Trường Bộ Kinh
Digha Nikaya
15. Kinh Ðại duyên
(Mahànidàna sutta)
1. Như vậy tôi nghe. Một thời, Thế Tôn trụ tại bộ lạc Kuru
(Câu-lâu), ở ấp Kuru tên là Kammassadhamma (Kiếm-ma-sắt-đàm). Tôn giả
Ananda (A Nan) đến tại chỗ Thế Tôn ở, sau khi đến, đảnh lễ
Thế Tôn và ngồi xuống một bên. Sau khi ngồi xuống một bên, Tôn giả Ananda
bạch Thế Tôn:
- Hy hữu thay, bạch Thế Tôn! Kỳ diệu thay, bạch
Thế Tôn! Bạch Thế Tôn, giáo pháp Duyên khởi này thâm thúy, thật sự
thâm thúy, và giáo pháp này đối với con hết sức minh bạch rõ ràng.
- Này Ananda, chớ có nói vậy! Này Ananda chớ có nói
vậy! Này Ananda, giáo pháp Duyên khởi này thâm thúy, thật sự thâm thúy. Này
Ananda, chính vì không giác ngộ, không thâm hiểu giáo pháp này mà chúng
sanh hiện tại bị rối loạn như một ổ kén, rối ren như một ống chỉ, giống
như cỏ munja và lau sậy babaja (ba-ba-la) không thể nào ra khỏi khổ xứ, ác
thú, đọa xứ, sanh tử.
2. Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Già và chết
do duyên nào không?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Già
và chết do duyên gì?" Hãy đáp: "Già và chết do duyên
sanh".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Sanh có duyên nào
không?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Sanh do duyên
gì?" Hãy đáp: "Sanh do duyên hữu".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Hữu có do duyên nào
không? Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Hữu do duyên gì?"
Hãy đáp: "Hữu do duyên thủ".
Này Ananda, nếu có ai hỏi. "Thủ có do duyên nào
không?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Thủ do duyên
gì?" Hãy đáp: "Thủ do duyên ái".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Ái có duyên nào
không?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Ái do duyên
gì?" Hãy đáp: "Ái do duyên thọ".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Thọ có do duyên
nào không?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Thọ do
duyên gì?" Hãy đáp: "Thọ do duyên xúc".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Xúc có do duyên nào
không?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Xúc do duyên
gì?" Hãy đáp: "Xúc do duyên danh sắc".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Danh sắc có duyên
nào không?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Danh sắc do
duyên gì? Hãy đáp: "Danh sắc do duyên thức".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Thức có do duyên
nào không?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Thức do duyên
gì?" Hãy đáp: "Thức do duyên danh sắc".
3. Này Ananda, như vậy do duyên danh sắc, thức sanh; do
duyên thức, danh sắc sanh; do duyên danh sắc, xúc sanh; do duyên xúc, thọ
sanh; do duyên thọ; ái sanh; do duyên ái, thủ sanh; do duyên thủ, hữu sanh;
do duyên hữu, sanh sanh; do duyên sanh, lão tử sanh, do duyên lão tử, sầu, bi,
khổ, ưu não sanh. Như vậy là toàn bộ khổ uẩn tập khởi.
4. Trước đã nói: "Do duyên sanh; lão tử sanh".
Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên sanh; lão tử
sanh"? Này Ananda, nếu sanh không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ
nào, như chư Thiên hay Thiên giới, Càn-thát-bà hay Càn-thát-bà-giới, Dạ-xoa
hay Dạ Xoa giới. Quỷ thần hay Quỷ thần giới, loài Người hay Nhân giới,
loại bốn chân hay tứ túc giới, loài chim hay điểu giới, loài trùng xà hay
trùng xà giới. Này Ananda, nếu không có sanh cho tất cả, do sanh diệt
thời lão tử có thể hiện hữu không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của lão tử, tức là sanh.
