NHÀ XUẤT BẢN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Xuất bản năm 1996

THIỀN LÂM BẢO HUẤN 

Dịch giả : HT. Thích Thanh Kiểm

---o0o---

QUYỂN THỨ HAI

Sa Môn Tịnh Thiện đất Đông Ngô trùng tập.

Sa Môn Thích Thanh Kiểm dịch và chú thích.

        79.- Trạm Đường Chuẩn Hoà Thượng, lúc đầu tham thiền ở Chân Tịnh, thường thắp đèn trong trướng đọc kinh sách. Chân Tịnh liền mắng rằng: “Điểm chính của người học là ở chỗ trị tâm. Nếu học dẫu nhiều mà tâm chẳng sửa trị, thì ví có học nhiều cũng chẳng có ích gì. Hơn nữa, lại còn có rất nhiều các môn học khác của hàng trăm nhà khác nhau, nhiều như núi cao như bể sâu. Vậy ông dù có học hết được tất cả, nhưng đó chỉ là sự việc bỏ gốc theo ngọn, đem cái hèn dùng vào chỗ quí, sợ nó ngăn ngại mất đạo nghiệp. Vậy nên phải chấm dứt mọi duyên, để cầu diệu ngộ. Nếu ở một ngày khác ông xem các môn học ấy, thì dễ dàng cũng như người chỉ việc đẩy chốt cửa mà vào, chẳng gặp chi khó khăn vậy”. Trạm Đường tức thời dẹp bỏ chỗ mình đang tập, rồi chuyên tu thiền quán. Ở một ngày, ông nghe thấy kẻ nột tử đọc biểu,[1] xuất sư của Gia Cát Lượng Khổng Minh, bừng vậy khai ngộ, gỡ hết được mọi chỗ ngưng trệ, có biện tài vô ngại, trong hàng lưu bối ít ai hay vượt được ông.

        80.- Trạm Đường nói: “Người có đạo đức thì vui với chúng, người không có đạo đức thì vui ở mình. Cái vui cùng với chúng thời lâu dài, cái vui ở riêng mình, thời dễ mất. Ngày nay, người xưng là trụ trì, phần nhiều lấy sự ưa ghét để xét chúng, nên chúng nhân đều uất ức. Tìm cái ưa đó để biết chỗ ghét, tìm cái ghét để biết chỗ ưa đó thì ít vậy”. Cho nên nói: “Cùng chúng cùng dự phần lo hay vui, cùng dự phần ưa hay ghét là nghĩa vậy. Đã có nghĩa thời thiên hạ ai mà chẳng phục”.

Hai việc trên trong Lại Khả Chuế Vưu Tập.

        81.- Trạm Đường nói: “Đạo là chính[2] và quyền[3] của xưa và nay. Người khéo hoằng đạo, cần ở chỗ biến thông. Người chẳng biết biến thông, cứ câu nệ vào văn, chấp vào giáo, trệ ở tướng, khốn ở tình, thì đó đều là người không đạt được quyền biến. Vị Tăng hỏi Triệu Châu[4]: “Vạn pháp qui về nhất, nhất qui về chốn nào ?”. Triệu Châu nói: “Ta ở Thanh Châu làm một chiếc áo lót bằng vải, nặng bảy cân”. Nghĩa là, cổ nhân nếu chẳng đạt được quyền biến, thì sao hay thù đáp được như thế đó. Thánh nhân nói:[5] “Hang sâu thẳm thì vô tư, nên phát được âm ưởng ấy, chuông lớn vì chịu được sà ngang, nên khi đánh mới ứng được âm thanh ấy”. Thế nên biết, bậc thượng sĩ khắp nơi, dùng chỗ trái lẽ thường mà vẫn hợp đạo. Chẳng giữ một chiều mà không ứng biến vậy”.

Thư gởi Lý Thương Lão.

82.- Trạm Đường nói: “Người học tìm bạn, phải nên tìm người đáng làm bậc thầy, luôn luôn mang lòng tôn kính, nếu làm việc gì cũng nên lấy đó mà bắt chước, bạn như thế mới mong có ích. Hoặc giả, trí thức của họ cách xa với ta, cũng có thể y theo vào đó mà làm bạn, để cảnh sách chỗ của ta chưa theo kịp. Vạn nhất, họ cùng với ta ngang nhau, thời chẳng bằng không có là hơn vậy”.

Bảo Phong Thực Lục.

        83.- Trạm Đường nói: “Đương lúc Tổ đình thu vãn,[6] trong chốn tùng lâm những người không làm chuyện bôn tẩu ồn ào, quả thật là rất khó có được. Xưa Chân Như trụ trì chùa Trí Hải, thường nói: Khi ta trụ trì chùa Đạo Ngô ở Tương Tây, chúng tuy không nhiều, nhưng cũng còn có vài bậc Trưởng lão, noi theo cái đạo ấy. Từ khi ta từ chùa Đại Qui trở lại chùa Trí Hải, thì số Tăng chúng thường thường rất đông đảo không bao giờ con số dưới 900 người, nhưng không có được lấy năm bảy người, lãnh hội được chỗ nói đạo của ta. Bởi thế ta biết, chọn được người hiền không phải cứ ở nơi đông chúng vậy”.

Thực Lục.

        84.- Trạm Đường nói: “Duy chỗ lý lịch và hành vi của con người, ta không thể đem một lời cật vấn hay một câu trả lời mà hay biết hết được. Vì lẽ, ngoài miệng lưỡi của họ tuy biện bạch lanh lợi, nhưng hoặc việc làm của họ chưa có thể tin được. Kẻ nói năng tuy vụng về, nhưng đối với lý của họ hoặc có thể là không cùng. Tuy lời của họ cùng, nhưng sợ cái lý của họ chưa cùng. Hay phục về miệng lưỡi của họ, nhưng sợ chưa phục cái tâm của họ. Duy cái khó biết người, Thánh nhân cũng còn cho đó là việc đáng lo. Huống hồ kẻ nột tử gần đây, chỗ thông minh của họ thì không thông suốt được vật tình, chỗ thấy nghe nhiều của họ, cũng chỉ như nhìn qua lỗ hổng. Đối với chúng thì trái với ý muốn, đối với đạo thì trái với đường lối. Cùng sùng chuộng nhau ở chỗ dối, cùng che đậy nhau ở chỗ trá. Khiến cho cái đạo của Phật Tổ bời bời mà càng ngày càng mỏng manh, thực không thể cứu vãn được”.

Thư đáp Lỗ Trực.

        85.- Trạm Đường bảo Diệu Hỷ rằng:[7] “Tỷ khưu thời Tượng quí[8], bề ngoài phần nhiều chạy theo vật chất, bên trong chẳng minh được tâm tính, ví có hoằng dương đạo pháp, đều chẳng phải là cứu cánh. Bởi lẽ vì nương vào chỗ thấp kém mà khiến đến như thế. Cũng ví như con nhặng (ve) trâu, bay chỉ được vài bước, nhưng nếu nương vào đuôi con ngựa ký thì nó có khả năng lướt gió đuổi ngày. Đó là lẽ hơn của sự nương cậy vậy. Thế nên người học, ở ắt phải chọn nơi, chơi tất phải tìm bạn, liền hay dứt được tà vạy, gần được chỗ trung chính, và nghe được chính ngôn. Xưa kia Phúc Nghiêm Nhã Hoà Thượng[9] chỉ yêu chuộng phần tiêu biểu cao vút của mỗi Chân Như Triết, nhưng chưa biết chỗ Triết nương tựa vào người nào. Nhân một ngày thấy Triết cùng Đại Ninh Khoan,[10] Tưởng Sơn Nguyên,[11] Thuý Nham Chân[12] cùng đi với nhau. Nhã vui mừng khôn xiết, liền thung dung bảo Triết rằng: “Chư Đại Sĩ[13] là những bậc long tượng[14] trong pháp môn, ông được đi theo với các ngài du hành, ngày khác sẽ chống giữ cái suy đồi của đạo ta, làm rực rỡ chỗ lợi tế của Tổ giáo, thật không cần ở chỗ di chúc nhiều của ta vậy”.

Nhật Thiệp Ký.

        86.- Trạm Đường bảo Diệu Hỷ rằng[15]: “Người tham thiền cần phải có trí thức cao xa, chí khí vượt mức, lời nói và việc làm phải giữ lòng tin với người, chớ có theo thế lợi mà cẩu thả làm càn. Như thế tự nhiên chẳng bị mô tả bởi bè bạn, chẳng bị cao thấp bởi nơi chốn vậy”.

Bảo Phong Ký Văn.

        87.- Trạm Đường nói: “Ta trước cùng với Linh Nguyên cùng thị giả Hối Đường ở chùa Chương Giang. Linh Nguyên một ngày cùng với hai ông Tăng vào thành mãi tối mới trở về. Hối Đường thấy thế liền hỏi: “Ngày hôm nay đi đâu ?”. – Linh Nguyên nói: “Vừa đi chùa Đại Ninh trở về”. Trong lúc đó Tử Tâm[16] ở bên cạnh lớn tiếng mắng rằng: “Tham thiền cần ở chỗ thoát sinh tử, phát ngôn cần phải thành thật, ông anh sao lại được vọng ngữ”. Linh Nguyên đỏ mặt chẳng dám đáp lại. Từ đó trở về sau, không dám vào thành quách và cũng không phát ngôn bừa bãi nữa. Nên ta biết, Linh Nguyên và Tử Tâm đều là đồ dùng tốt vậy.

Nhật Thiệp Ký.

        88.- Trạm Đường nói[17]: “Linh Nguyên thích xem kinh sử, ăn xong chưa từng nghĩ ngơi một chút nào, vội đọc kinh sử cho tới khi thuộc lòng mới thôi. Hối Đường thấy thế liền trách mắng. Linh Nguyên nói: “Tôi từng nghe dùng sức nhiều thì thu công cũng xa”. Nên Hoàng Thái Sử Lỗ Trực nói : “Ông anh hiếu học, như đói thích ăn, như khát thích uống, coi lợi dưỡng phồn hoa như phân rác”. Đó có lẽ là chỗ tự nhiên của tâm thành thật nên mới được như thế”.

Chuế Vưu Tập.

        89.– Linh Nguyên Thanh Hoà Thượng trụ trì chùa Thái Bình ở Thư Châu, thường thấy Phật Nhãn[18] khi làm chúng rất chu đáo tế mật, chẳng phạm việc lầm lỗi.  Nhân hỏi cái yếu chỉ đó. Phật Nhãn nói: “Dùng việc thà mất ở chỗ khoan, chớ nên mất ở chỗ cấp. Thà mất ở chỗ lược, chớ nên mất ở chỗ tường. Cấp thời chẳng thể cứu được, tường thời không thể dung được. Nên phải giữ nói ở phần trung đạo, dùng cách khoan thai chậm chạp để đối xử với mọi công việc. Có như thế, ngõ hầu mới làm cái pháp tắc cho cách “tới chúng làm việc vậy”.[19]

Thập Di.

