Tao cho con chó còn sướng hơn”. Cả đám ồ lên cười, trong khi đó có vài người ái ngại buông đũa và trầm ngâm. Ngồi bàn đối diện, chứng kiến sự việc, thương cho thằng bé nên tôi gọi nó qua cho cả một đĩa tôm nướng sa tế. Thằng bé mừng như nhặt được vàng, cảm ơn tôi rối rit rồi lặng lẽ rời quán với những bước đi khắc khổ.
Những người giàu lòng nhân ái
Bên cạnh những kẻ có tiền nhưng keo kiệt thái quá thì cũng có những mạnh thường quân giàu lòng nhân ái. Họ sẵn sàng bỏ ra chút ít tiền để mua thức ăn, nước uống cho người nghèo, kẻ cơ nhỡ. Đó là những người thích làm từ thiện. Họ đóng góp vài thùng mì gói, vài chục ký gạo, vài thùng sữa để tích tiểu thành đại cho một hội từ thiện nào đó để hội đem phân phát cho người nghèo, người gặp thiên tai hay những trại mồ côi, nhà mở…Ngang đường Hoàng Văn Thụ (quận Phú Nhuận), đường Bình Thới (quận 11) vào mùa nóng (khoảng 2 tháng trước), bạn sẽ bắt gặp những thùng trà đá to tướng đặt bên lề đường với dòng chữ ghi trên thùng “Trà đá miễn phí”. Mặc dù không biết “tác giả”là ai, nhưng những người ghé vào uống nước đều thầm cảm ơn với hành động nhân ái này. Ngay tại ngã tư Võ Văn Tần-Nam Kỳ Khởi Nghĩa (quận 3) cũng xuất hiện một bình trà đá miễn phí được đặt gọn gàng trên vĩa hè. Bình nước này ngay lập tức đã thu hút được nhiều sự tò mò của những người đi đường. Chủ nhân của bình trà đá này là chị Minh, một người phụ nữ trạc 50 tuổi sinh sống bằng nghề bán nước trong khuôn viên Sân khấu kịch 5B, Võ Văn Tần. Thực ra ly trà đá không đáng bao nhiêu tiền, nhưng nó quý là ở tấm lòng vì đã giúp đỡ những người lao động giải nhiệt trong cái nắng đổ lửa của Sài Gòn. Chứ người giàu sang ít ai ghé vào uống trà đá, còn người nghèo nếu vào quán uống nước thì phải mất từ bảy ngàn đến mười ngàn đồng. Được biết, trên đường Trần Quốc Thảo (quận 3), tại một quán không sang trọng mấy nhưng ly trà đá là…năm ngàn đồng! Khiếp!
Ở đường số 3, cư xá Lữ Gia (quận 11) có quán cơm hai ngàn đồng một phần dành cho người nghèo, sinh viên xa nhà. Giá hai ngàn đồng không chỉ là cơm trắng mà mỗi phần gồm có món mặn, món canh và một trái chuối tráng miệng. Quán phục vụ vào các ngày thứ Ba, Năm, Bảy từ lúc 11 giờ trưa. Chủ nhân của quán từng là cô sinh viên nghèo Trường Đại học Kinh tế. Từng trải nghiệm và thấm thía nỗi khó khăn của người nghèo khổ, nhất là dân tỉnh lẻ, nên cô quyết định lập quán cơm này với mong muốn chia sẻ chút ít dư dả của mình cho người nghèo. Cô còn kêu gọi nhiều nhà hảo tâm ra tay đóng góp để quán có thể phục vụ được nhiều người hơn. Chính vì quán cơm quá rẻ nên vào những ngày lẻ, quán rất đông đúc, những nhân viên phục vụ không hưởng lương làm bở hơi tai. Nhất là giờ cao điểm, khi mà đại bộ phận người lao động nghèo khổ nghỉ trưa để dùng cơm, nào là: công nhân phụ hồ, người bán vé số, người ăn xin…
Một số địa chỉ quán cơm giá rẻ, miễn phí mà người nghèo cần lưu tâm. Quán cơm chay miễn phí Thiện Tâm nằm trên đường Hoàng Sa (quận 3), quán cơm chay miễn phí chùa Diệu Pháp nằm trên đường Nơ Trang Long (Bình Thạnh), bếp ăn từ thiện Bảo Hòa dành cho bệnh nhân ung bướu nằm trên đường Đinh Tiên Hoàng (quận 1). Ngoài ra, nhiều nơi khác ở Sài Gòn cũng chia sẻ với người nghèo bằng những bữa cơm ấm áp tình người như chùa Vạn Thiện nằm sâu trong hẻm 136 (đường Trần Phú, quận 5), quán tre Việt Nam (Đặng Văn Bi, quận Thủ Đức)…
Thế mới thấy, ngoài những kẻ “ăn no tức bụng” thì trên đất nước này vẫn còn rất nhiều người không đợi đến khi phải dốc bồ mới biết thương kẻ ăn đong; mà họ thật sự dám dốc những chiếc bồ đang đầy của mình để chia sẻ với những người thua thiệt vẫn có mặt khắp nơi trong xã hội. Hẳn rằng họ làm từ thiện không phải để cầu mong phúc đức, vận may hay mong mỏi tiền sẽ vô như nước trong tương lai…mà họ chỉ một suy nghĩ giản đơn như nhạc sĩ Trịnh công Sơn đã nói: “Sống trong đời sống cần có một tấm lòng”. Mong rằng mọi người đều sẵn sàng san sẻ với những mảnh đời nghiệt ngã những gì có thể, dù đó chỉ là mẫu bánh mì vụn. Vì thành ngữ có câu: “Một miếng khi đói bằng một gói khi no”
(TC. Văn Hóa Phật Giáo)