5. Trước đã nói: "Do duyên hữu, sanh sanh ra".
Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên hữu, sanh sanh
ra"? Này Ananda, nếu hữu không có bất cứ loại nào giới nào, bất cứ
chỗ nào xứ nào, như dục hữu, sắc hữu hay vô sắc hữu. Nếu không có
hữu cho tất cả, do hữu diệt thời sanh có thể hiện hữu không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của sanh, tức là hữu.
6. Trước đã nói: "Do duyên thủ, hữu sanh".
Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu hỏi: "Do duyên thủ, hữu
sanh"? Này Ananda, nếu thủ không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ
nào, như dục thủ, kiến thủ, giới cấm thủ hay ngã chấp thủ. Nếu không
có thủ cho tất cả, do thủ diệt thời hữu có thể hiện hữu không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của hữu, tức là thủ.
7. Trước đã nói: "Do duyên ái, thủ sanh". Này
Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên ái, thủ
sanh"? Này Ananda, nếu ái không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ
nào, như sắc ái, thanh ái, hương ái, vị ái, xúc ái hay pháp ái. Nếu
không có ái cho tất cả, do ái diệt thời thủ có thể hiện hữu
không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của thủ, tức là ái.
8. Trước đã nói: "Do duyên thọ, ái sanh".
Này Ananda, nếu thọ không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ nào,
như nhãn xúc sở sanh thọ, nhĩ xúc sở sanh thọ, tỷ xúc sở sanh
thọ, thiệt xúc sở sanh thọ, tỷ xúc sở sanh thọ, ý xúc
sở sanh thọ. Nếu không có thọ cho tất cả, nếu thọ diệt
thời ái có thể hiện hữu không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của ái, tức là thọ.
9. Này Ananda, như vậy do duyên thọ, ái sanh; do
duyên ái, tìm cầu sanh; do duyên tìm cầu, lợi sanh; do duyên lợi, quyết
định (sở dụng của lợi) sanh; do duyên quyết định, tham dục sanh; do duyên
tham dục, đam trước sanh; do duyên đam trước, chấp thủ sanh; do duyên chấp
thủ, hà tiện sanh; do duyên hà tiện, thủ hộ sanh; do duyên thủ hộ,
phát sanh một số ác, bất thiện pháp như chấp trượng, chấp kiếm, tranh
đấu, tranh luận, đấu khẩu, khẩu chiến, ác khẩu, vọng ngữ.
10. Trước đã nói: "Do duyên thủ hộ, phát sanh một
số ác, bất thiện pháp, như chấp trượng, chấp kiếm, tranh đấu, tranh
luận, đấu khẩu, khẩu chiến, ác khẩu, vọng ngữ". Này Ananda, phải
hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên thủ hộ, phát sanh một số ác,
bất thiện pháp, như chấp trượng, chấp kiếm, tranh đấu, tranh luận,
đấu khẩu, khẩu chiến, ác khẩu, vọng ngữ"? Này Ananda, nếu thủ
hộ không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không có thủ hộ
cho tất cả, nếu thủ hộ diệt thời một số ác, bất thiện pháp như
chấp trượng, chấp kiếm, tranh đấu, tranh luận, đấu khẩu, khẩu chiến,
ác khẩu, vọng ngữ có thể hiện hữu được không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của một số ác, bất thiện pháp
như chấp trượng, chấp kiếm, tranh đấu, tranh luận, đấu khẩu, khẩu
chiến, ác khẩu, vọng ngữ, tức là thủ hộ.
11. Trước đã nói: "Do duyên hà tiện, thủ hộ
sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên hà
tiện thủ hộ sanh"? Này Ananda, nếu hà tiện không có bất cứ
loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không có hà tiện, cho tất cả,
nếu hà tiện diệt thời thủ hộ có thể hiện hữu không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của thủ hộ, tức là hà tiện.
12. Trước đã nói: "Do duyên chấp thủ, hà tiện
sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên
chấp thủ, hà tiện sanh"? Này Ananda, nếu chấp thủ không có bất cứ
loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không chấp thủ cho tất cả, nếu
chấp thủ diệt thời hà tiện có thể hiện hữu được không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của hà tiện, tức là chấp thủ.
