Bát chính đạo là con đường đúng đắn, đưa chúng sinh đến chỗ giác ngộ và
giải thoát, gồm tám điều chân chính, đó là: chính kiến, chính tư duy, chính
ngữ, chính nghiệp, chính mạng, chính tinh tấn, chính niệm, và chính định.
Chúng ta hãy xét qua: Thế nào là chính ngữ? - Chính ngữ là lời nói chân
chính, đúng với chân lý, hợp với Chính Pháp, có lợi ích thiết thực, đem lại yên
vui cho mọi người, hòa bình cho mọi nơi. Chính ngữ là lời nói thành thật và
sáng suốt, ngay thẳng và bình đẳng, hòa nhã và rõ ràng, chơn chất và giản dị,
khuyến tấn và nhất như. Chính ngữ là lời nói hợp thời và đúng lúc, hợp tình và
hợp lý, mang đến cho người nghe cảm giác thương yêu, từ bi và hỷ xả.
Trong Kinh A Hàm, Ðức Phật có dạy: "Tâm khẩu nhất như". Nghĩa
là: "Tâm khẩu không khác".
Tâm nghĩ sao, miệng nói vậy. Miệng thường nói tốt, tâm nên nghĩ tốt.
Như vậy, mới được an lạc, mới đúng là người tu đạo. Ngược lại, tâm nghĩ một
đàng, miệng nói một nẻo, miệng nói như vậy, tâm không như vậy, dù có hình tướng
nào, cũng là người xạo, giả mạo mà thôi.
Hoặc tệ hơn nữa, đó chỉ là người:
"Miệng thì nói tiếng nam mô
Trong lòng chứa cả một bồ dao găm".
Hoặc nguy hiểm hơn, đó là hạng người:
"Bề ngoài đon đả nói cười.
Bề trong nham hiểm giết người không dao".
Trong Kinh Pháp Cú, Ðức Phật có dạy:
"Dù nói hàng ngàn lời vô ích, không bằng chỉ nói một lời đúng
Chính Pháp.
Lời nói đúng Chính Pháp có ích lợi làm cho tâm người nghe được an tịnh".
Ai thực hành được, chính ngữ như vậy, tức là người đó, đang tiến trên
đường, giác ngộ giải thoát. Giải thoát khỏi vòng, sinh tử luân hồi, và giải
thoát khỏi, phiền não khổ đau.
Trong sách có câu:
"Lời nói chẳng mất tiền mua.
Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau".
Trên thế gian này, nếu mọi người đều nhớ nằm lòng và luôn luôn thực
hành câu trên đây, cuộc đời hạnh phúc biết là bao nhiêu, cuộc đời tươi đẹp biết
là bao nhiêu. Dầu cù là và thuốc nhức đầu chỉ còn được dùng khi trái gió trở
trời mà thôi! Làm được như vậy, trong các gia đình, vợ chồng con cái, trên
thuận dưới hòa, an vui hạnh phúc, không có tranh cãi, không có xào xáo. Làm
được như vậy, trong các xã hội, trật tự an ninh, luôn luôn bảo đảm, những cuộc
cãi vã, đưa đến ấu đả, án mạng rùng rợn, không thể xảy ra. Làm được như vậy,
nơi các quốc gia, hòa bình chắc chắn, bền vững lâu dài. Một lời nói ra, người
nghe hoan hỷ, mỉm cười tươi tắn, tâm trí khinh an, đó là chính ngữ.
Bằng như ngược lại, lời nói bất chính, hay là tà ngữ, đó là lời nói,
không được chính đáng, ngược ngạo phi lý, tổn hại đời sống, cùng danh dự người.
Một lời nói ra, khiến cho người nghe, nhức óc nhói tim, tâm trí quay cuồng, hồn
phi phách tán, có khi ngất xỉu, đó là lời nói: sâu độc hiểm ác, đay nghiến
nguyền rủa, nhiếc mắng thô tục. Có nhiều trường hợp, ngay trong gia đình, hay
ngoài xã hội, ở khắp mọi nơi, lời nói đơn giản, rất dễ hiểu lầm, người nào hay
giận, chỉ khổ tâm thôi, chẳng ích lợi gì!
