TIẾT I
Phật Giáo Tây Tạng - Sự Hiện Diện Sớm Nhất

Phật Học Ấn Độ Thời Vãn Kỳ.

Lịch sử Phật giáo Tây Tạng được phân định rất rõ, và được các nhà viết sử đồng ý lấy Pháp nạn do Tạng vương  Lãng Đạt Ma gây ra làm giới tuyến; Phật giáo trước Pháp nạn gọi là Phật giáo Tiền truyền và sau Pháp nạn gọi là Phật giáo Hậu truyền.

Trong thời kỳ đầu Phật giáo được truyền vào Tây Tạng tuy có hai hệ, một đến từ Ấn Độ, một đến từ Trung Quốc, nhưng không lâu sau hệ đến từ Trung Quốc bị thoái xuất, chỉ có hệ đến từ Ấn Độ là phát triển rực rỡ.

Phật giáo tại Ấn Độ cũng được chia làm ba giai đoạn: Nguyên thủy, Tiểu thừa và Đại thừa. Riêng Đại thừa Phật giáo Ấn Độ lại cũng chia thành ba kỳ la: Sơ kỳ, Trung kỳ và Vãn kỳ. Ở đây xin giới thiệu về Phật giáo Trung kỳ tại Ấn Độ. Hệ được truyền vào Trung Quốc lấy Đại thừa hiển giáo của thời Trung kỳ làm chính, trong khi hệ được truyền vào Tây Tạng lại lấy Đại thừa Mật giáo của thời Vãn kỳ làm nòng cốt. Vào thời Trung kỳ của Đại thừa hiển giáo tại Ấn Độ, thì Mật giáo chưa được khai triển. Sự long thịnh của Mật giáo chủ yếu là tại Ba La, thời đại của vương triều Thiên An (600-1139); nguyên lưu của Mật giáo được khởi đầu là từ Bồ Tát Thế Thân trở về sau.

Niên đại của Thế Thân là vào khoảng đời Đông Tấn, thời vua Nguyên Đế, năm Đại Hưng thứ ba đến thời vua An Đế cũng đời Đông Tấn niên hiệu Long An thứ tư (320-400 Tây lịch) Niên đại nầy được liệt vào thời Vãn kỳ Đại thừa, và tương đương với thời đại nhà Đông Tấn cho mãi đến thời đại nhà Nam Tống của Trung Quốc kéo dài được tám trăm năm. Trong thời gian đó Phật giáo tại Ấn Độ cũng trãi qua nhiều biến đổi trước sau không giống nhau. Trong hơn hai trăm năm đầu của thời kỳ nầy, các học phái chưa rõ ràng, Hiển-Mật tuy khác hướng và học phong có khác, nhưng vẫn nhất quán giữ lấy nếp xưa. Năm trăm năm kế tiếp, chỉ có Mật giáo là được xiển dương và cho mãi đến lúc bị diệt vong. Do đó, hơn hai trăm năm của thời kỳ đầu được gọi là “Phân hóa kỳ” và năm trăm năm của thời kỳ sau được gọi là “Suy đồi kỳ”. Trong thời kỳ nầy chỉ có Đại thừa Mật giáo là đóng vai trò chủ yếu, tuy là vậy nhưng không phải Mật giáo không cần đến cơ sở của Đại thừa Hiển giáo. Cho nên muốn giới thiệu Mật giáo Tây Tạng tất nhiên phải khởi đầu từ các truyền nhân của Bồ Tát Thế Thân.
 

Bốn Đại Truyền Nhân Của THẾ THÂN.
 

Phần tự thuật này, tôi (tức Pháp sư Thánh Nghiêm) xin y cứ vào tác phẩm “Tây Tạng Phật giáo Nguyên Luận” của Lữ Trừng làm tư liệu chủ yếu để tham khảo. Tư liệu mà họ Lữ sử dụng được trích dẫn từ cuốn “Ấn Độ Phật giáo sử” của Đa La Na Tha(Tàranàtha) người Tây Tạng. Đây là tác phẩm được hoàn thành vào đời vua Minh Thành Tông, niên hiệu Vạn Lịch ba mươi sáu (1608), vì ngại có người ngờ rằng tôi chỉ sử dụng các điều tốt, lược bỏ các điều không tốt, nên trước tiên xin được nói rõ.

Đứng trên phương diện lịch sử tư tưởng của Phật giáo Ấn Độ, thì Thế Thân quả là một vị Bồ Tát “Không Tiền Tuyệt Hậu”. Chỉ riêng bản thân ông, cũng đã tập thành được Đại thừa Phật Pháp. Ông là bậc “bác đại uyên thâm”! Thậm chí các học giả về sau nầy không ai có thể xứng tầm để kế thừa sự nghiệp của ông. Ông có bốn vị đại đệ tử, mà mỗi vị đều có hệ truyền thừa riêng .