13. Trước đã nói: "Do duyên đam trước, chấp thủ
sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên
đam trước, chấp thủ sanh"? Này Ananda, nếu đam trước không có bất
cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không có đam trước cho tất cả,
nếu đam trước diệt thời chấp thủ có thể hiện hữu được
không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của chấp thủ, tức là đam mê.
14. Trước đã nói: "Do duyên tham dục, đam trước
sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên
tham dục, đam trước sanh"? Này Ananda, nếu tham dục không có bất cứ
loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không có tham dục cho tất cả, nếu
tham dục diệt thời đam trước có thể hiện hữu được không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của đam trước, tức là tham dục.
15. Trước đã nói: "Do duyên quyết định, tham
dục sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do
duyên quyết định tham dục sanh"? Này Ananda, nếu quyết định
không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không có quyết
định cho tất cả, nếu quyết định diệt thời tham dục có thể
hiện hữu được không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của tham dục tức là quyết định.
16. Trước đã nói: "Do duyên lợi, quyết định
sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên
lợi quyết định sanh"? Này Ananda, nếu lợi không có không có bất
cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu lợi không có cho tất cả, nếu
lợi diệt thời quyết định có thể hiện hữu được không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của quyết định, tức là lợi.
17. Trước đã nói: "Do duyên tầm cầu, lợi
sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên
tầm cầu, lợi sanh"? Này Ananda, nếu tầm cầu không có bất cứ loại
nào, bất cứ chỗ nào, nếu tầm cầu không có cho tất cả, nếu tầm
cầu diệt thời lợi có thể hiện hữu được không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của lợi, tức là tầm cầu.
18. Trước đã nói: "Do duyên ái, tầm cầu
sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên
ái, tầm cầu sanh"? Này Ananda, nếu không có bất cứ loại nào, bất cứ
chỗ nào, nếu ái không có cho tất cả, nếu ái diệt thời tầm
cầu có thể hiện hữu được không?- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của tầm cầu, tức là ái.
Này Ananda, như vậy hai phương diện (của ái) tuy hai
nhưng hòa hợp thành một, nhờ thọ (làm duyên sanh).
19. Trước đã nói: "Do duyên xúc, thọ
sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên
xúc, thọ sanh"? Này Ananda, nếu xúc không có bất cứ loại nào, bất
cứ chỗ nào, như nhãn xúc, nhĩ xúc, tỷ xúc, thiệt xúc, thân xúc,
ý xúc, nếu xúc không có cho tất cả, nếu xúc diệt thời thọ
có thể hiện hữu không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên, như
vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của thọ, tức là xúc.
20. Trước đã nói: "Do duyên danh sắc, xúc
sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên
danh sắc, xúc sanh"? Này Ananda, nếu những hình, những sắc, những
tướng, những mạo, nhờ đó mà danh thân và sắc thân thi thiết; nếu
những hình, những sắc, những tướng, những mạo ấy không có, thời danh mục
xúc trong sắc thân có thể hiện hữu được không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, những hình, những sắc, những tướng, những
mạo ấy nhờ đó mà sắc thân được thi thiết, nếu những hình, những
sắc, những tướng, những mạo ấy không có, thời hữu đối xúc trong danh thân
có thể hiện hữu được không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, những hình, những sắc, những tướng, những
mạo nhờ đó mà danh thân và sắc thân được thi thiết, nếu những
hình, những sắc, những tướng, những mạo ấy không có, thời danh mục xúc hay
hữu đối xúc có thể hiện hữu được không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, những hình, những sắc, những tướng, những
mạo nhờ đó mà danh sắc được thi thiết, nếu những hình, những sắc,
những tướng, những mạo ấy không có thì xúc có thể hiện hữu được
không?
- Bạch Thế Tôn, không!
Do vậy, này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là duyên,
như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của xúc, tức là danh sắc.
