Thành phố cổ đại Taxila ngày nay chỉ còn lại những hang động, tu viện Phật giáo và nhà thờ Hồi giáo, Thành phố này từng là một Trung tâm giao thương của Trung Đông trong thời cổ đại. 

Taxila, Thành phố ngã ba của tuyến đường thương mại lớn nhất thế kỷ XV - con đường tơ lụa, ở Pakistan. Bốn khu quần thể riêng biệt, với những kiến trúc khác nhau, cho thấy sự phát triển liên tục của các đô thị cổ kéo dài trong suốt 5 thế kỷ, bắt đầu từ thế kỷ thứ 6 trước Công nguyên. 

Ngày nay, các công trình trong Di tích này bị xuống cấp nghiêm trọng do không được bảo vệ, thậm chí, một số khu vực đã trở thành bãi chứa rác.

Trên đỉnh những ngọn đồi núi chập chùng và thung lũng thuộc tỉnh biên giới phía Đông Bắc Pakistan là một hệ thống Di sản Phật giáo hoang phế nằm trên đỉnh đồi do bị chiến tranh tàn phá như các vùng Mingora, Peshawar và thung lũng Swat, do những thành phần Hồi giáo cực đoan bắn phá.

Những kiến trúc mỹ thuật Phật giáo nguy nga tráng lệ hoang tàn hầu hết nằm ở bên trái Vương quốc Càn-đà-la (Gandhara) cổ xưa, một thời hưng thịnh khoảng từ thế kỷ thứ 6 trước Tây lịch đến thế kỷ 11 sau Tây lịch, và vắng bóng suốt thời chiến tranh của Hồi giáo xâm lăng. 

Đến năm 1848 thì Di chỉ Thánh tích Phật giáo này tái hiện nhờ vào sự phát hiện của nhà Khảo cổ người Anh là Alexander Cunningham.

Theo UNESCO, hai bên sông Haro cặp dãi núi Margalla, Thành phố cổ đại Taxila là một địa chỉ lớn bao gồm một hang động Mesolithic và các di vật khảo cổ của bốn địa điểm, đó là một trong những địa điểm khảo cổ quan trọng nhất.

Thành phố cổ đại Taxila trở thành quá khứ dĩ vãng trên bản đồ du lịch chủ yếu là do tình hình an ninh của đất nước này, thiếu sự quảng bá du lịch và thiếu thốn trong nhiều phương tiện khác. Từ Grand Trunk nổi tiếng, một con đường nhỏ dẫn đến Bảo tàng Taxila và các địa điểm khảo cổ. Các cảnh quan thiên nhiên xanh tươi đã thay đổi đáng kể trong 25 năm qua.

Do không có quy hoạch, xe đẩy tay, cửa hàng và các quầy hàng dịch vụ là điểm nổi bật hiện đại của khu vực, thay vì vẻ đẹp tự nhiên và thú vị thoải mái như trước đây không còn nữa. Sự đô thị hóa nhanh chóng của khu vực và sự cướp bóc trong các địa điểm di sản Văn hóa, phải trả giá đắc nhưng không ai chú ý đến nó là kết quả của sự mất mát là hiển nhiên. 

Quỹ Di sản toàn cầu đã xác định Thành phố cổ đại Taxila là một trong những 12 địa điểm trên toàn thế giới đó là “Trên bờ vực thẳm”, sự mất mát và thiệt hại không thể bù đắp. Báo cáo của  Quỹ Di sản toàn cầu năm 2010, thuộc tính mất đi mãi mãi và không quản lý nổi do áp lực bởi sự phát triển đô thị, nạn cướp bóc và chiến tranh tàn phá, sự xung đột khủng bố là mối đe dọa chính.

Thắng cảnh nổi bật nhất của nghĩa trang là ngôi mộ và tượng đài của Chuẩn Tướng John Nicholson, một người đàn ông chiến đấu rực rỡ những người đã nổi tiếng để hiển thị người anh hùng bị cắt đứt đôi bàn tay trên bàn làm việc của mình bởi bọn tội phạm . Ngôi mộ của Ông nằm gần lối vào của nghĩa trang, chặn bởi một lưới tản nhiệt sắt hoa nhài nho phủ. Các Di tích nằm dọc theo dãi núi Margalla, cửa ngõ vào Thành phố cổ đại Taxila.

Javed Iqbal, một nhà khảo cổ học cho biết:  “Các nhà Khảo cổ đào bới xung quanh Taxila để tìm kiếm những nền văn minh bị mất. Phát hiện này đã được Tuyên bố là Di sản thế giới được UNESCO công nhận. Đây là điều kỳ diệu của Pakistan và nó đã phát huy đúng như là một điểm đến du lịch lý tưởng.

Thành phố cổ đại Taxila là một trong những ba địa điểm Khảo cổ học hàng đầu của Pakistan bao gồm cả những tàn tích của Harappa và Mohenjo-Daro. Hai trong số những Thành phố chính bao gồm các Indus Valley Civilisation. 

Sir John Hubert Marshall (1876 – 1958) là Tổng Giám đốc Bộ Nghiên cứu Khảo cổ Ấn Độ từ năm 1902 đến năm 1928, bắt đầu các cuộc Khai quật tại Thành phố cổ đại Taxila và tiếp tục với thời gian đến 20 năm. 

Năm 1918, Sir John Hubert Marshall đã đặt viên đá xây nền tảng cho Bảo tàng Taxila để bảo tồn những phát hiện quý báu. Bảo tàng được  xây dựng vào giữa những địa điểm Khảo cổ và có một bộ Sưu tập phong phú của các Di tích, Di vật, Bảo Tháp, Đá và Vữa, tác phẩm điêu khắc từ các Tu viện Phật giáo khác nhau, Nghệ thuật Gandhara và thời kỳ Kushana.

Vương quốc Gandhara kéo dài từ thời kỳ Vedic (1500-500 BC) là một trung tâm Phật giáo Graeco, Bactria Zoroastrianism và Animism. Ahmad Alamgir, một nhà Khảo cổ và Sử học, người đã gặp tôi tại Viện Bảo tàng cho biết rằng chỉ có một sự phát triển đáng kể đã được thực hiện bởi Chính phủ Pakistan trong gần một thế kỷ.

Sir Marshall có thể không hoàn thành kế hoạch ban đầu của Bảo tàng khi Ông đã để lại cho Vương quốc Anh.

Chính phủ Pakistan xây dựng các Thư viện phía Bắc của Bảo tàng vào năm 1998. Bảo tàng có một số phòng trưng bày, trong đó phát hiện từ các địa chỉ xung quanh đã được trình bày chủ đề Trí tuệ. Có dòng tường và bảng trưng bày tại phòng trưng bày và một Bảo Tháp hoàn chỉnh, từ cức Tu viện Phật giáo Mohra Moradu, đứng ở giữa sảnh chính của Bảo tàng.

Một bộ sưu tập lớn của người đứng đầu trong hàng đệ tử đức Phật, cho thấy khuôn mặt và phong cách khác nhau, là điểm thu hút chính cho khách thập phương hành hương du lịch. Theo các nhà Khảo cổ học nhận định, các tượng Phật lớn theo phong cách nền văn hóa Gandhara”.

Thích Vân Phong 
(Theo nguồn Gulf News – Tác giả: Aftab Kazmi)