        90.– Linh Nguyên bảo Trường Linh Trác Hoà Thượng rằng[20]: “Làm việc đạo, cố nhiên tự nó cũng có thời. Xưa kia Từ Minh, khi tham học ở đất Kinh, Sở, phải ngậm ngùi những điều sỉ nhục, nhẫn những việc nhơ nhuốc, có kẻ thấy thế coi thường ngài. Từ Minh chỉ mỉm cười mà thôi. Nhân có người hỏi về nguyên cớ. Ngài đáp: “Ngọc Liên thành[21] cùng ngoã lịch cùng lẫn với nhau, cố nhiên ta biết chẳng thể hơn được vậy”. Kịp sau khi thấy Thần Đỉnh[22] thì Từ Minh được tiếng khen khắp chốn tùng lâm, làm nổi bật cái đạo của Lâm Tế.[23] Than ôi! Đạo cũng phải cùng với thời vậy, người ta sao có thể miễn cưỡng được vậy ư”.

Bút Thiếp.

        91.– Linh Nguyên bảo Hoàng Thái Sử rằng[24]: “Cổ nhân nói: “Gắp lửa để vào đống củi khô mà ngủ ở trên đó, lửa khi chưa cháy tới, dĩ nhiên còn lấy làm yên”[25]. Đó chính là lời dụ về cái cơ an nguy, cái lý sinh tử, sáng tỏ như ban ngày, chẳng sót đường tơ kẻ tóc. Ôi! Con người khi ở lúc bình thường ít ai biết lấy việc hoạ hoạn của sinh tử làm lo lắng. Nhất đán, nếu biết sự việc bất trắc xảy ra, lúc ấy mới nhanh chân xốc cánh tay mà cứu đấy, kết cục cũng chẳng hay cứu được vậy”.

Bút Thiếp .

        92.– Linh Nguyên bảo Phật Giám rằng: “Phàm tiếp được thư của Đông Sơn sư huynh, chưa từng bao giờ nói tới chuyện thế đế, duy khắn đáu về việc quên mình hoằng đạo để dìu dắt kẻ lại sau mà thôi. Gần đây còn nhận được thư chép rằng: “Các nơi đại hạn mất mùa, ta vốn chẳng lo, chỉ lo người trong thiền gia không mắt”. Hiện nay ngồi hạ tất cả có hơn một trăm người. Trong chốn trượng đường, ta nhắc tới câu “Cẩu tử không có Phật tính”[26], mà không có một người nào lãnh hội được, đó có thể mới là mối lo vậy. Lời nói ấy thật là chí lý. Mối lo này mà đem so sánh với lo cho công việc trong tự viện chẳng được chu đáo, sợ sự hiềm trách của quan nha, lo phần thanh danh chẳng được lừng lẫy, lo trong tông đồ quyến thuộc chẳng được thịnh đạt, thì quả thật là xa cách nhau một trời một vực vậy. Mỗi khi ta nghĩ đến những lời đúng lẽ thật đó, nay đâu còn được nghe thấy nữa. Con cháu ta muốn nối dõi sự nghiệp của ta, thời phải tận lực làm hưng thịnh gia phong, phải an huý chỗ mong muốn của tông tộc, đó là điều ta tha thiết kỳ vọng”.

Thiềm Thị Giả Nhật Lục.

        93.– Linh Nguyên nói[27]: Cối xay đá mài ta chẳng nhận thấy chỗ tổn của nó, mà có lúc hết. Trồng cây vun tưới, ta chẳng thấy chỗ ích của nó, mà có lúc lớn. Tích đức làm mãi, chẳng biết đó là thiện, nhưng có lúc đắc dụng. Bỏ nghĩa trái đạo, chẳng biết đó là ác, nhưng có lúc phải mất. Người học nếu nương vào cái kế thành thục của kết quả mà bền chí noi theo, thì có thể thành đạt được đại khí, lừng lẫy được tiếng thơm. Đó là con đường bất di bất dịch của xưa và nay”.

Bút Thiếp.

        94.– Linh Nguyên bảo Cổ Hoà Thượng rằng[28]: “[29]Họa phúc cùng dựa nhau, tốt xấu cùng lãnh vực. Duy con người tự với lấy, sao lại chẳng suy nghĩ. Hoặc chỉ nương vào chỗ mừng giận của mình mà hẹp ở chỗ khoan dung nhẫn nại, hoặc là tự tâm xa xỉ hoang phí mà theo chỗ mong muốn của người, đều chẳng phải là cái việc khẩn cấp của người trụ trì. Đó là quả thật là mầm mống của dông dỡ, là nền móng của hoạ hoạn vậy”.

Bút Thiếp.

        95.– Linh Nguyên bảo Y Xuyên[30] Tiên sinh rằng: “Hoạ hay sinh phúc, phúc hay sinh hoạ. Hoạ hay sinh phúc là vì ngoại duyên tuy gặp tai ách, nhưng vẫn tha thiết nghĩ đến chốn an vui, thâm khắc ý mong cầu đạo lý, bèn hay run sợ kính cẩn, do thế nên phúc mới sinh. Phúc sinh ra hoạ là do ngoại duyên tuy sống an lành, nhưng vì lại phóng túng xa hoa, ham muốn dông dỡ, lười biếng ngày càng nhiều, rồi trở nên khinh nhờn lừa gạt, do thế nên hoạ mới sinh ra. Thánh nhân nói : “Nếu gặp nhiều gian nan thì chí người đó thành, nếu không có gian nan, thì thân người đó mất. Được tức là đầu mối của mất, mất tức là nguyên lý của được”. Thế nên biết, có phúc thời không nên kiêu hãnh, đã được thời không nên mong mỏi hoài. Lúc đang yên ở phúc phải lo tới khi mắc hoạ, thời cái phúc đó mới có thể giữ được bền. Lúc được mà lo đến khi bị mất, thời cái được đó tất nhiên đến. Cho nên người quân tử lúc yên chẳng quên lúc nguy, lúc trị chẳng quên lúc loạn là thế vậy”.

Bút Thiếp.

        96.– Linh Nguyên bảo Y Xuyên Tiên sinh rằng[31]: “Ôi! Có người ghét cái dấu chân mà sợ cái bóng của mình, rồi giật lùi mà chạy, song chạy càng gấp, thì dấu càng nhiều mà bóng lại càng nhanh, chẳng bằng tới chỗ bóng rợp mà ngừng lại, thời bóng chẳng tự diệt mà dấu cũng tuyệt vậy. Việc dùng thường ngày mà rõ được như thế thời có thể an toạ mà tiến được đạo này vậy”.

        98.– Linh Nguyên nghe biết Giác Phạm[32] phải giam ngoài lĩnh hải, bèn than rằng: “Lan trồng giữa đường, tất nhiên không thể xanh tốt thường xuyên được. Quế sinh trong hang núi âm u, chỉ quanh năm là tễ thuốc kinh niên. Xưa nay những người có tài năng trí tuệ, họ phải táng thân mệnh nhiều, chỉ vì sự phỉ báng gièm pha của người đời mà mắc họa. Tìm những người cố công cùng với đời chìm nổi, mà hay bảo toàn được thân mạng cũng rất ít. Cho nên, Thánh nhân[33] nói: “Người thông minh sáng suốt ở đương thời, lại hay gần kề với cái chết, là vì họ thích nghị luận về người. Người biện bác cao rộng, mà hay nguy đến thân, là vì họ hay bởi cái xấu của người”. Giác Phạm[34] chính cũng ở trường hợp đó vậy”.

Chương Giang Tập.

        99.– Linh Nguyên bảo Giác Phạm rằng: “Ta nghe khi ngài ở Nam Trung, nghiên cứu Kinh Lăng Nghiêm, đặc biệt lại thêm phần chú thích. Đó thật chẳng phải là chỗ mong muốn của kẻ hèn này. Vì lẽ, cái học của văn tự, không hay thông suốt được cái tính nguyên của người đương thời, còn để kẻ hậu học ngăn mất con mắt tụê của tiên Phật. Vì sự trở ngại y vào chỗ giải thích của người, mà lấp mất cái cửa tự ngộ. Nhờ phần khẩu thiệt thời họ có thể hơn được kẻ thiển học, nhưng phần mở rộng thần cơ thời trọn khó chứng được cực diệu. Cho nên chỗ thực hành và hiểu biết thì so le nhau quá xa, mà chỗ thấy nghe thường ngày lại càng thêm lờ mờ vậy”.

Chương Giang Tập.

        100.– Linh Nguyên nói: “Người học khi động khi tĩnh không thể xem xét kỹ lưỡng, nói và làm không thể không kê cứu tinh tường. Người nói ít chưa ắt đã là kẻ ngu, kẻ lợi khẩu chưa ắt đã là trí. Người quê mùa chất phác chưa hẳn đã là trái lý, kẻ vâng thuận chưa ắt đã trung thực. Nên người thiện trí thức chẳng lấy lời mà biết hết được tình người[35], chẳng lấy ý để tuyển chọn người học. Ôi! Kẻ nột tử trong chốn hồ hải, ai lại chẳng muốn cầu đạo, nhưng ở trong số đó, những người biết rõ thấy lý, thì trong ngàn người không được một. Trong đó, những người tu thân, gắng gỏi thực hành, tụ họp sự học, tài bồi cây đức, nếu không tốn công phu trong ba mươi năm trời, thời sao hay đến được. Nếu chợt gặp một việc quá sai lầm thì chốn tùng lâm sẽ bỏ họ, trọn đời không thể lập thân được. Ôi! Ngọc châu Diệu thặng[36], không thể không có dấu, ngọc Bích Liên thành sao tránh được không vết. Phàm loài hữu tình, làm thế nào mà tránh khỏi lầm lỗi. Phu Tử là Thánh nhân, cũng còn năm mươi năm học Dịch[37] không phải là lời nói thái quá. Khế kinh[38] thời nói: “Chẳng sợ vọng niệm khởi, chỉ sợ giác ngộ chậm”. Huống hồ, từ bậc thánh hiền trở xuống, ai lại không có lỗi lầm vậy thay. Nếu có bậc thiện trí thức uốn nắn, thời phẩm vật[39] chẳng bỏ sót vậy. Cho nên nói: “Người thợ khéo, tuỳ theo chỗ sử dụng mà làm bánh xe hay càng xe, thì phần cong phần thẳng của gỗ không uổng phí[40]. Người khéo cưỡi ngựa, biết thích nghi với con đường nguy hiểm hay dễ dàng, nên không mất cái tính của ngựa nô ngựa ký[41]. Vật đã như thế, người cũng nên thế vậy. Nếu tiến thoái theo cái tình yêu ghét, ly hợp liên hệ ở chốn đồng hay dị thế là do nơi bỏ dây mực mà cắt đường cong, thẳng, bỏ cân lường mà so sánh nặng nhẹ, dẫu nói rằng tinh vi, nhưng sao tránh khỏi lầm lẫn vậy”.