21. Trước đã nói: "Do duyên thức, danh sắc
sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên
thức, danh sắc sanh"? Này Ananda, nếu thức không đi vào trong bụng của
người mẹ, thời danh sắc có thể hình thành trong bụng bà mẹ không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, nếu thức đi vào trong bụng bà mẹ rồi
bị tiêu diệt, thời danh sắc có thể hình thành trạng thái này, trạng
thái khác không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, nếu thức bị đoạn trừ trong đứa con
nít, hoặc là đồng nam hay đồng nữ, thời danh sắc có thể lớn hơn,
trưởng thành và thành mãn được không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Do vậy, này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là
duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của danh sắc, tức là
thức.
22. Trước đã nói: "Do duyên danh sắc, thức
sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên
sanh sắc thức sanh "? Này Ananda, nếu thức không an trú được trong danh
sắc, thời trong tương lai, có thể hiện hữu sự hình thành của sanh,
lão, tử, khổ, tập không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Do vậy, này Ananda, như vậy là nhơn, như vậy là
duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của thức, tức là danh
sắc.
- Này Ananda, trong giới hạn con người được sanh, con
người được già, con người được chết, con người được diệt, hay
con người được tái sanh, trong giới hạn ấy là danh mục đạo, trong giới hạn
ấy là ngôn ngữ đạo, trong giới hạn ấy là thi thiết đạo, trong giới hạn
ấy là tuệ giới, trong giới hạn ấy là lưu chuyển luân hồi hiện
hữu trạng thái này trạng thái khác nghĩa là danh sắc và thức.
23. Này Ananda, có bao nhiêu lời tuyên bố về ngã?
Này Ananda, hoặc ngã được tuyên bố là có sắc và hạn lượng trong câu:
"Ngã của tôi có sắc và hạn lượng". Này Ananda, hoặc ngã được
tuyên bố là có sắc và vô lượng trong câu: "Ngã của tôi có sắc và vô
lượng". Này Ananda, hoặc ngã được tuyên bố là không có sắc và có hạn
lượng trong câu: "Ngã của tôi không có sắc và có hạn lượng". Này
Ananda, hoặc ngã được tuyên bố là không có sắc và vô lượng trong câu:
"Ngã của tôi không có sắc và vô lượng".
24. Này Ananda, có người tuyên bố ngã có sắc và có
hạn lượng trong hiện tại, người này tuyên bố hoặc ngã có sắc và có
hạn lượng trong tương lai. Hoặc như thế này: "Ngã của tôi không
phải như vậy, tôi sẽ uốn nắn cho như vậy". Này Ananda, sự việc là
như vậy thời lời tuyên bố về tà kiến ngã có sắc và có hạn lượng
như vậy là quá đủ rồi.
Này Ananda, có người tuyên bố ngã có sắc và vô
lượng người này tuyên bố hoặc ngã có sắc và vô lượng trong hiện tại,
hoặc ngã có sắc và vô lượng trong tương lai. Hoặc như thế này:
"Ngã của tôi không phải như vậy, tôi sẽ uốn nắn cho như vậy". Này
Ananda, sự việc là như vậy thời lời tuyên bố về tà kiến ngã có
sắc và vô lượng như vậy là quá đủ rồi.
Này Ananda, có người tuyên bố ngã không có sắc và có
hạn lượng, người này tuyên bố hoặc ngã không có sắc và có hạn lượng
trong hiện tại hoặc ngã không có sắc và có hạn lượng trong tương lai...
hoặc ngã không có sắc và vô lượng trong tương lai. Hoặc như thế này:
"Ngã của tôi không phải như vậy, tôi sẽ uốn nắn cho như vậy". Này
Ananda, sự việc là như vậy thời lời tuyên bố về tà kiến ngã có
sắc và vô lượng như vậy là quá đủ rồi. Này Ananda, như vậy, là có bấy
nhiêu lời tuyên bố về ngã.