Trong Kinh Hoa Nghiêm, Ðức Phật có dạy:
"Không nên nói lời vô nghĩa. Phải giữ gìn lời nói.
Lời nói phải chân thật, đúng lúc, hợp Chính Pháp, ích lợi cho mình cho
người".
Tuy nhiên trên đời, có rất nhiều người, chỉ biết chửi nhau, đem gieo
thương đau, cho bao người khác, nói bóng nói gió, nói xiên nói xỏ, nói cho ghét
bỏ, nói lời khiêu khích, lăng nhục mạ lỵ, suốt đời không biết, không bao giờ
nói, bất cứ lúc nào, chẳng kể đúng sai, chẳng hề mở miệng: nói lời xin lỗi, hay
tiếng cám ơn! Lời nói phát xuất từ tâm ý con người. Tâm ý con người, thay đổi
đổi thay, tùy theo hoàn cảnh. Cho nên lời nói, cũng thay đổi theo. Tâm thiện
lời hiền. Tâm ác lời thô.
Trong sách có câu:
"Tâm buồn cảnh được vui sao.
Tâm an dù cảnh ngộ nào cũng an".
Trong năm giới của người Phật Tử tại gia gồm có: sát, đạo, dâm, vọng,
tửu. Giới thứ tư là giới về lời nói. Giới này khuyên người Phật Tử tại gia chân
chính, không nên dùng lời nói để lợi mình hại người, gọi là vọng ngữ hay tà
ngữ, dù người đó là người thân hay kẻ thù. Giới này khuyên người Phật Tử tại
gia chân chính, nên dùng lời nói để lợi mình lợi người, gọi là chính ngữ, dù
người đó là người thân hay kẻ thù. Tại sao vậy? Bởi vì trước hết, khi dùng lời
nói, để hại người khác, tâm của chính mình, chắc chắn biến động, làm cho công
phu, tu tâm dưỡng tính, từ bao lâu nay, trở nên vô ích. Kinh sách gọi đó: chính
là Khẩu nghiệp!
Một lời nói ra, làm cho tan vỡ, hạnh phúc gia đình, của những người
khác, làm cho mọi người, nghi ngờ lẫn nhau, đó là lời nói: mập mờ không rõ, đặt
điều thêm bớt, thay trắng đổi đen, nước lã khuấy hồ, lộng giả thành chơn, có
lại nói không, không lại nói có, đều do tâm tưởng. Nhiều khi nói lời, cố ý hại
người, người chưa bị hại, mình đã lảnh đủ, hậu quả tức thì.
Trong sách có câu:
"Gậy ông lại đập lưng ông.
Gậy bà chẳng trúng thẳng xông lại bà".
Nhiều ông nhiều bà, tuổi tác đã già, gần đất xa trời, sống nay chết
mai, vẫn tạo khẩu nghiệp, ngậm máu phun người, bươi chuyện cộng đồng, khích động
bên đông, kiếm chuyện bên tây, chuyên đâm bị thóc, khoái thọc bị gạo, cạo nhớt
lưng người, hay cười người khác, không nhớ có lời, cổ nhân đã dạy: "Ngậm
máu phun người, trước dơ miệng mình". Có rất nhiều người, nói lời khích
tướng, hướng tâm bất thiện, cho người kiện nhau, ghét nhau thù nhau, phiền não
khổ đau, người ngu mắc bẩy.
Sách có câu: "Lời nói thốt ra, người ta ghim trong bụng".
Nghĩa là lời nói lỡ phun ra rồi, không thể nào lấy lại được. Có nhiều người,
nghe một lời, sống để dạ, chết mang theo! Thực là khủng khiếp!