        101.– Linh Nguyên nói: “Người khéo trụ trì, lấy tâm chúng nhân làm tâm, chưa từng theo ý riêng tâm mình. Lấy tai mắt chúng nhân làm tai mắt, chưa từng ỷ vào tai mắt của riêng mình. Như thế liền hay thông được cái chí của nhân, hết được cái tình của chúng nhân. Ôi! Khi dùng cái tâm của chúng nhân làm tâm, thời sự yêu ghét của ta là yêu ghét của chúng nhân, nên chỗ yêu không lỗi, chỗ ghét chẳng lầm. Sao lại ỷ lại dùng chỗ tâm phúc riêng của mình mà cam chịu điều xiểm nịnh đó vậy thay. Khi đã dùng tai mắt của chúng nhân làm tai mắt, thời cái thông minh của chúng nhân, đều là cái thông minh của ta, nên soi sáng được khắp nơi, nghe suốt được mọi chốn. Sao lại dùng chỗ ỷ thác vào tai mắt riêng của mình, mà phải mắc vào chỗ che lấp đó vậy thay. Ôi! Việc bày rãi nơi tâm phúc, nhờ cậy nơi tai mắt, duy có kẻ hiền đạt, mới chuyên tìm cái lỗi của mình, cùng với chúng cùng một ý muốn không thiên tư, nên tâm chúng nhân ai mà chẳng qui thuận. Sở dĩ đạo đức nhân nghĩa được lưu bố gần xa, là phải làm như thế vậy. Cái lý của kẻ ngu người bất tiếu, thì chuyên tìm cái lỗi của người, cùng trái với ý muốn của chúng, đắm chìm vào chỗ thiên tư, nên tâm chúng nhân ai mà chẳng xa lánh. Sở dĩ tiếng xấu hạnh hiểm độc nó truyền bá sâu rộng, mà đưa đến như thế vậy. Thế nên biết, người trụ trì cùng chung với ý muốn của chúng, thì bảo đó là người hiền triết. Cùng trái với ý muốn của chúng, thì bảo đó là hạng thấp hèn. Đại để cái ý bày rãi tâm phúc, nương cậy vào tai mắt có khác nhau, mà thiện ác thành bại cũng phản nhau như thế. Đó chính là cái tâm tìm lỗi có khác nhau, cái đạo dùng người chẳng cùng nhau mà thôi vậy”.[42]

        102.– Linh Nguyên nói[43]: “Gần đây, người nhậm chức Trưởng lão, đắm vào hai thứ duyên, nên phần nhiều kiến thức trí tuệ chẳng minh, bị hai thứ gió[44] nói lôi cuốn làm mất pháp thể. Một là ứng với nghịch duyên nên đụng chạm nhiều với suy phong[45]. Hai là ứng với thuận duyên nên đụng chạm nhiều với lợi phong[46]. Một khi đã bị hai thứ gió đó làm lay động thì sự mừng giận giao nhau ở tâm, sắc uất hận hiện trên nơi mặt, nên đến nỗi pháp môn bị chuốc nhục, kẻ hiền đạt bị chê hiềm. Duy người trí giả mới hay chuyển nó làm cái phương tiện nhiếp hoá, để dạy cái đẹp cái tốt cho kẻ hậu lai. Như Lang Gia Hoà Thượng[47] đi Tô Châu thăm Phạm Hy Văn,[48] nhân thế nhận được của tín thí cúng dường hơn ngàn quan tiền, ngài liền bí mật khiến người đi tính Tăng số ở các chùa trong thành, rồi đều chia tiền đều tới các vị Tăng ở các chùa đó. Cũng ngày hôm ấy, ngài cho đặt tiệc chay cúng dường chúng Tăng và đàn việt, và cũng chính là ngày để từ giã Phạm Công, nhưng rồi ngay vào lúc tảng sáng ngày đó thì ngày đã đáp thuyền đi sớm, mãi tới lúc trời sáng, mọi người mới biết ngài đã đi, có người chạy theo ngài đến mãi Thường Châu mới được gặp, được ngài thuyết pháp cho nghe mới chịu quay về. Chỉ đơn cử một việc làm của một bậc Trưởng lão như thế, mà khiến tất cả kẻ đạo người tục ở khắp Cô Tô đều khởi lòng tin tưởng, tăng tiến mầm đạo. Đó chính là nghĩa phương tiện chuyển nhiếp hoá. Ôi! Đem việc này mà so sánh với những người chỉ lạm dụng vào ngôi vị, đắm chìm vào lợi dưỡng, để mưu đồ cho riêng thân mình, thì thật xa cách nhau như trời vực vậy”.

Thư gởi Đức Hoà Thượng[49].

        103.– Văn Chính Công bảo Lang Gia rằng: “Năm ngoái đến đây, ta muốn có được người ở trong chốn thiền lâm. Để cùng người đó có thểt  cùng nói chuyện. Ta từng hỏi một viên quan lại: “Có các vị Tăng tốt trong các sơn môn không ?”. Viên quan lại nói: “Có hai vị Tăng là Hy và Mậu ở chùa Bắc Tự và Thuỵ Quang[50] được gọi là tốt vậy”. Ta lại hỏi: “Ngoài ra, còn trong các tôn Thiền và Luật khác lại không có ai nữa vậy ư ?”. Quan lại thưa: “Nhà Nho thì tôn về sĩ hạnh, hàng Tăng thì bàn về đức nghiệp. Như hai vị Tăng Hy và Mậu đã từng ba mươi năm trời chân không bước ra khỏi cổng chỉ mặc áo vải thô sơ, không màng chi đến thanh danh lợi dưỡng. Nên người từng chuộng cái tiết tháo đó mà kính trọng như bậc thầy. Nếu như đăng toà thuyết pháp, đại Phật tuyên giáo hoá, thì cơ biện tự tại còn như gọi là bậc thiện tri thức, thì chẳng phải kẻ hèn ngu dại này hay hiểu được”. Tới một ngày nhàn hạ, ta đã tới thăm hai bậc thượng nhân Hy và Mậu, được coi cái hạnh thanh bạch của các ngài, nhất nhất đúng với lời viên quan đã nói. Ta bất giác và nhớ lại, đất Tô Tú[51] cũ này, được mệnh danh là nơi có phong tục tốt đẹp, nay xem quan lại già nua này mà còn hay phân biệt được chỗ ưu liệt giữa quân tử và tiểu nhân, nữa là người thức giả vậy ư ? Lang Gia nói : “Nếu như chỗ viên quan lại nói, thì thật là lời bàn cao quí, xin ghi lại đây để bảo cho những người chưa được nghe biết”.

Lăng Gia Biệt Lục.

        104.– Linh Nguyên nói: “Chung Sơn Nguyên Hoà Thượng, bình sinh không giao thiệp với công khanh, không ham danh lợi, lấy chỗ khiêm để tự sử, lấy đạo để tự vui. Kẻ Sĩ đại phu lúc đầu khuyên ngài nên ra ứng thế. Nguyên Hoà Thượng nói: “Nếu có phần ruộng tốt, lo gì thành quả muộn, chỉ sợ thiếu tài năng mà thôi”. Kinh Công nghe thế liền nói: “Thấy sắc mặt người mà bay liệng đi rồi sau mới tìm chỗ đậu ?”. Nguyên Công ứng ở trong trường hợp này vậy”.[52]

Chuế Vưu Tập.

105.– Linh Nguyên nói:[53] “Tiên triết nói rằng: Học đạo tới chỗ ngộ là khó, đã ngộ rồi mà giữ được lại là khó, đã giữ được mà thực hành theo cũng lại là khó. Nay đương lúc thực hành đạo thì cái khó lại hơn cả khi ngộ đạo và giữ đạo. Vì lẽ ngộ đạo và giữ đạo thì chỉ tinh tiến và kiên trì, gắng gỏi ở chỗ hết sức mình mà thôi. Duy việc thực hành đạo thì tất phải bằng đẳng ở nơi tâm, thề chết để quên mình đem lợi ích cho người làm nhiệm vụ. Nếu tâm chẳng bằng đẳng, lời thề không vững chắc thì tổn và ích bị đảo ngược, liền sa ngã vào a sư của thế tục đó là điều đáng nên sợ hãi”.

        106.– Linh Nguyên nói:[54] “Sư huynh chùa Đông Sơn, có thiên tư đặc biệt khi nói lúc lặng thinh đều giữ trung độ. Tuy chỉ nói những câu chuyện tầm thường, nhưng có lý do rất xác đáng. Người các nơi muốn bắt chước sư huynh, nhưng nếu chẳng dối trá thời vụng về, trọn chẳng hay kịp được. Tìm ngay cả trong những con người xưa cũng không thể có được. Tuy vậy, nhưng sư huynh vẫn khiêm nhượng, để dạy đời rất tha thiết, chẳng khác gì như đói được ăn, khát được uống. Và thường nói: “Ta không có các ông Pháp Ninh[55] và Khắc Cần thì thật là kẻ tội nhân trong pháp môn vậy”.

        107.- Đạo học và hạnh nghĩa của Linh Nguyên thì thuần thành hậu đức,[56] có phong độ của Cổ nhân, trọng nơi yên tĩnh và ít nói, rất được kẻ sĩ phu đại tôn kính. Ngài thường nói: “Chỗ khinh hốt (không lưu tâm) của mọi người là ở chỗ cẩn thận của Thánh nhân, huống chi người làm chủ một tùng lâm thay Phật tuyên hoá, nếu chẳng phải là bậc hành giải tương ưng, đâu hay lại làm được như vậy ư! Điều cốt yếu là phải tự kiểm trách từng giờ từng phút, chớ để cho thanh danh lợi dưỡng nó manh nha nơi tâm. Hoặc giả Pháp lệnh có chỗ chưa được người tin, kẻ nột tử có chỗ chưa qui phục, thì phải thoái lui để tư duy và tu đức, chờ đợi ở ngày mai. Ta chưa từng thấy người giữ mình chính đính mà chốn tùng lâm lại chẳng thịnh trị. Chính chỗ bảo rằng, xem cái hình dáng của người có đức, mà có thể khiến tiêu tan được cái ý nghĩa của người, thật là nghĩa đó vậy”.

Ký Văn.

        108.– Linh Nguyên bảo Viên Ngộ rằng[57]: “Kẻ nột tử tuy có cái tư chất thấy đạo, nếu họ chẳng súc tích nuôi dưỡng, một khi đem ra dùng, tất nhiên không thể tránh khỏi nhiều thô bạo, như vậy chẳng những vô bổ cho giáo môn, mà còn chuốc lấy hoạ nhục nữa”.