25. Này Ananda, có bao nhiêu lời không tuyên bố về
ngã? Này Ananda, hoặc ngã không được tuyên bố là có sắc và có hạn lượng
trong câu: "Ngã của tôi có sắc và có hạn lượng". Này Ananda, hoặc
ngã không được tuyên bố là có sắc và vô lượng trong câu: "Ngã của
tôi có sắc và vô lượng". Này Ananda, hoặc ngã không được tuyên bố là
không có sắc và có hạn lượng trong câu: "Ngã của tôi không có sắc và
có hạn lượng". Này Ananda, hoặc ngã không được tuyên bố là không có
sắc và vô lượng trong câu: "Ngã của tôi không có sắc và vô
lượng".
26. Này Ananda, có người không tuyên bố ngã có sắc và
có hạn lượng, người này không tuyên bố, hoặc ngã có sắc và có hạn lượng
trong hiện tại, hoặc ngã có sắc và có hạn lượng trong tương lai. Hoặc
không như thế này: "Ngã của tôi không phải như vậy, tôi sẽ uốn nắn
cho như vậy". Này Ananda, sự việc là như vậy thời lời không tuyên bố
về tà kiến ngã có sắc và có hạn lượng như vậy là quá đủ rồi.
Này Ananda, có người không tuyên bố ngã có sắc và vô
lượng, người này không tuyên bố hoặc ngã có sắc và vô lượng trong
hiện tại, hoặc ngã có sắc và vô lượng trong tương lai. Hoặc không như
thế này. "Ngã của tôi không phải như vậy, tôi sẽ uốn nắn cho như
vậy". Này Ananda, sự việc là như vậy thời lời không tuyên bố về
tà kiến ngã có sắc và vô lượng như vậy là quá đủ rồi.
Này Ananda, có người không tuyên bố ngã không có sắc
và có hạn lượng, người này tuyên bố, hoặc ngã không có sắc và có hạn
lượng trong hiện tại, hoặc ngã không có sắc và có hạn lượng trong
tương lai. Hoặc không như thế này: "Ngã của tôi không phải như vậy,
tôi sẽ uốn nắn cho như vậy". Này Ananda, sự việc là như vậy thời
lời không tuyên bố về tà kiến ngã không có sắc và có hạn lượng
như vậy là quá đủ rồi.
Này Ananda, có người không tuyên bố ngã không có sắc
và vô lượng, người này không tuyên bố ngã không có sắc và vô lượng trong
hiện tại, hoặc ngã không có sắc và vô lượng trong tương lai. Hoặc không
như thế này: "Ngã của tôi không phải như vậy, tôi sẽ uốn nắn cho
như vậy". Này Ananda, sự việc là như vậy thời lời không tuyên bố
về tà kiến ngã có sắc và vô lượng như vậy là quá đủ rồi.
Này Ananda, như vậy là có bấy nhiêu lời không tuyên
bố về ngã.
27. Này Ananda, dưới bao nhiêu hình thức, ngã được
quan niệm? Này Ananda, ngã được quan niệm như thọ trong câu:
"Ngã của tôi là thọ". Hay trái lại: "Ngã của tôi không phải
là thọ, ngã của tôi không có cảm thọ". Này Ananda, hoặc ngã
được quan niệm như trong câu: "Ngã của tôi không phải là thọ,
cũng không phải là không có cảm thọ; ngã của tôi có cảm thọ, ngã
của tôi có khả năng cảm thọ". Như vậy, này Ananda, ngã được quan
niệm.
28. Này Ananda, ai nói: "ngã của tôi là
thọ". Người ấy cần được trả lời: "Này Hiền giả, có ba
loại cảm thọ, lạc thọ, khổ thọ, bất khổ bất lạc thọ. Trong ba
loại thọ này, loại nào ông xem là ngã?"
Này Ananda, khi cảm giác một lạc thọ, chúng ta không
cảm giác một khổ thọ, không cảm giác một bất khổ bất lạc thọ, khi
ấy chỉ cảm giác một lạc thọ thôi. Này Ananda, khi cảm giác một khổ
thọ, chúng ta không cảm giác một lạc thọ, không cảm giác một bất khổ
bất lạc thọ, khi ấy chỉ cảm giác một khổ thọ thôi. Này Ananda, khi
cảm giác một bất khổ bất lạc thọ, chúng ta không cảm giác một lạc
thọ, không cảm giác một khổ thọ, khi ấy chỉ cảm giác một bất khổ
bất lạc thọ thôi.
