Thật vậy, những bài học của Phật giáo đã ảnh hưởng sâu
sắc đến việc khai mở tâm trí, phát huy sự hiểu biết cho nhiều người và
xây dựng cho cộng đồng xã hội những con người vừa có tài năng, vừa có
nếp sống văn hóa và đạo đức. Thực tế cho thấy người ta đến chùa, ngoài
việc đọc tụng kinh điển của Đức Phật, họ còn được gần gũi những bậc cao
Tăng để học đạo đức làm người và học kiến thức văn hóa của xã hội.
Tự viện là nơi đào tạo người đạo đức
Lịch sử nước ta đã lưu lại những việc làm tốt đẹp của
sự giáo dục theo Phật giáo. Từ thời kỳ Việt Nam lập quốc, đa số vua
quan đều học ở chùa; điển hình như vua Lý Nam Đế trước khi khởi nghiệp
đã học đạo ở chùa. Ngoài ra, người chịu ảnh hưởng rõ nét sự đào tạo của
chùa là Lý Công Uẩn, tức vua Lý Thái Tổ. Vị vua này đã được Thiền sư Vạn
Hạnh un đúc, nuôi dưỡng, dạy dỗ thành người tài đức có công lớn trong
việc mở mang triều đại nhà Lý, một triều đại mà theo cố giáo sư Hoàng
Xuân Hãn nhận xét là triều đại thịnh trị và thuần từ nhất trong lịch sử
nước ta. Từ đó về sau, các tự viện Phật giáo vừa đào tạo tu sĩ và Thiền
sư, đồng thời cũng đào tạo được những người có tài an bang tế thế nổi
tiếng.
Cho đến khi Quốc Tử Giám được thành lập và tổ chức
nền giáo dục theo tinh thần Tam giáo đồng nguyên, thì đất nước ta mới
chính thức có trường đào tạo người làm quan.
Từ đó về sau, chùa chỉ đào tạo người đạo đức. Tuy
nhiên, việc chính yếu có thể thấy rõ là chùa chiền hay Phật giáo Việt
Nam vẫn luôn giúp đỡ triều đình ổn định xã hội, cũng như đóng vai trò
quan trọng cho an sinh xã hội. Có thể khẳng định rằng từ thời kỳ xa xưa
cho đến ngày nay, hầu hết người dân Việt Nam vẫn còn ít nhiều chịu ảnh
hưởng sự giáo dục đạo đức của các tự viện Phật giáo.
Hiện nay, các chùa đều tổ chức những khóa học giáo
lý, giảng dạy về đạo đức cho Phật tử, giúp họ vừa đóng góp được việc làm
tốt đẹp trong các hoạt động xã hội, vừa gìn giữ được nếp sống đạo đức
mà chính yếu là nếp sống xây dựng trên nền tảng năm giới và mười giới
theo Phật dạy.
Như các Phật tử đã biết, năm giới là không sát sinh,
không gian tham trộm cướp, không tà dâm, không nói dối, không nói lời
hung ác, không nói lời gây chia rẽ và không sử dụng những chất kích
thích làm mất tự chủ. Mười giới gồm năm giới vừa nói cộng thêm năm giới
mang tính cách tích cực hơn nữa; đó là chẳng những không sát sinh mà còn
phóng sinh, còn bảo vệ mạng sống của tất cả các loài, kể cả bảo vệ môi
trường sống của trái đất này. Chẳng những không gian tham, trộm cướp mà
còn bố thí, san sẻ của cải vật chất cho những người kém may mắn hơn
mình. Chẳng những sống cuộc đời đoan chánh mà còn hướng dẫn người khác
cũng sống tốt đẹp như mình. Chẳng những không nói dối, không nói hung
ác, không nói lời gây mất đoàn kết, mà luôn nói lời ngay thật, nói lời
từ ái, nói lời tạo sự hòa thuận giữa mọi người. Chẳng những không sử
dụng chất làm mất sự sáng suốt, mà còn hướng dẫn được nhiều người thoát
khỏi con đường nghiện ngập, giúp họ không bị mất nhân phẩm, tâm trí
không mê muội và giữ được gia đình hạnh phúc của họ.
Thiết nghĩ việc giữ gìn năm giới cho đến mười giới
như trên, người Phật tử không tạo những việc tội lỗi, không nói lời tội
lỗi, không suy nghĩ tội lỗi, mà hơn thế nữa còn làm những việc tốt đẹp
và lời nói cùng suy nghĩ tốt đẹp. Vì vậy, năm giới cho đến mười giới
chính là nền tảng đạo đức căn bản thiết thực nhất và có giá trị lớn lao
cho việc xây dựng mẫu người sống đạo đức, tạo dựng được gia đình hạnh
phúc, hòa thuận, góp phần xây dựng cộng đồng xã hội mà mọi người có thể
tin cậy lẫn nhau, giúp đỡ lẫn nhau, cùng an vui, đoàn kết, phát triển,
cho đến góp phần giúp trái đất của chúng ta được trong sạch, xanh đẹp,
kéo dài được tuổi thọ, giúp cho thế giới hòa bình, mọi người và mọi loài
cùng chung sống trong sự chia sẻ, nâng đỡ cùng phát triển cộng tồn.
Tóm lại, năm giới hay mười giới của Đức Phật dạy đã
có giá trị từ thuở Ngài tại thế, cho đến ngày nay vẫn còn nguyên giá trị
hữu ích cho cuộc sống tốt đẹp của cả nhân loại. Thật vậy, khi mà hận
thù, bạo lực, chiến tranh hàng ngày vẫn đang diễn ra ở khắp mọi nơi, khi
mà sự sống của con người và nhiều chủng loại khác đã bị hủy diệt và
đang bị đe dọa, khi mà lá phổi của địa cầu này đang bị chọc thủng, khi
mà môi trường sống của con người đang từng ngày bị ô nhiễm trầm trọng,
chỉ vì lòng tham lam, ích kỷ, thù hận, mê muội của con người, thì hơn
bao giờ hết việc tuân thủ năm giới cho đến mười giới của Đức Phật vẫn vô
cùng cần thiết cho cuộc sống tốt đẹp, an lạc, hòa bình của từng người,
từng gia đình, từng quốc gia và cho cả cộng đồng nhân loại cùng muôn
loài trên quả địa cầu này.