        109.– Viên Ngộ Thiền Sư nói: “Người học đạo cần giữ lòng tin, gây niềm tin ở chỗ thành. Giữ lòng thành ở trong, vậy sau mới khiến chúng không nghi hoặc. Giữ lòng tin ở mình, mới có thể dạy người không dối trá. Duy tin cùng với thành hai bên hỗ trợ cho nhau, mới đưa đến chỗ không lỗi lầm. Thế nên biết, nếu thành mà bất nhất thời tâm chẳng hay giữ, tín mà bất nhất thời nói chẳng hay làm. Cổ nhân nói: “[58]Áo mặc cơm ăn còn thể bỏ đi được, nhưng thành và tín không thể để cho mất”. Duy bậc thiện tri thức đáng đem thành tín để dạy người. Vả lại, tâm đã chẳng có thành thật, việc đã chẳng giữ lòng tin, thì sao gọi được là bậc thiện tri thức vậy ư! Kinh Dịch nói: “Duy cái chí thành của thiên hạ mới hay hết được cái tính đó[59], hay hết được cái tính đó, mới hay hết được cái tính của con người”. Nếu tự mình đã chẳng hay hết ở mình, mà muốn mong hết ở người, thời chúng tất khinh nhờn mà chẳng theo. Tự mình đã chẳng thành thật ở trước, mà nói rằng thành thật ở sau, chúng tất ngờ mà chẳng tin. Chính là nghĩa, cạo tóc nên cạo sát da, cắt móng nên cắt sát thịt. Bởi thế nếu thành chẳng chí thiết thời vật chẳng cảm, tổn chẳng đến thời ích chẳng tới. Đúng là “thành” và “tín” không thể giây phút cách xa mình thật rõ ràng vậy”.

Thư gởi Ngu Sát Viện[60].

        110.– Viên Ngộ nói: “Con người ai không có lỗi, lỗi mà biết hối cải, thời tất cả chẳng gì lớn hơn vậy. Từ thượng cổ đều nhận biết cải quá là người hiền, chẳng lấy việc không có lỗi làm người tốt. Cho nên, việc làm của con người có quá nhiều sự sai lầm. Bậc thượng trí kẻ hạ ngu, đều không thể tránh khỏi điều đó được. Duy có người trí hay đổi lỗi để sửa lại nết hay, còn kẻ ngu phần nhiều lại trang sức để che đậy lỗi lầm. Đổi lỗi để sửa lại nết hay thời đức đó ngày một mới, nên gọi là quân tử. Trang sức để che đậy chỗ sai lầm, thời ác đó ngày càng đầy, nên bảo đó là tiểu nhân. Bởi thế, thấy việc nghĩa mà lại dời bỏ, đó là cái nạn thường tình, thấy điều thiện vui theo, là chỗ chuộng của người hiền đức. Vậy mong ông[61] hãy cùng quên đi ở ngoài lời nói là hơn vậy”.[62]

Thư gởi Văn Chủ Bạ.

        111.– Viên Ngộ nói: “Tiên sư nói: “Bậc trưởng lão có đạo đức thì cảm được người, có thế lực thì phục được người. Cũng ví nưh chim Loan chim Phượng tung bay, trăm loài chim đều yêu mến, loài hổ loài lang cất bước, trăm loài thú đều khiếp sợ. Tuy chỗ cảm phục đó là một nhưng về phẩm loại của chúng thì khác nhau như trời cao vực thẩm”.

Chuế Vưu Tập.

        112.– Viên Ngộ bảo Long Tạng Chủ[63] rằng: “Người muốn sửa trị tùng lâm mà chẳng lo việc được tình người, thì chốn tùng lâm không thể sửa trị được. Muốn được tình người mà chẳng lo việc tiếp dẫn kẻ dưới, thời tình người không thể thu được. Chuyên cần tiếp kẻ dưới mà chẳng biện biệt được người hiền kẻ bất tiếu, thời kẻ dưới không thể tiếp được. Lo việc biện biệt người hiền kẻ bất tiếu, nếu lại ghét kẻ hay nói lỗi, ưa kẻ thuận theo mình, thời không thể phân biệt được người hiền kẻ bất tiếu. Duy kẻ sĩ hiển đạt thì chẳng ghét kẻ hay nói lỗi, chẳng ưa kẻ thường thuận mình, mà chỉ lấy cái đạo lý để nói theo, nên không những thu được tình người mà chốn tùng lâm cũng sửa trị vậy”.

Quảng Lục.

        113.– Viên Ngộ nói: “Người trụ trì lấy chỗ hiểu biết của chúng làm chỗ hiểu biết của mình. Thường sợ chẳng suốt được tình của mỗi vật. Chẳng hiểu được lý của mỗi việc. Phải luôn luôn lo lắng tìm nhận những điều hay, hỏi cho xác đáng những điều phải trái của nghĩa lý ở bất cứ những việc lớn hay nhỏ. Nếu đúng với lý thì dẫu có hao phí lớn lao mà phải làm theo cũng chẳng tổn hại gì. Nếu là trái với sự việc thì dầu là chỗ dùng sức rất nhỏ để trừ bỏ đi thì đâu có trở ngại chi. Bởi lẽ, nhỏ là cái đầu mối của lớn dần, thầm kín là mầm mống của sáng tỏ. Vậy nên, người hiền thì cẩn thận ngay từ lúc đầu, Thánh nhân giữ gìn ở điều răn cấm. Dòng nước tuy nhỏ, nhưng nếu chẳng ngăn chặn thời sẽ biến ruộng dâu thành biển cả, ngọn lửa tuy nhỏ, nhưng nếu chẳng dập tắt, tất sẽ cháy cả vùng đồng rộng. Nước chảy lửa cháy đã thịnh, tai hoạ đã thành, thì dầu muốn cứu vãn cũng không sao kịp được. Cổ nhân nói: [64]“Chẳng giữ gìn hạnh nhỏ, tất luỵ đến đức lớn’, chính là nghĩa thế vậy”.

Thư gởi Phật Trí[65].

        114.– Viên Ngộ bảo Nguyên Bá Đại[66] rằng: “Phàm gọi là chức Trưởng lão, thay Phật tuyên dương giáo hoá, thường phải nghĩ tới việc lợi ích tế độ làm lòng. Nếu khi thực hành công việc đó mà không khoe khoang thời chỗ phổ cập mới rộng, nơi tế độ mới đông. Song le, nếu vạn nhất có cái tâm khoe khoang tài năng của mình thời cái niềm kiêu hãnh dấy lên, mà cái tâm bất tiếu cũng hiện ra vậy”.

Khắc ở bia đá chùa Song Lâm.

        115.– Viên Ngộ bảo Diệu Hỷ rằng[67]: “Đại phàm lúc động hay tĩnh đều phải giữ gìn trước sau. Vì thế nếu làm được điều tốt tất nhiên việc tốt sẽ thành tựu, điều tốt đã có ở trước tất nhiên phải có ở sau, giữ gìn sau cũng như trước thời sự việc không thất bại. Người xưa nói: “Tiếc vậy thay! Áo chưa thành mà lại chuyển làm xiêm, đường trường 100 dặm mới đi được 90 dặm đã ngừng”. Đó đều là câu than tiếc cho những sự việc chỉ có ở trước mà không có ở sau. Cho nên nói rằng: “Đều có ở trước mà ít có ở sau”. Xưa kia Hối Đường lão thúc nói: “Hoàng Nghiệt Thắng Hoà Thượng,[68] cũng là một nột tử kỳ tài, nhưng lại bị sai lầm ở lúc tuổi già. Như vậy nếu chỉ xem người ở phần trước sao được bảo đó là người hiền”.

Vân Môn Am Tập.

        116.– Viên Ngộ Thiền Sư bảo Phật Giám rằng: “Sư ông chùa Bạch Vân, mỗi khi hành động cất nhắc một việc gì, cũng đều khảo xét những hành động của cổ nhân xưa. Sư ông thường nói: “Sự việc mà chẳng khảo xét của tiền nhân thì bảo đó là chẳng đúng phép”. Ta chỉ vì ghi nhiều được lời nói việc làm của cổ nhân mà đạt thành được chí khí. Nhưng, ta không phải là đặc biệt hiếu cổ, mà chỉ vì người đời nay chẳng đủ pháp qui để ta bắt chước. Tiên sư thường nói: “Sư ông vì chấp cổ nên chẳng biết thay đổi theo thời”. Sư ông nói: “Thay đổi thói cũ, biến đổi đạo thường, chính là mối đại hoạ của người đời nay”. Đó là điều mà ta trọn chẳng làm vậy”.

Thiềm Hoà Thượng Nhật Lục. 

        117.– Phật Giám[69] Cần Hoà Thượng từ chùa Thái Bình dời về chùa Trí Hải, quan Quận Thú Tằng Công Nguyên Lễ hỏi: “Ai là người có thể kế vị ngôi trụ trì”. Phật Giám đề cử Bính Thủ Toạ[70]. Ông muốn được một lần yết kiến. Phật Giám nói: “Bính là người cương chính, xa lánh với đời không ham thị hiếu, nay thỉnh làm trụ trì, cũng sợ người chẳng thuận theo, có lẽ đâu lại chịu tự động tới vậy ư”. Nhưng Tằng Công cố ý thỉnh Bính Thủ toạ. Bính nói: “Đó chính là nghĩa trình thân[71] Trưởng lão vậy”. Đoạn ngài trốn vào núi Tư Không[72]. Ông đoái bảo Phật Giám rằng : “Biết con chẳng ai rõ bằng cha”. Thế rồi liền truyền lệnh cho chư sơn cố thỉnh, vạn bất đắc dĩ ngài phải ứng mệnh”.

Thiềm Thị Giả Nhật Lục.

        118.- Phật Giám bảo Tuân Phật Đăng[73] rằng: “Kẻ sĩ cao thượng chẳng lấy danh vị làm vinh. Con người đạt lý chẳng vì chỗ ức toả mà khốn cùng. Còn như kẻ mang ân mà dốc hết sức lực, thấy lợi mà dốc hết lòng thành đều là những việc làm của hạng người trung lưu trở xuống”.

Nhật Lục.

119.- Phật Giám bảo Bính Thủ Toạ rằng: “Phàm gọi là Trưởng lão, phải nên đừng ham thích bất cứ một vật gì. Nếu một khi đã ham thích một vật gì thời bị giặc ngoại vật nó làm trở ngại. Ham thị dục thời tâm tham ái sinh. Ham lợi dưỡng thời niệm bôn tẩu cạnh tranh dấy. Ham thuận theo thời kẻ tiểu nhân a dua họp. Ham thắng phụ thời núi nhân ngã cao. Ham vơ vét của dân thời tiếng ta oán phát khởi. Tóm lại mà xét cho cùng đều không ngoài ở một cái tâm. Tâm chẳng sanh thời muôn pháp tự nhiên hết. Chỗ sở đắc thường ngày đừng nên vượt qua điều răn dạy này. Ông phải gắng sức làm khuôn phép chánh đáng cho kẻ hậu học”.

Bài khắc ở bia đá chùa Nam Hoa[74].