Tuy nhiên, ai ai cũng biết rằng:
"Ghim nhiều chỉ nặng trong lòng.
Ngày ăn đêm ngủ đừng hòng được yên.
Lời nào nghe được thì im.
Bằng nghe không được, đừng ghim trong lòng".
Hiểu được như vậy, hành được như vậy, chính là pháp môn, tu theo hạnh
"Xả", một trong Tứ vô lượng tâm của đạo Phật, gồm có: từ, bi, hỷ, xả.
Người giữ gìn chính ngữ là người nói lời thật thà lương thiện, công bình ngay
thẳng, có ích lợi chính đáng. Người giữ gìn chính ngữ là người dè dặt khẩu
nghiệp, cẩn trọng lời nói, không bao giờ nói sai sự thực, không nói lời thiên
vị, không nói lời xuyên tạc, không vu oan giá họa, không hăm he hù dọa, không
đổi trắng thay đen, không thêu dệt thêm bớt. Người giữ gìn chính ngữ là người
không nói láo, không nói xấu người khác, không thích nghe nói láo nói xấu, và
không tin những lời nói láo nói xấu. Người nào hay nói láo, nói xấu người khác,
hậu quả sẽ là không ai tin cậy, không ai thèm nghe nữa.
Trong sách có câu:
"Lời nói chẳng động tâm ta.
Dù lời nói ngọt hay là đắng cay".
Làm được như vậy, cuộc sống khỏe re. Bằng không như vậy, nhọc nhằn
phiền lụy, phiền não khổ đau, bảo sao chẳng mệt, hít thở phì phò, như bò kéo
xe, chẳng ích lợi gì!
Chính ngữ chính là: lời nói sao cho, chuyện lớn hóa nhỏ, chuyện nhỏ hóa
không, không hại một ai, tất cả bình yên, an vui tự tại. Còn như tà ngữ, cùng
là ác ngữ, là các lời nói, bé xé ra to, đem chứa đầy kho, oán thù sân hận, tức
giận bực mình, khổ thân khổ não, khổ mình khổ người! Một lời nói ra, khiến cho
người khác, mang họa vào thân, đó là lời nói: vu khống cáo gian, vu oan giá
họa, không biết tiếc thương, hại người hiền lương, kiếm tiền bồi thường, vài ba
triệu bạc. Thực là thất đức, ác nhân vô cùng! Một lời nói ra, khiến cho người
khác, mê muội lầm lẫn, đó là lời nói: không đúng sự thực, không có ngay thẳng,
thiên vị dua nịnh, xuyên tạc ngụy biện, trau chuốt bóng bẩy, mục đích thủ lợi.
Một lời nói ra, khiến cho người khác, xung đột oán thù, thưa gởi kiện tụng, đó
là lời nói: dối trá điêu ngoa, gây ra chia rẽ, thích đâm bị thóc, khoái thọc bị
gạo, di hại nhiều người, và cả muôn vật. Những người tự ái, khó lòng nhịn được,
khi nghe những lời, trái ý nghịch tai, không thuận theo mình, thường hay tranh
cãi, bằng bút bằng mồm, hoặc bằng thư rơi, gửi khắp mọi nơi, cho mọi người
biết.
Trong Kinh Di Giáo, Ðức Phật có dạy:
"Không nên quan tâm chuyện thế gian.
Không nên loan truyền các tin đồn".
Tây phương dịch như sau:
"You should not concern yourselves with worldly affairs, nor yet
circulate rumours".