29. Lại nữa, này Ananda, lạc thọ là vô thường, hữu
vi, là pháp duyên khởi, là pháp đoạn hoại, là pháp đoạn diệt, là pháp
ly dục, là pháp diệt tận. Này Ananda, khổ thọ là vô thường, hữu vi,
là pháp duyên khởi, là pháp đoạn hoại, là pháp đoạn diệt, là pháp ly
dục, là pháp diệt tận. Này Ananda, bất khổ bất lạc thọ là vô
thường, hữu vi, là pháp duyên khởi, là pháp đoạn hoại, là pháp đoạn
diệt, là pháp ly dục, là pháp diệt tận. Khi cảm giác một lạc thọ
mà nói rằng: "Ðó là ngã của tôi", thời khi lạc thọ ấy diệt
mất người ấy cũng nghĩ rằng: "Ngã của tôi cũng diệt". Khi cảm
giác một khổ thọ mà nói rằng: "Ðó là ngã của tôi", thời khi
khổ thọ ấy diệt mất người ấy cũng nghĩ rằng: "Ngã của tôi cũng
diệt". Khi cảm giác một bất khổ bất lạc thọ mà nói rằng:
"Ðó là ngã của tôi", thời khi bất khổ bất lạc thọ ấy diệt
mất, người ấy cũng nghĩ rằng: "Ngã của tôi cũng diệt".
Vậy những ai nói rằng: "Ngã của tôi là
thọ", người ấy sẽ xem ngã của mình như một cái gì trong hiện
tại, cái gì ấy là vô thường, lạc khổ xen lẫn, là pháp sanh diệt. Do
vậy, này Ananda, không thể chấp nhận quan niệm "Ngã của tôi là
thọ".
30. Này Ananda, ai nói như sau: "Ngã của tôi không
phải là thọ, ngã của tôi không có cảm thọ", người ấy cần
được trả lời: "Này Hiền giả, chỗ nào không có một cảm thọ
gì cả, chỗ ấy có thể xem là "Tôi có" được không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Do vậy, này Ananda, không thể chấp nhận quan
niệm "Ngã của tôi không phải là thọ, ngã của tôi không có cảm
thọ".
31. Này Ananda, ai nói như sau: "Ngã của tôi không
phải là thọ, ngã của tôi không phải không có cảm thọ; ngã của tôi
có cảm thọ, ngã của tôi có khả năng cảm thọ", người ấy cần
được trả lời: "Này Hiền giả nếu tất cả mọi loại cảm
thọ đều đoạn diệt hoàn toàn, khi không còn một loại cảm thọ
nào cả, khi thọ đã tận diệt, thời ở tại chỗ ấy, có thể nói:
"Tôi là như vậy" chăng?"
- Bạch Thế Tôn, không!
- Do vậy, này Ananda, không thể chấp nhận quan
niệm "Ngã của tôi không phải là thọ, ngã của tôi không phải
không có cảm thọ; ngã của tôi có cảm thọ, ngã của tôi có khả năng
cảm thọ".
32. Này Ananda, khi có một vị Tỷ-kheo không quan
niệm ngã là thọ, không quan niệm ngã không phải thọ, không quan
niệm: "Ngã của tôi là thọ, ngã của tôi có khả năng cảm
thọ", khi ấy vị này sẽ không chấp trước một điều gì ở trên
đời, vì không chấp trước nên không sợ hãi; vì không sợ hãi nên hoàn toàn
tự mình tịch diệt. Vị ấy biết sanh đã tận, phạm hạnh đã thành,
những việc cần làm đã làm, sau đời này không còn đời nào khác nữa.