        112.- Phật Giám nói: “Tiên sư rất tiết kiệm. Một túi đựng bát, một đôi giày vải, có hàng trăm mụn khâu, hàng ngàn miếng vá, cũng chẳng nỡ vất bỏ. Ngài thường nói: “Hai thứ vật này ta cùng đem theo từ khi mới bước chân ra khỏi cửa, tới nay đã gần năm mươi năm rồi, sao nay nỡ vất bỏ giữa đường”. Ngộ Thượng Toạ[75] chùa Tuyền Nam có gởi biếu chiếc áo vải lông[76] và nói: “Chiếc áo này được từ nơi hải ngoại, mùa Đông mặc vào thì ấm, mùa Hạ mặc vào lại mát”. Tiên sư nói: “Lão Tăng khi rét đã có than củi, chăn giấy, khi nóng lại có thông reo nước suối. Nay tích trữ vật này để làm chi”. Cuối cùng ngài khước từ không chịu nhận chiếc áo đó”.

Nhật Lục.

121.- Phật Giám nói: “Tiên sư khi nghe biết Chân Tịnh thiên hoá, liền thiết bài vị đặt đồ cúng, thương khóc quá ư là nghi lễ. Than rằng: “Con người như thế thật là khó kiếm được. Vì đã thấy được chỗ căn để của đạo, lại không vướng mắc ở cành và lá, rất tiếc người đã mất quá sớm. Nhưng vẫn chưa được nghe có người nối tiếp đạo ấy, tùng lâm ở đất Giang Tây sẽ trở nên tịch liêu từ đây vậy”.

Nhật Lục.

        122.- Phật Giám nói: “Tiên sư nói: “Sư ông chùa Bạch Vân, thường ngày tâm hồn rất phóng khoáng thông suốt, không có sự ngăn cách trong ngoài. Thấy việc nghĩa có thể làm được thời hăng hái rấn thân trước. Hay dẫn dắt những người hiền đức tài năng, không ưa thích kẻ phụ hoạ tạm bợ kết giao cẩu thả. Duy một chiếc chõng nhỏ ngồi tiêu diêu tự tại trọn ngày. Thường bảo Ngưng Thị Giả[77] rằng: “Giữ đạo an phận nghèo là bổn phận của kể nột tử. Nếu con người vì lẽ cùng, đạt, được, mất mà bỏ mất chỗ giữ đạo thời chưa có thể nói được đạo vậy”.

Nhật Lục.

        123.- Phật Giám nói[78]: “Nếu chẳng lo vì đạo thời tâm tiết tháo chẳng cao xa. Xử thân thường nhàn rỗi thời chí dùng việc chẳng to lớn. Cổ nhân vì từng trải những việc gian nan, từng nếm những mùi hiểm trở, vậy sau mới được hưởng chung thân an nhàn. Vì lẽ, việc khó thời chí khí sắc bén, khắc khổ thời lo nghĩ sâu xa. Rồi mới hay chuyển hoạ hoạn làm phúc, chuyển sự vật làm đạo. Phần nhiều thấy người học, vì theo đuổi sự vật mà quên mất đạo, trái chỗ sáng mà đi vào chỗ tối. Bởi thế liền trang sức chỗ bất tài của mình, lấy đó làm trí mà dối người. Cưỡng chế chỗ chẳng kịp của người mà khinh người, lấy đó làm cao. Làm như vậy để dối người mà chẳng biết đâu có thể dối trá được bậc tiên giác, đem như vậy để che đậy người mà chẳng biết đâu có thể che đậy được phần công luận. Cho nên, nếu người tự gắn cho mình là trí giả, thì người cho đó là kẻ ngu, kẻ tự cho mình là cao, thì người lại cho đó là thấp. Duy người hiền thì không làm như thế. Vì lẽ, chỗ tản mát của sự việc thì không cùng, bờ bến của tài năng thì có hạn. Nếu muốn đem cái trí tụê có hạn mà bao trùm sự việc không cùng, thời phần hiểu biết có chỗ thiên lệch, thần khí có chỗ khốn quẫn. Vậy nên đối với đại đạo tất sẽ bị ngăn cách vậy”.

Thư gởi Tú Tử Chi[79].

        124.- Phật Giám bảo Long Nhã Tài[80] Hoà Thượng rằng: “Muốn thay đổi cái tệ của tiền nhân, không thể bỏ ngay một lúc được. Nên phải nương vào từng việc nào đó mà thay đổi, để kẻ tiểu nhân chẳng ngờ vực, thời mọi người không oán hận. Ta thường nói: “Người trụ trì có ba bí quyết: 1- Thấy rõ sự việc. 2- Hay thực hành theo. 3- Quả cảm quyết đoán. Ba điều này mà để thiếu một, thời thấy sự việc không được rõ ràng, lại bị kẻ tiểu nhân khinh nhờn, tất ngôi trụ trì sẽ không được chỉnh đốn vậy”.

        125.- Phật Giám nói: “Phàm làm chủ một ngôi chùa, quí ở chỗ noi chí tiết tháo, làm hạnh thanh tịnh. Giữ lòng tin lớn để tiếp đãi bốn phương nột tử. Nếu có một mảy may ý nghĩ hẹp hòi lệch lạc tự dối mình mà không chịu bỏ, tuy có đạo đức như cổ nhân, thời người học cũng ngờ mà chẳng tin vậy”.

Sơn Đường Tiểu Xam. 

        126.- Phật Giám nói: “Đệ tử của Phật Nhãn, duy có Cao Am là người cương trực, thẳng thắn, chẳng gần với thế thái nhân tình, làm người không thị hiếu, làm việc không thảng thốt có đủ viện chứng, thanh tịnh, trang nghiêm cung cẩn, trước cũng như sau đều lấy danh tiết để tự lập, có tác phong của cổ nhân. Kẻ nột tử ở thời nay ít ai sánh kịp”.

Thư gởi Cảnh Long Học.

        127.- Phật Nhãn Viễn Hoà Thượng nói: “Cái dáng dấp tới chúng tất phải nghiêm nghị như ngày nhàn hạ, lời nói tiếp tân khách phải trang trọng như lúc riêng một mình. Đối với mọi người trong chốn thiền lâm, mỗi khi phát ngôn, làm việc, trù biện, thi hành tất phải tính toán suy nghĩ trước rồi sau mới thực hành, chớ có hấp tấp làm càn. Hoặc có việc tự mình không thể dự biết và quyết đoán được, phải nên thỉnh vấn ở hàng kỳ cựu, hỏi ý kiến ở bậc tiên hiền, để rộng phần thấy nghe, bổ khuyết cho việc làm chưa thể tỏ rõ, ở chỗ chưa thể hiểu biết. Có đâu lại chỉ phô bày khí thế hảo huyền, khoe khoang hành vi dối trá, để phơi bày cái chân tướng xấu xa của chính mình. Nếu một hạnh đã bị hỏng ở trước, thời trăm điều hay không thể tới được mà còn bị che lấp ở sau vậy”.

Thư gởi Chân Mục[81].

        128.- Phật Nhãn nói: “Con người sanh trong khoảng trời đất, bẩm cái khí của âm dương mà thành hình. Nếu tự mình không phải là bậc ứng chân[82] nương vào sức từ bi hạnh nguyện mà xuất hiện ở thế gian, thì cái tâm danh lợi và dục vọng tựa hồ như không thể gột bỏ được. Duy Thánh nhân biết con người chẳng thể trừ khử được cái danh lợi dục vọng, nên trước hết phải lấy đạo đức để uốn nắn cái tâm đó cho chính, vậy sau mới lấy nhân, nghĩa, lễ, trí mà giáo hoá để đề phòng, rèn luyện trong ngày qua tháng lại, khiến cho cái tâm lợi dục đó không thắng được đạo đức vậy”.

Thư gởi Cảnh Long Học.

        129.- Phật Nhãn nói: “Người học không nên câu nệ ở văn tự ngôn ngữ. Bởi lẽ văn tự ngôn ngữ là phần y tha tác giải nhờ vào sách vở mà hiểu nên ngăn che mất cửa tự ngộ, vì nó chỉ tiêu biểu được trạng thái của tiếng nói. Xưa kia Đạt Quan Dĩnh[83] lúc mới gặp Thạch Môn Thông Hoà Thượng, trong nơi thiền thất ông hay rong ruỗi phần biện luận ngoài đầu lưỡi. Thông Hoà Thượng nói: “Chỗ nói năng của ông, chỉ là lời lẽ trên giấy, nếu xét tinh vi về phần tâm của ông, thời vẫn chưa thấy được áo diệu”. Nếu khi đã diệu ngộ thời siêu việt hết thảy, chẳng nương vào ngôn ngữ, chẳng vướng vào danh cú. Cũng như sư tử vương một khi đã gầm thét lên, thời trăm loài thú đều phải giật mình kinh hãi. Nếu quay trở lại xem xét cái học về văn tự mà so sánh thì sao có thể ví được mười với trăm, ngàn với vạn vậy ư”.

Long Gian Ký Văn.

        130.- Phật Nhãn bảo Cao Am rằng[84]: “Bách Trượng Thanh Qui”[85], đại khái để tiêu chính kiểm tà, làm khuôn cho vật, chỉnh tể đại chúng, cũng đều nương vào thời mà chế ngự cái tình của người sau. Ôi cái tình của con người cũng như nước, qui củ và lễ pháp là bờ đê để đề phòng. Bờ đê không vững chắc, tất nhiên phải đưa đến chỗ vỡ lở. tình của con người nếu chẳng chế ngự thời rông rỡ rối loạn. Cho nên muốn trừ tình bỏ vọng, cấm ác ngăn tà, thời không thể một thời khắc dời bỏ qui củ. Song le, qui củ và lễ pháp đâu hay đề phòng hết được cái tình của con người. Đó chẳng qua chỉ là cái thềm bậc giúp con người vào đạo vậy. Việc lập ra qui củ thì tỏ rõ như mặt trời mặt trăng, để người nhìn vào chẳng mê muội, thênh thang như con đường rộng lớn, để người đi chẳng nghi hoặc. Bậc tiên thánh kiến lập ra qui củ dẫu khác nhau, nhưng mục đích về nguồn chỉ là một. Chốn tùng lâm thời gần đây, có nơi tận lực noi theo qui củ, có nơi lại giữ chặt lấy qui củ, có nơi khinh miệt cả qui củ. Đó đều là trái với đạo bỏ mất lý, rông rỡ tâm tình, theo đuổi điều ác mà đưa đến như thế. Sao lại chẳng nghĩ, bậc Tiên Thánh muốn cứu cái tệ ở đời mạt pháp, cấm tâm tình phóng dật, lấp cái đầu mối thị dục, tuyệt con đường tà tích, vì thế nên mới kiến lập ra qui củ vậy”.

Đông Hồ Tập.

        131.- Phật Nhãn[86] bảo Cao Am[87] rằng: “Tuy những người thấy được đầu lông nhỏ ở mùa Thu[88], nhưng lại không thể nhìn thấy lông mi của chính mình. Tuy nhắc được sức nặng ngàn quân[89], nhưng lại không thể tự nhắc nổi thân mình. Cũng như người học chỉ sáng suốt ở chỗ trách người mà lại mờ mịt ở phần tha thứ lỗi mình, thật chẳng sai khác chút nào vậy”.