Tại sao vậy? Bởi vì, các chuyện thế gian, thường là những chuyện, nhân
ngã thị phi, phải quấy đúng sai, tranh chấp hơn thua. Các loại tin đồn, thường
không căn cứ, không có xác thực, không đáng tin cậy, khó kiểm chứng được, chỉ
nhằm làm hại, thanh danh người khác. Những chuyện thế gian, các loại tin đồn,
thảy đều làm cho, tâm trí con người, bất an dao động, có hại mà thôi, chẳng ích
lợi gì, đem đi rao truyền! Chúng ta không cần, phung phí thì giờ, một cách vô
ích, để đi đính chính, những lời đồn đãi, sai lạc hoàn toàn, nếu như hoàn cảnh,
không bị bắt buộc, phải làm sáng tỏ. Những kẻ xấu mồm, những người xấu miệng,
lấy làm thích thú, khi thấy chúng ta, bực bội bất an, vì những lời nói, cố ý
của họ. Ðó chính là điều, mà họ mong muốn. Nếu như chúng ta, bình tĩnh thản
nhiên, như không có chuyện, xảy ra gì cả, những lời vu oan, sẽ tan biến dần, đi
vào quên lãng. Chúng ta chỉ nên, dành hết thì giờ, tập trung lo chuyện, tu tâm
dưỡng tính, cho đến khi được: giác ngộ giải thoát.
Trên cuộc đời này, có những chuyện không có giải đáp nào thích hợp,
không có giải pháp nào thỏa đáng, không có lời khuyên nào chính xác, một cách
tuyệt đối. Lúc đó, im lặng lắng nghe, tâm không phán xét, không hề tranh cãi,
đúng là thượng sách, nên coi như vàng.
Bởi vậy sách có câu: "Lời nói là bạc. Im lặng là vàng". Lời
nói đúng lúc, thực có ích lợi, đã là chuyện khó. Nhịn được nín được, giữ được
im lặng, tạo nên hòa khí, lại càng khó hơn. Khi một người thốt lời nói lên,
người khác có thể đoán hiểu được, trong tâm người đó muốn gì nghĩ gì. Nhờ yếu
tố này, các ông thầy bói, các bà xủ quẻ, tiên đoán tương lai, vận may hay rủi,
số hên hay xui, dù thầy bói đui, dựa theo kinh nghiệm, dựa theo tâm lý, xuyên
qua lời nói, của người khách hàng, đang có tâm sự.
Trong các gia đình, có rất nhiều khi, lời nói cần thiết, để hai vợ
chồng, thông cảm với nhau, cha mẹ con cái, hiểu biết lẫn nhau, để anh chị em,
hòa thuận chung sống. Nhưng có nhiều người, già trẻ lớn bé, tự ái quá cao, quan
trọng bản ngã, lại không chịu nói, giữ sự im lặng, một cách lạnh lùng, làm cho
cuộc sống, ở trong gia đình, nặng nề khó thở, bực bội bất an. Phiền não khổ
đau, bắt đầu từ đó. Thực ra nhiều lúc, chính sự im lặng, rất là cần thiết.
Nhưng cũng có nhiều lúc, lời nói cần thiết hơn. Nói ra một lời, thông cảm cảm
thông, không còn phiền não, chấm dứt khổ đau, tại sao không nói? Người nào cũng
vậy, chẳng ai toàn thiện, luôn luôn nói đúng, chẳng có lỡ lời, tại sao lại
chấp, lời nói người khác?
Bởi vậy cho nên, kinh sách có câu:
"Nói năng đúng Chính Pháp.
Im lặng đúng Chính Pháp".
Chúng ta nên biết: người nào đạt được "trạng thái vô tâm",
nghĩa là trong tâm, không một niệm khởi, tức là bên trong, không tâm nghĩ ngợi,
lăng xăng lộn xộn, bên ngoài không nói, im lặng từ bi. Không ai có thể, có đủ
khả năng, đoán được trong tâm, người đó muốn gì, hay đang nghĩ gì! Tại sao như
vậy? Bởi vì: "người đó vô tâm!". Thực là đơn giản!
Trong sách có câu:
"Người nào đạt được vô tâm.
Cuộc đời an lạc không tâm lụy phiền".
Trong Kinh Pháp Bảo Ðàn, Lục Tổ Huệ Năng có dạy:
"Tắng ái bất quan tâm.
Trường thân lưỡng cước ngọa".