Này Ananda, với vị Tỷ-kheo có tâm giải thoát như
vậy, nếu có ai nói vị Tỷ-kheo ấy có tà kiến như sau: "Như Lai
có tồn tại sau khi chết" thời thật hoàn toàn phi lý. Hoặc có tà
kiến như sau: "Như Lai không có tồn tại sau khi chết", thời
thật hoàn toàn phi lý. Hoặc có tà kiến như sau: "Như Lai có tồn
tại và không có tồn tại sau khi chết", thời thật hoàn toàn phi
lý. Hoặc có tà kiến như sau: "Như Lai không có tồn tại và không
không có tồn tại sau khi chết", thời thật hoàn toàn phi lý. Tại
sao vậy? Này Ananda, ví dầu có bao nhiêu danh mục, bao nhiêu danh mục đạo, dầu
có bao nhiêu ngôn ngữ, bao nhiêu ngôn ngữ đạo, dầu có bao nhiêu thi
thiết, bao nhiêu thi thiết đạo, dầu có bao nhiêu trí tuệ, bao nhiêu
trí tuệ giới, dầu có bao nhiêu luân chuyển, bao nhiêu vận hành, với
thắng trí hiểu biết tất cả, vị Tỷ-kheo được giải thoát. Với vị
Tỷ-kheo thắng trí giải thoát như vậy mà nói rằng vị Tỷ-kheo ấy không
biết, không thấy, thời thật là một sự phi lý.
33. Này Ananda, có bảy trú xứ của thức và hai xứ.
Thế nào là bảy? Này Ananda, có những loại hữu tình, thân dị loại và
tưởng dị loại, như loài Người, một số chư Thiên và một số trong địa
ngục. Ðó là trú xứ thứ nhất của thức.
Này Ananda, có những loại hữu tình, thân dị loại nhưng
tưởng nhất loại, như các vị Phạm Chúng thiên được sanh vào cõi ấy, nhờ
sơ Thiền. Ðó là trú xứ thứ hai của thức.
Này Ananda, có những loại hữu tình, thân nhất loại
nhưng tưởng dị loại, như các vị Quang Âm thiên (Abhassarà). Ðó là trú xứ
thứ ba của thức.
Này Ananda, có những loại hữu tình, thân nhất loại và
tưởng cũng nhất loại, như các vị Biến Tịnh thiên (Subhakinna). Ðó là
trú xứ thứ tư của thức. Này Ananda, có những loại hữu tình, vượt ra khỏi
tất cả sắc tưởng, đoạn trừ tất cả hữu đối tưởng, không suy tư đến
mọi dị loại tưởng, chỉ có tưởng "Hư không là vô biên", được
sanh vào cõi Hư không vô biên xứ. Ðó là trú xứ thứ năm của thức. Này
Ananda, có những loại hữu tình hoàn toàn vượt ra khỏi Không vô biên xứ, chỉ
có tưởng "Thức là vô biên", được sanh vào cõi Thức vô biên xứ.
Ðó là trú xứ thứ sáu của thức.
Này Ananda, có những loại hữu tình, hoàn toàn vượt ra
khỏi Thức vô biên xứ, chỉ có tưởng "Vô sở hữu", được sanh vào
cõi Vô sở hữu xứ. Ðó là trú xứ thứ bảy của thức.
Hai xứ là Vô tưởng hữu tình xứ và Phi tưởng phi phi
tưởng xứ.
34. Này Ananda, trong thức trú xứ thứ nhất có thân dị
loại và tưởng dị loại này, như loài Người, một số chư Thiên và một số
hữu tình trong địa ngục. Này Ananda nếu có ai hiểu được trú xứ này,
hiểu được sự tập khởi, hiểu được sự đoạn diệt, hiểu
được vị ngọt, hiểu được sự nguy hiểm và hiểu được sự
xuất ly của trú xứ này, một vị như vậy có thể còn hoan hỷ ưa thích
trú xứ này không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, trong thức trú xứ thứ hai ... thứ ba ...