Chân Mục Tập.

132.– Cao Am Ngộ Hoà Thượng nói: “Ta lúc mới du hành tới chùa Tổ Sơn, thấy Phật Giám tiểu xam[90], ngài bảo: “Tham dục và hờn giận còn tệ hơn là quân giặc thù nghịch, nên cần phải đem trí tụê để đối địch với chúng. Trí tụê cũng như nước. Nếu nước chẳng dùng thời nó đọng lại, đã đọng lại thời không lưu thông, không lưu thông thời trí tụê cũng chẳng đem ra dùng gì được. Còn như tham dục và hờn giận thì phải làm như thế nào?”. Ta khi ấy tuổi tuy còn nhỏ, nhưng thâm tâm cũng biết đó là bậc thiện tri thức, do đó liền cầu ngài xin làm đệ tử”[91].

Chân Mục Tập.

        133.– Cao Am nói: “Điểm giữ gìn của người học là ở chỗ trung chính. Dù có bị hàng trăm lần đổ gãy mà vẫn điềm nhiên không lo lắng. Nếu hoặc giả kẻ ấy hướng vào chỗ thiên tà, sớm tối chỉ bo bo mưu kế vị lợi, ta sợ rằng: “Cái thân hình to lớn chững chạc ấy sẽ không có chỗ đặt chân trong khoảng trời đất vậy”.

Chân Mục Tập.

        134.– Cao Am nói[92]: “Đạo đức nhân nghĩa không phải để dành riêng cho cổ nhân, mà người đời nay cũng vẫn có phần. Nhưng vì trí thức của họ chẳng sáng tỏ, học vấn của họ chẳng sâu rộng, căn khí không thanh tịnh, chí khí lại hẹp kém, thực hành thì bất lực, lại bị thanh sắc nó di chuyển, nên họ chẳng tự giác được đó vậy. Bởi lẽ, nếu họ chỉ nương vào vọng tưởng tình niệm, tích tụ ngày một đặc dày, nay đem trừ khử ngay một lúc tất không phải dễ. Vì thế nên họ chẳng tới được cái địa vị của cổ nhân”.

Thư gởi Cảnh Long Học.

        135.– Cao Am nghe biết Thành Khô Mộc[93] trụ trì chùa Kim Sơn, thụ dụng quá xa xỉ, liền than thở giờ lâu rồi nói: “Cái pháp của Tỷ khưu, quý ở chỗ thanh kiệm, đâu nên hoang phí như thế, để khiến lũ hậu sinh tập theo thói quen xa hoa[94] đó, tăng thêm cái tâm mong cầu không chán, sao được không hổ thẹn với cổ nhân vậy ư”.

Chân Mục Tập.

        136.– Cao Am nói: “Đại thể của người trụ trì phải lấy tùng lâm làm nhà. Khu biệt[95] nên phải thích nghi, trao phó[96] nên phải hợp căn cơ lớn nhỏ. Cất nhắc đều can hệ ở lý an nguy, được mất đều liên can đến nguồn giáo hoá. Làm người mô phạm đâu phải dễ dàng. Chưa từng thấy người trụ trì phóng túng mà hay khiến được sự phục tùng của các nột tử, chưa từng thấy khuôn pháp thối nát[97] mà muốn ngăn cấm được tật kiêu mạn trong chốn tùng lâm. Xưa kia Kham Thiền Sư chùa Dục Vương[98] cách chức vị Thủ Toạ. Vĩ Thiền Sư chùa Ngưỡng Sơn[99] xuất viện. Thị tăng các trường hợp này còn ghi chép trong văn điển, đủ để làm khuôn mẫu. Người đời nay thường đều thuận theo tư dục, phá huỷ tan nát cái qui củ thằng mặc của Bách Trượng. Lười biếng lại thích ngủ trưa[100] phần nhiều thiếu sót cả phần tham hội lễ pháp. Hoặc có người lại rông rỡ tham lam không kiêng sợ, hoặc lại nương theo lợi dưỡng mà đưa đến việc tranh cãi, ngay cả đến những chuyện ti tiện, hẹp hòi, nhơ nhuốc, hiểm ác cũng chẳng có từ. Than ôi! Như thế mà mong muốn cho pháp môn hưng thịnh, tôn giáo phát triển đâu thể được vậy ư”.

Long Xương Tập.

        137.– Cao Am khi ở chùa Vân Cư, thường thấy các nột tử trong chốn Thiền thất, có người chẳng hợp với cơ[101] của họ, liền nắm tay áo, nghiêm sắc mặt mắng rằng: “Cha mẹ nuôi dưỡng thân các người, thầy bạn gây thành chí các người. Các người không phải lo lắng về bức bách của đói rét, không phải gánh vác về công việc lao khổ của chinh chiến phu phen. Ở nơi đây, nếu chẳng bền chí xác thực tinh tiến để thành biện đạo nghiệp, thời ngày kia còn mặt mũi nào nhìn thấy cha mẹ thầy bạn vậy ư”. Kẻ nột tử nghe lời nói đó, có người bất giác rơi lệ mãi không thôi. Hiệu lệnh của người thật nghiêm chỉnh như thế đó.

Thả Am[102] Dật Sự.

        138.– Cao Am ở chùa Vân Cư, mỗi khi nghe thấy kẻ nột tử có bệnh, di chuyển tới nhà Diên Thọ[103], ngài thân tới hỏi han an ủi, coi như chính mình. Ngài thường sớm tối trông nom săn sóc, dĩ chí tự tay sắc thuốc nấu cơm, nếu chẳng nếm trước thời không cho người bệnh ăn. Hoặc gặp khí trời hơi rét, thời vỗ vào lưng họ mà nói: “Áo mặc chẳng đơn chiếc vậy ư ?”. Hoặc gặp thời tiết nóng bức, thì quan sát sắc mặt họ và nói: “Có nóng nực quá chăng ?”. Bất hạnh mà không thể cứu sống được thời chẳng hỏi bệnh nhân có của riêng hay không, hết thảy chỉ dùng của thường trụ để lo tống táng. Vị Tri sự nếu hoặc có lời ta thán, thì Cao Am quở mắng và nói: “Xưa kia Bách Trượng vì những người bệnh già mà lập ra thường trụ, còn người sẽ không bệnh không chết hay sao”. Thức giả khắp bốn phương cho Cao Am là người cao quí. Kịp tới lúc lui gót chùa Vân Cư về chùa Thiên Thai, nột tử cùng theo ngài có tất cả năm mươi người. Hoặc giả có người không thể đi theo ngài được, đều phải rơi lệ từ biệt. Đó chính là do cái đức của con người mà cảm phục được lòng người như vậy.

Sơn Đường Tiểu Xam.

        139.– Cao Am khi thôi ở chùa Vân Cư. Viên Ngộ muốn sửa lại am Ngoạ Long của Phật Ấn[104] làm nơi nghỉ ngơi tĩnh dưỡng[105]. Cao Am nói: “Người trong chốn thiền lâm, nếu đã có cái vui đạo nghĩa, thì cần chi đến hình hài bề ngoài. Ta nay đã đến tuổi tòng tâm[106], chính cũng như sao Trường Canh[107] và Hiểu Nguyệt[108], bóng sáng còn được bao lâu. Lều đống ở núi Tây, suối rừng quen thuộc đều là những nơi chốn ta vui về tuổi già, hà tất phải có chỗ riêng cho mình rồi sau mới có thể vui vậy ư ?”. Chưa được bao lâu ngài chống gậy qua chùa Thiên Thai, sau mất ở núi Hoa Đính”.

Chân Mục Tập.

        140.– Cao Am nói: “Người nột tử không có hiền hay ngu, ma chỉ căn cứ vào chỗ uốn nắn của bậc thiện tri thức để họ biết tôn sùng đức nghiệp, đem chỗ từng thí nghiệm để họ phát huy khí năng, đem chỗ tưởng lệ khuyến khích để họ tôn trọng lời nói, đem chỗ ưu ái để họ bảo toàn tiết tháo, cứ tích góp như thế qua năm này tháng khác, thì tất nhiên thanh danh và thể chất của họ cũng sẽ đều được phong phú. Bởi lẽ, con người ai nấy đều hàm chưa cái tính thiêng liêng, duy ở chỗ siêng năng dẫn dụ mà tới được. Ví như viên ngọc còn nằm trong quặng, nếu đem quẳng đi thì nó là sỏi đá, nếu đem mài giũa thì nó thành ngọc Khuê Chương[109]. Cũng như chỗ bắt nguồn của nước, nếu nguồn bị úng tắc ứ đọng thời thành sình lầy, nếu đem khơi thông cho sâu tất thành sông hào ngòi lạch. Liền biết, trong đời Tượng quí[110] này chẳng những chỉ bỏ sót mất người hiền chẳng dùng, mà ngay đến con đường dưỡng dục khuyến tưởng cũng có chỗ chưa đến được vậy. Ngay cả lúc đương thời chốn tùng lâm cả thịnh cũng đều là những nhân tài bị bỏ rơi ở đời Tượng quí này. Nên con người ở thời mạt pháp thời gọi là ngu, ở thời hưng thịnh gọi là trí. Cho nên nói: “Con người đều hàm chứa cái tính thiêng liêng, duy ở chỗ siêng năng dẫn dụ mà tới được”. Thế nên biết, tài năng của người học cũng theo thời mà lên hay xuống. Nếu khi thích thời nó sẽ đến, khen thưởng thời nó được tôn sùng, đè nén thời nó phải suy, chê trách thời nó sẽ tuyệt diệt. Đó là lý do của lẽ tiêu diệt hay tăng trưởng về đạo đức cũng như tài năng của người học đạo vậy”.

Thư gởi Đô Quý Vận[111].

141.– Cao Am nói: “Việc lớn của giáo hoá không gì lớn bằng đạo đức nhân nghĩa. Người trụ trì tôn đạo đức thời người học đạo sùng chuộng cung kính, thực hành lễ nghĩa thời người học hổ thẹn về tham muốn cạnh tranh. Nếu một khi người trụ trì tỏ vẻ ở dáng mặt khinh nhờn, thời người học có cái tệ lấn át thô bạo. Người trụ trì lộ vẻ tránh luận mà biến đổi sắc mặt, thời người học có cái vạ đấu tránh. Bậc tiên thánh biết ở lúc chưa xảy ra, nên mới tuyển lựa kẻ sĩ minh triết làm chủ chốn tùng lâm, khiến cho mọi người đầy đủ phần quan chiêm, chẳng cần phải dạy bảo mà vẫn theo chỗ giáo hoá. Nên, đương thời Ngài Thạch Đầu[112], Mã Tổ đạo hoá thịnh hành, thì các bậc anh kiệt đua nhau xuất hiện. Các cử chỉ như uy nghi nhu hoà, nghiêm trang kính cẩn, phát ngôn ra lệnh, chớp mắt dương lông mày, đều có thể lấy đấy làm mô phạm cho đời sau, nên mới làm như thế vậy”.