Nghĩa là những chuyện thương thương ghét ghét, không làm bận lòng,
chẳng có bận tâm, chúng ta sẽ nằm, duỗi thẳng hai chân, mà an giấc ngủ, khỏi
phải trằn trọc, lăn qua lộn lại, trăn trở trở trăn, thấu suốt năm canh, nằm đếm
suốt đêm, từ một đến ngàn! Khỏe re, khỏe ru!
Cũng trong Kinh Pháp Bảo Ðàn, Lục Tổ Huệ Năng có dạy:
"Nhược ngôn hạ tương ứng. Tức cộng luận Phật nghĩa.
Nhược thực bất tương ứng. Hiệp chưởng linh hoan hỷ".
Nghĩa là:
"Nếu lời nói hòa hợp. Cùng nhau bàn nghĩa Phật.
Nếu như chẳng hòa hợp. Chấp hai tay hoan hỷ".
Lời nói thường có ngụ ý, ẩn ý, thâm ý, diệu ý, có khi là chính ngữ, có
khi là tà ngữ. Nếu thực sự, lời nói không hòa hợp được, ý kiến bất đồng, chúng
ta không nên tranh cãi. Tại sao như vậy?
Bởi vì, cũng trong Kinh Pháp Bảo Ðàn, Lục Tổ Huệ Năng có dạy:
"Thử tông bổn vô tránh. Tránh tức thất đạo ý".
Nghĩa là:
"Tông này vốn không tranh. Tranh cãi mất ý đạo".
Con người muốn thấy được đạo, tức là muốn cuộc sống được an lạc hạnh
phúc, hãy bớt quan tâm chuyện tranh cãi, hãy bớt bàn chuyện chuyện thị phi! Bớt
được bao nhiêu, an lạc bấy nhiêu! Cổ nhân có dạy: "Nghe lời nói phê bình
chê bai mà tức giận, tức là châm ngòi cho người khác gièm pha. Nghe lời nói
khen ngợi tán dương mà mừng rỡ, tức là làm mồi cho người ta nịnh hót".
Người biết cách nói là người đi gieo kinh nghiệm, tư tưởng. Còn người
biết cách nghe là người đi thu lượm kho tàng. Có những lời nói, hết sức cao
quý, hết sức tác dụng, ý nghĩa thâm trầm, người đời ghi lại, ở trong sách vở,
gọi là danh ngôn, hay tư tưởng đẹp, lời hay ý đẹp, hoa thơm cỏ lạ. Ngược lại
cũng có, những lời nói ra, người đời mỉa mai, gọi là ranh ngôn.
Trong sách có câu: "Cọp chết để da. Người ta chết để tiếng".
Hoặc là:
"Trăm năm bia đá cũng mòn.
Ngàn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ".
Ðiều này chứng tỏ, lời nói con người, thực có hậu quả, khó thể đo
lường! Trí tuệ con người, phát triển thiền định, ở trong tĩnh lặng. Còn như
nhân cách, tư cách con người, phát triển ở trong, phong ba bão táp, nghịch cảnh
thử thách, những bước thăng trầm, vinh nhục được mất, trong sức chịu đựng, lời
khen tiếng chê. Trong kinh sách gọi đó là "Bát Phong".
Trong Kinh Pháp Cú, Ðức Phật có dạy:
"Như ngọn núi vững vàng. Trong phong ba bão táp.
Người trí cũng như vậy. Bình thản trước khen chê".
* * *
Tóm lại, muốn sống cuộc đời an lạc và hạnh phúc, người đời nên nói lời
chân chính, thật thà lương thiện, công bình ngay thẳng, có ích lợi chính đáng,
cho mình và cho mọi người. Người giữ gìn chính ngữ là người dè dặt khẩu nghiệp,
cẩn trọng lời nói, không bao giờ nói sai sự thực, không thiên vị, không xuyên
tạc, không vu oan giá họa, không hăm he hù dọa, không gây phiền não khổ đau qua
lời nói.
Chính Trực