thứ tư ... thứ năm ... thứ sáu ... Này Ananda, trong thức trú xứ thứ bảy,
hoàn toàn vượt ra khỏi Thức vô biên xứ, chỉ có tưởng "Vô sở
hữu", được sanh vào cõi Vô sở hữu xứ. Này Ananda nếu có ai hiểu
được trú xứ này, hiểu được sự tập khởi, hiểu được sự đoạn
diệt, hiểu được sự tập khởi, hiểu được sự đoạn diệt,
hiểu được vị ngọt, hiểu được sự nguy hiểm và hiểu
được sự xuất ly của trú xứ này, một vị như vậy có thể còn hoan hỷ
ưa thích trú xứ này không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, với Vô tưởng hữu tình xứ này, này
Ananda, nếu có ai hiểu được trú xứ này, hiểu được sự tập khởi,
hiểu được sự đoạn diệt, hiểu được vị ngọt, hiểu được
sự nguy hiểm và hiểu được sự xuất ly của trú xứ này, một vị như
vậy có thể còn hoan hỷ ưa thích trú xứ này không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, với Phi tưởng phi phi tưởng xứ này, này
Ananda nếu có ai hiểu được trú xứ này, hiểu được sự tập khởi,
hiểu được sự đoạn diệt, hiểu được vị ngọt, hiểu được
sự nguy hiểm và hiểu được sự xuất ly của trú xứ này, một vị như
vậy có thể còn hoan hỷ ưa thích trú xứ này không?
- Bạch Thế Tôn, không!
- Này Ananda, bởi bảy thức trú xứ và hai xứ này,
nếu có vị Tỷ-kheo đã như chơn hiểu được tập khởi, đoạn trừ,
vị ngọt, sự nguy hiểm, xuất ly của chúng, nhờ không còn chấp thủ, vị
này được giải thoát. Này Ananda, vị Tỷ-kheo như vậy được gọi là
Tuệ giải thoát.
35. Này Ananda, có tám giải thoát. Thế nào là tám?
Tự mình có sắc, thấy các sắc; đó là sự giải thoát
thứ nhất.
Quán tưởng nội sắc là vô sắc, thấy các ngoại sắc;
đó là sự giải thoát thứ hai.
Quán tưởng (sắc là) tịnh, chú tâm trên suy tưởng ấy;
đó là sự giải thoát thứ ba.
Vượt khỏi hoàn toàn sắc tưởng, diệt trừ các
tưởng hữu đối, không tác ý đến những tưởng khác biệt, với suy
tư "hư không là vô biên", chứng và trú Không vô biên xứ; đó là
sự giải thoát thứ tư.
Vượt khỏi hoàn toàn Không vô biên xứ, với suy tư
"thức là vô biên", chứng và trú Thức vô biên xứ; đó là giải
thoát thứ năm.
Vượt khỏi hoàn toàn Thức vô biên xứ, với suy tư
"không có vật gì", chứng và trú Vô sở hữu xứ; đó là sự giải
thoát thứ sáu.
Vượt khỏi hoàn toàn Vô sở hữu xứ, chứng và trú Phi
tưởng phi phi tưởng xứ; đó là sự giải thoát thứ bảy.
Vượt khỏi hoàn toàn Phi tưởng phi phi tưởng xứ, chứng
và trú Diệt thọ tưởng; đó là sự giải thoát thứ tám.
Này Ananda, như vậy là tám giải thoát.
36. Này Ananda, khi một vị Tỷ-kheo thuận thứ thể
nhập tám giải thoát này, có thể nhập và có thể xuất khỏi bất cứ
giải thoát nào khi nào mình muốn, chỗ nào mình muốn và dài bao lâu mình
muốn - và với các lậu hoặc được đoạn trừ, vị Tỷ-kheo chứng và an trú
trong tám giải thoát và tuệ giải thoát, không còn lậu hoặc ngay trong thời
hiện tại, tự mình thấu đạt và chứng ngộ. Này Ananda, không còn có một
Câu giải thoát nào khác cao hơn và thù thắng hơn Câu giải thoát này.
Thế Tôn thuyết giảng như vậy. Tôn giả Ananda
hoan hỷ tín thọ lời dạy của Thế Tôn.
Hòa thượng Thích Minh
Châu dịch Việt