Thư gởi Tử Tâm.

142.– Cao Am nói:[113] “Tiên Sư thường nói: “Đi hành cước khi bước ra khỏi cửa, đến những các tự viện nhỏ, phần nhiều gặp những việc không như ý. Nhân khi nghĩ đến việc Pháp Nhãn[114] tham thiền ở Địa Tạng, Minh Giáo[115] yết kiến, Thần Đỉnh liền chẳng thấy vướng bận phiền não nữa vậy”.

Ký Văn.

143.– Cao Am là người đoan nghiêm cương trực ở cả trong tâm cũng như hình thức bề ngoài, phong cách lẫm liệt, động tĩnh không quên lễ pháp. Ngày còn ở trong chúng thường thấy có việc gì xâm hại, ngài cũng chẳng để ý tới. Trọn đời chỉ lấy chỗ giản ước để tự xử. Trong chốn thiền thất chẳng bao giờ ngài hứa khả[116]. Không có lý do chánh đáng, nếu hơi có điều gì chẳng cùng khế hợp, tất nhiên ngài nghiêm sắc mặt và nói thẳng để ngăn cản, nên trong đám nột tử ai nấy đều tin phục. Ngài thường nói: “Ta là người học đạo không hơn người, nhưng bình sinh làm việc không để hổ thẹn với lương tâm”.

144.– Cao Am ở chùa Vân Cư, thấy nột tử có kẻ nào hay soi bói cái lỗi xấu bí ẩn của người, ngài liền thung dung bảo họ rằng: “Sự việc chẳng nên như thế. Người trong chốn thiền lâm, phải lấy tu đạo làm việc cấp bách, lấy hoà hoãn làm đích sửa mình. Đâu lại buông lung ở lòng yêu ghét, để phá hoại chỗ tiến thoái của người”. Ngài dạy cặn kẻ như thế đó. Cao Am lúc đầu không vâng mệnh trụ trì chùa Vân Cư. Phật Nhãn có gửi thư khuyên rằng: “Chùa Vân Cư là danh lam bậc nhất ở Giang Tả[117], nơi có thể an chúng hành đạo vậy ngài không nên khiêm nhượng mà cố từ”. Cao Am nói: “ Từ khi có tùng lâm trở lại đây, người học đạo bị cái danh mục ấy, nó làm bại hoại mất tiết nghĩa của con người không phải là ít”. Phật Giám nghe thấy thế liền nói: “Chỗ đi và chỗ tới của Cao Am, người nột tử ít ai sánh kịp”.

Ký Văn.

145.– Văn khuyên nhủ an ủi các lão bệnh Tăng của Cao Am có chép: “Bần đạo thường xem Tạng giáo, xét kỹ ý Phật, không cho phép các Tỷ khưu ngồi hưởng thụ những món ăn mà họ không dự phần công lao, để họ sinh tâm lười biếng, dấy kiến nhân ngã. Nên cứ mỗi buổi sáng, Phật và các đệ tử mang bát đi khất thực, chẳng lựa chọn nhà sang hèn, không phân biệt kẻ cao thấp, để khiến cho mọi người đều được phúc bằng đẳng như nhau. Mãi về sau này mới có cái tên gọi là thường trụ là cốt vì các lão bệnh Tỷ khưu không thể đi khất thực được mới lập ra, thật sự không phải là những người trẻ khoẻ được dự phần ăn dùng trong đó. Kể từ khi đức Phật diệt độ trở về sau, trong thời chính pháp các Tỷ khưu vẫn còn theo lề lối khất thực như trước, nhưng từ thời Tượng quí trở lại đây, khắp chốn tùng lâm tại Trung Quốc, tuy chưa bỏ hẳn hạnh khất thực, nhưng chỉ suy cử những người có đầy đủ tài đức ra thực hiện việc đó. Về sau, những lợi dưỡng đã xin được, lại tích góp lại làm của chiêu đề[118] để cung dưỡng đại chúng, rồi dần dần bỏ mất cái quy luật khất thực hằng ngày. Nay nghe thấy một số ít các chùa, người trụ trì lại chẳng biết đến nhân quả, chẳng cung dưỡng lão Tăng, trái ngược với ý Phật, thương tổn đến pháp môn. Nếu chẳng trụ ở tự viện thì các lão Tăng sẽ an trụ ở đâu? Sao họ không nghĩ lại, của cải của thường trụ vốn dĩ vì ai mà đặt ra. Nên phải xét, dùng tâm như thế nào để hợp với tâm Phật, làm hạnh như thế nào để hợp với hạnh Phật. Xưa kia, ngày đức Phật còn tại thế, hoặc có ngày ngài không tới dự thỉnh trai ở nhà đàn việt, giam mình nơi tịnh xá, thì đi khắp các Tăng phòng, thăm hỏi người bệnh già, nhất nhất đều an ủi, nhất nhất đều chu biện, lại còn khuyên bảo các Tỷ khưu nên cung kính lẫn nhau, tuỳ thuận những phương tiện, để gạt bỏ mọi hiềm thù sân hận. Đó là cái khuôn phép mẫu mực của đấng Điều Ngự Sư[119] thống lý tất cả đại chúng vậy. Người thời nay, lại phóng túng tiêu dùng của thường trụ, tư cấp cho miệng lưỡi xác thân, giao kết với kẻ quyền quí, làm cách tuyệt người già và người bệnh. Thậm chí lại còn lấy của cải của Tăng chúng giấu làm của riêng mình. Tâm Phật và hạnh Phật không còn được lấy một vậy. Thật thương thay! Bi đát thay! Cổ đức nói: “Lão Tăng là tiêu bảng của sơn môn”. Chốn Thiền môn đời nay, trong số Tăng sĩ hàng một trăm người, không có lấy một người là bậc lão thành. Già mà không được thu nạp, càng thấy rõ ràng sống lâu là vô bổ, chi bằng chết non còn hơn. Vậy tôi mong các Tăng sĩ trong chốn tùng lâm đương thời, hãy tuân theo lời Phật, nối dõi ngôi Tổ, nuôi dưỡng an ủi người già người bệnh, tuỳ theo tài vật của thường trụ có hay không mà cung cấp cho thích nghi, đừng để cho kẻ ngu muội chuyên quyền làm tiêu diệt qui củ giáo pháp, mà vời lấy cái quả báo chết non ở đời sau. Rất tha thiết mong các hàng Tăng sĩ nhận xét thêm cho kỹ”.

146.– Giác Phạm Hoà Thượng đề vào cổng chùa Linh Nguyên rằng: “Linh Nguyên lúc đầu không nguyện ra đời hoằng đạo, chí nguyện đó vững chắc như bờ đê kiên cố. Trương Vô Tận[120] lúc ấy phụng sứ mạng đang làm quan đất Giang Tây thường thường đến chùa mời ngài ra ứng thế, nhưng ngài không ưng thuận. Thời gian sau tự nhiên ngài thay đổi ý kiến và nói: “Chốn Thiền lâm suy vi, người hoằng pháp tuy nhiều, nhưng phần nhiều lại mượn cớ trốn tránh trách nhiệm để hưởng an nhàn, nếu ta không gấp ra tay chống đỡ, thì nó sẽ đổ nát chỉ trong gang tấc vậy”. Bởi thế nên ngài mới khai pháp ở chùa Thái Bình đất Hoài Thượng. Khi bấy giờ ta (Giác Phạm) Đông du tới cửa chùa đó, thấy chốn tùng lâm đã được chấn chỉnh, tông phong cũng được hưng thịnh, mà ngờ rằng như thời hưng thịnh của Bách Trượng vẫn còn không suy giảm. Sau đó mười lăm năm ta lại thấy tấm bảng đó trong nơi trượng thất của Phùng Nguyên, đọc xong rồi bỏ, bỗng nhiên ta sửng sốt như thấy vẻ đạo cốt của Linh Nguyên vậy. Hơn thế nữa, Sơn Cốc còn đem bảng này viết bằng lối chữ vuông thật lớn, trong đó có thêm lời kích lệ rằng: “Than ôi! Nếu khiến những người trong thiên hạ làm hạnh pháp thí, mà đều tuân theo lời của Linh Nguyên để trụ trì, thời lo gì Tổ đạo chẳng hưng thịnh vậy thay!”. Truyện có chép: “Người hay hoằng truyền đạo, không phải đạo hay hoằng truyền người”. Linh Nguyên đã ứng dụng được điều này”.

Thạch Môn Tập.

147.– Trong Biện Ninh thiên của Qui Vân Bản Hoà Thượng chép:[121] “Bản triều có Phú Trịnh Công Bật[122] hỏi đạo ở Đầu Tử Ngung[123] Thiền Sư, viết thư đi lại bằng những bài kệ tụng, gồm mười bốn trang giấy, được khắc vào bia đá ở hai bên tả hữư hành lang chùa Hông Phúc thuộc Thai Châu, để được thấy rõ ràng chỗ trang nghiêm rực rỡ về chủ pháp của tiền bối, và nhận thấy sự tin đạo sâu xa của hàng vương công quí nhân. Trịnh Quốc Công là một trọng thần của xả tắc tới lúc tuổi già còn biết xu hướng tìm đạo như thế, thì Ngung Thiền Sư phải có tư tưởng đặc sắc hơn người. Quốc Công tự bảo rằng chính ông đã được chỗ dạy bảo cảnh sách của Ngung Thiền Sư mà phát sinh liễu ngộ. Trong đám sĩ phu thâm tín Phật đạo, hay quên cả tuổi tác thế vị. phát khởi tâm tinh tiến mạnh mẽ, chỉ mong đạt tới chỗ chứng ngộ triệt để rồi sau mới thôi. Như Dương Đại Niên[124] Thị Lang, Lý Hoà Văn[125] Đô Uý được gặp Quảng Tuệ Liễn[126], Thạch Môn Thông và Từ Minh chư đại lão. Những các cơ duyên như kích dương thù xướng[127] còn thấy chép nhan nhản trong các Thiền thư. Như Dương Vô Vi thì tham thiền nơi Bạch Vân Đoan. Trương Vô Tận nơi ngài Đâu Xuất Duyệt[128] đều từ chỗ gõ cửa đánh xênh[129] mà đưa tới phần chứng ngộ triệt để được gốc nguồn. Chẳng phải chỉ những như thế mà thôi. Thời cận đại lại có Trương Vô Cấu[130] Thị lang, Lý Hán Lão[131] Tham chánh, Lã Cư Nhân[132] học sĩ, đều hỏi đạo ở Diệu Hỷ Lão nhân. Khi đăng đường lúc nhập thất[133] đều bảo là những bạn đạo xuất trần. Hành động yêu ghét thuận nghịch, mạnh như chớp giựt sấm vang, không câu nệ chỗ kiêng kỵ của thế gian, khiến người thấy phải khép nép lo sợ mà chẳng lường được bờ bến. Song le, những người hiền sĩ quân tử là cốt cùng nhau tìm đến không nhàn tịch mịch, ngưng tâm nơi thiền tịch để phát huy cái phần chân tâm sẵn có của mình mà thôi. Người đời sau đã chẳng bắt chước được cái khuôn phép mẫu mực của tiên đức lại chuyên việc ron ngót nịnh bợ để mog cầu tiến thân hiển đạt. Phàm người lấy chức vị trụ trì để dương lên làm bậc Trưởng lão, thì thường thường viết tên trên thư thiếp để xưng mình là Tăng trong môn hạ. Cung phụng người thí chủ trước kia lấy đó làm ân phủ, rồi đem của thường trụ Tăng đùm bọc nịnh bợ hiến dâng, làm trò cười cho kẻ thức giả mà vẫn điềm nhiên chẳng biết hổ. Than ôi! Sa môn Thích tử của đạo ta, một bình một bát như mây chạy chim bay, không lo sợ phần đói rét bức bách, chẳng luyến ái về con cái, tơ lụa ngọc ngà, mà lại muốn khom lưng uốn mình, rón rén run sợ để tự chuốc lấy sự việc ti tiện nhục nhã như thế vậy ư! Người được gọi là ân phủ (ân hậu sâu dày), chỉ là điểm xuất phát phần riêng biệt của một mình mình, không chỗ y cứ, nhưng vì một người càn bậy tầm thường xướng xuất việc đó ở trước, nên trăm kẻ càn bậy tầm thường lại phụ hoạ theo sau, rồi phỏng theo mà tranh nhau cung phụng lại họ, thì quả thật là việc thấp hèn nhỏ mọn vậy. Người làm cho phong giáo suy đồi chẳng gì tệ hại hơn bằng kẻ nịnh bợ. Quả thật chỗ tiêm nhiễm gian tà dối trá, tuy là đoan nhân chính sĩ, nếu một khi đã bị nó xâm nhập, thời tất  phải hãm mình vào chỗ bất nghĩa, thất đức mà không thể cứu được. Thật đáng thương thay! Tỷ khưu phá pháp, bị ma khí ám ảnh, nói láo nói sằng tự đắc, giả hiện thân tướng người trí thức, nhận đại lão chốn thiền lâm bảo đó là sư thừa, nịnh người sang trọng ở giữa đường bảo đó là tông thuộc, tỏ thái độ cung kính chẳng đợi mời, mở đầu mối phá hoại nơi chánh pháp. Người bạch y để ngồi ngạo nghễ trên giường, còn mình lạy quỳ lạy dưới đất, bẻ cong điều cấm chế của đức Phật, làm nhuốc nhơ thậm tệ tới tông phong. Sự suy đồi của đạo ta đến như thế là cùng cực vậy. Than ôi! Trời ghi quỷ chép những tội trạng, đáng muôn phần chết làm thế nào mà chuộc lại được. Đó chẳng phải đều từ tội trạng của con người nịnh bợ mà ra vậy ư? Luận Nguyên Giáo của Minh Giáo Tung Thiền Sư chép: “Bậc cao Tăng thời xưa, khi yết kiến Thiên tử cũng còn chẳng chịu lễ bày tôi. Dự thảo chế thư thời gọi rằng quốc sĩ, rằng vương sư, Tăng Viễn[134] ở Chung Sơn, khi xe loan nhà vua tới cửa, vẫn ngồi trên giường không nghinh tiếp, Tuệ Viễn[135] ở Hổ Khê, lúc Thiên tử tới đất Tầm Dương có chiếu mời, cũng chẳng chịu ra khỏi núi”. Đương thời đó, sự đãi người như thế, tôn đức như vậy, nên cái đạo của Thánh nhân được hưng thịnh. Đời sau, những người hâm mộ cao Tăng thì khi giao thiệp với công khanh đại phu, còn không được đối đãi với phần lễ nghi của hạ sĩ. Xét phần xuất xứ của họ, đã chẳng bằng chỗ tự đắc của người thường, đâu được như thái độ yết kiến Thiên tử của Tăng Viễn vậy ư? Đâu được như thái độ tự tại của Tuệ Viễn vậy ư? Như vậy mà mong đạo của ta hưng thịnh, sự tu của chúng ta tiến đạt, đâu có thể được vậy ư? Cũng vì thế mà ta không thể không rơi lệ. Niên hiệu Thuần Hy, năm Đinh Sửu, ta thôi công việc chùa Hiền Ân, ngụ tại một làng xóm nhỏ tại Tây Sơn đất Bình Điền, nhân chỗ mắt thấy tai nghe ở những ngày gần đây, nhận xét thấy những sự việc phần nhiều là giả trá, làm suy tàn mất thói xưa. Lời nói của ta chẳng đủ để cân nhắc nặng nhẹ liền vội viết ra đây để tự cảnh sách mình!”.

Tùng Lâm Thịnh Sự .

148.– Viên Cực Sầm[136] Hoà Thượng làm bài Bạt rằng: “Đời Phật cách xa, chính tông đạm bạc, phong hạnh phai mờ, đến chỗ cùng cực. Bậc tiền bối thì tàn tạ, kẻ hậu sinh chưa nghe tên. Khuôn phép sẵn có của tùng lâm, gần tời lúc hoàn toàn sụp đổ. Ví có người đứng ra phù trì, lại trái lại làm người nô bộc.[137] Nay xem thiên Biện Nịnh của Bản Thiền Sư núi Sơ Sơn, lời thì xa mà ý lại rộng, thật là thâm thiết rõ ràng, rất có thể là những liều thuốc hay để chữa bệnh hiểm nghèo. Nhưng những kẻ bình thường xằng bậy, tri thức kém cỏi đen tối chìm đắm trong lãnh vực tà nịnh thì tất lấy vị đề hồ làm độc dược vậy.

149.- Thư của Đông Sơn Không[138] Hoà Thượng trả lời Dư Tài Mậu hỏi mượn tiền rằng: “Trước đây hân hạnh được ông hạ cố rất nồng hậu. Sau thời gian cách biệt lại tiếp được hụê thư, tôi tự rất lấy làm hổ thẹn. Tôi vốn là người an phận nơi núi rừng, cùng với đời xa cách, Tài Mậu hình như đã biết rõ. Nay tôi tuy làm ngôi Trưởng lão trong chốn phương trượng, cũng chỉ là Không Thượng Toạ như ngày xưa không khác. Vì của cải của thường trụ có hay không, nhất nhất đều giao phó cho người chủ sự, sổ chi thu xuất nhập cũng đều chẳng hề để mắt tới, chẳng chứa chấp áo bát không dùng của thường trụ, chẳng theo lời mời ở bên ngoài, không cầu cạnh ở ngoại viện, chỉ tuỳ theo duyên mà ở, chẳng hề tính kế ngày mai. Tài Mậu đã lấy chỗ đạo tình quen biết cũ mà nhắc tới, thế nên cùng nhau hãy cùng quên “vật” và “ngã” để cùng vui ở đạo. Nay thấy trong thư gởi tới, ông cậy tôi mượn chút tiền, không biết ông muốn mượn tiền đó, là tiền ở nơi thường trụ hay ở Không Thượng Tọa vậy ư? Nếu xuất tiền ở nơi Không này, thì Không cũng chẳng có gì, nếu từ nơi thường trụ thì là lạm dụng của riêng của thường trụ. Một khi đã lạm dụng của thường trụ dùng vào việc riêng thời phạm tội ăn trộm. Lẽ đâu bậc thiện tri thức mà lại trộm dùng của thường trụ vậy ư? Ông đã dự định vào chốn Đế hương (Kinh Đô) để tìm việc tốt, thì không nên làm những việc như thế ở nơi tự viện. Ông là người đất Mân, chỗ thấy chỗ biết của ông đều là chỗ thấy biết về Trưởng lão của đất Mân. Vì, khi một Trưởng lão đó trụ trì một tự viện nào, thì trộm cắp của thường trụ làm của riêng mình, hoặc dùng để kết bạn với quí nhân, hoặc dùng tư cấp người thế tục, hoặc dùng để tiếp đãi người mình quen biết, mà chẳng nghĩ những của cải đó là của thập phương thường trụ chiêu đề Tăng. Đời nay những loài mang lông đeo sừng để đền bù những món nợ trước đó, phần nhiều là những bọn người ấy vậy. Đức Phật đã nói rõ, thật đáng run sợ! Những năm gần đây, tự viện tịnh xá bị tàn phế, Tăng đồ thì vắng vẻ, đều là lỗi ở bọn ấy mà ra. Vậy xin ông chớ để tôi nằm trong hàng ngũ của bọn ấy. Quả thật ông thấy thế mà tin lời nói của tôi, thời dù chùa khác có nhận lời hứa cho ông mượn tiền, ông cũng nên chối từ mà đừng nhận, nếu không, thời trên đường hành trình Kinh đô của ông, chưa thể lường được, lời nói tuy trái tai, chẳng biết ý ông thế nào? Thời tiết giá lạnh, ông nên giữ gìn ngọc thể trên bước đường dài”.

Ngữ Lục.

150.- Triết Ông Diễm[139] Hoà Thượng nói: “Bức thư này quả thật là một bức thư xá tội trước điện Diêm Lão Tử (Diêm Vương). Các bậc đạo nhân ở khắp nơi hiện nay, chẳng biết các ngài sẽ nghĩ như thế nào? Nếu các ngài quả quyết giữ gìn được như lời nói trong thư này, thời một ngày kia tất có nhiều sức lực. Triết Ông thường lấy sự việc trong thư này để nhắc nhở ở người. Xán Ẩn Sơn cũng nói: “Tiền bạc thóc lúa của thường trụ, ngoại trừ việc cung chúng ra, còn nếu ai lấy đó đem dùng vào việc riêng tư, cũng như người dùng chất độc loài chim chậm. Người trụ trì cũng như người coi việc xuất nhập của cải thường trụ, nếu họ hơi có tâm tham đắm cắt xén của cải đó, tất nhiên khắp mình da thịt sẽ bị lở loét thối nát. Trong luật bộ đã chép rõ ràng như vậy”. Cổ nhân[140] đem tiền tới người thủ kho mua gừng để sắc thuốc, việc này còn có minh chứng. Người đời nay ngồi chễm chệ nơi phưong trượng, chẳng những chỉ vơ vét những vật trong chén bát của chúng nhân để thoả thích bụng miệng, mà còn dùng để truy tuỳ cho phần riêng mình, phù phiếm thuận theo tình người. Tệ hơn nữa, họ còn cắt xén của thường trụ để sưu tầm mua bán những đồ vật trân kỳ, để quảng bá nhân tình, mong sao được thuyên chuyển tới một ngôi chùa lớn. Những con người như thế ta sợ rằng Thiết Diện Diêm Lão Tử kế toán làm sao hết được tội lỗi của họ vậy”.

Niêm Nhai Mạn Lục.

Thiền Lâm Bảo Huấn.

Quyển thứ hai.

Hết.