- Một là An Huệ – người truyền thừa Tỳ Đàm học: An Huệ người Nam Ấn, có thuyết nói ông đã từng viết sách ngay khi còn đang theo học với Thế Thân, ông cũng là người mà không kinh sách nào ông không đọc tới. Tuy nhiên, ông đặc biệt tinh chuyên về Tỳ Đàm học. Luận Cu Xá do ông tường thích được truyền vào Tây Tạng. Trong khi đó người Hán thì nói ông là người pha trộn “Tạp Tập”. Đệ tử của An Huệ là Nguyệt Quang, ông nầy người đông Aán. đối với tất cả Thanh minh, Kinh, Chú. không môn nào ông không biết đến. Sau ông về trú tại chùa Na Lan Đà, ông là người biên tạo các luận về Ngũ Minh và rộng truyền “Thập địa Luận” “Nguyệt Đăng Tam Muội Kinh”, “Tứ Thập Hoa Nghiêm Kinh”, “Lăng Già Kinh”, “Bát Nhã Kinh”, ông viết cả ngàn bộ chú giải, thích nghĩa. An Huệ truyền xuống Bảo Xứng, ngoài ra môn hạ của An Huệ còn có Mãn Tăng, người rộng giải thích Cu Xá luận, Mãn Tăng truyền xuống Thắng Hữu. Về sau Thắng Hữu vào Tây Tạng hóa đạo.

- Hai là Trần Na, người truyền thừa Duy Thức và Nhân Minh học: Trần Na người Nam Ấn, ông từng trú tại chùa Na Lan Đà và tịnh xá Aâu Đề Tỳ. Tương truyền ông thuộc lòng năm trăm thứ kinh và không có kinh nào ông không thấu tỏ. Ông trước thuật rất nhiều và không dưới trăm bộ. Đời sau đem những trước thuật của ông về Duy Thức và Nhân Minh biên tập lại thành bộ “Tập Lượng Luận”. Nhân đấy mới tập đại thành cái học về Nhân Minh. Đệ tử thân truyền của ông là Hộ Pháp. Hộ Pháp người Nam Ấn, ông thông hiểu cả nội ngoại tông nghĩa của các Kinh, Luận. Đồng thời ông cũng là người biện giải tự tại, tung hoành vô ngại, giảng giải chú sớ rất nhiều Kinh, Luận.

Ông dựa vào tông nghĩa Duy Thức để giải thích Trung Quán qua bộ “Tứ Bách Luận”; đây là một trước tác nổi tiếng nhất của ông. Đệ tử thế độ của Hộ Pháp là Pháp Xứng, Pháp Xứng là người khéo giải thích tam tạng Kinh, Luật, Luận; ông tụng thuộc lòng Kinh, Chú có đến năm trăm bộ; về sau ông theo một đệ tử của Trần Na là Tự Tại Quân để học “Tập Lượng Luận”, do đó ông cũng là người viết lời giải của bộ “Tập Lượng Luận”, sự lược giải của ông rất tường tận, rõ ràng và có đến bảy mươi bộ. Ông lại sai đệ tử là Đế Thích Huệ hãy vì thích luận của ông mà viết lời chú thích. Cũng từ đó cái học về Duy thức và Nhân Minh mới đạt đến điểm cực cao.

- Ba là Đức Quang, người truyền thừa Luật học:

Đức Quang vốn là người dòng dõi Bà La Môn, ông sinh ở Ma Khâu La, ông liễu triệt Tam Tạng, tuy nhiên thành tựu lớn nhất của ông lại ở các bộ Luật, Luận. Khi còn ở tại Gia lam A Già La Phất Lợi thuộc Ma Thâu La, lúc ấy cùng ở với ông có cả ngàn vị Tỳ kheo, nhưng không vị nào là Luật nghi không thanh tịnh. Ông trước tác bộ “Luật Kinh” nhằm mục đích giải thông yếu nghĩa Tỳ Ni. Những nhà Luật nghi hậu học đều lấy ông làm chuẩn mực.

- Bốn là Giải Thóat Quân, người truyền thừa Bát Nhã học: Giải Thóat Quân (Aryavimutisena) sinh ở trung nam Ấn Độ, kế cận nước Nhật Ba La, ông thọ học Bát Nhã với Thế Thân và từng vấn nghĩa với Tăng Hộ, nhân đó ông tu theo pháp môn Bát Nhã Quán Hạnh, ông nhận thấy kinh văn của Bát Nhã có quá nhiều điều không phù hợp với “Hiện Quán Trang Nghiêm Luận” (AbhisamaýalamKyra-Nàma-pra) của Từ Thị. Đêm đến ông mộng thấy đức Từ Thị và tuân theo sự dặn dò của Từ Thị đi về phương Nam, tại đây ông tìm thấy hai vạn bài tụng gốc của kinh Bát Nhã. Hai vạn bài tụng nầy hoàn toàn tương ứng với “Hiện Quán Trang Nghiêm Luận”. Bấy giờ ông mới diễn bày “Vô tự tánh nghĩa” để nhằm chú giải Hiện Quán Trang Nghiêm Luận. Vô tự tánh nghĩa là cái học về tư tưởng của Long Thọ vàTăng Hộ, nhưng Giải Thóat Quân là người xiển dương Hiện Quán Trang Nghiêm Luận, ông cũng xiển dương Du Già học do tổ sư Từ Thị trước tác. Vì vậy ông cũng là người của học phái Trung Quán Du Già Hạnh (Yogàcàra-madhyamika).

Trên đây là trình bày manh mối của các hệ truyền thừa mà về sau Phật giáo Tây Tạng đều có hấp thụ, đó là Cu Xá học của An Huệ; Trần Na, đặc biệt  là Duy Thức và Nhân Minh học của Pháp Xứng. Đức Quang thì có Hữu Bộ Luật học, Du Già của Giải Thóat Quân mà tâm điểm là Bát Nhã học. Bốn học hệ vừa nêu là một đại bộ phận cấu thành cơ sở lý luận trọng yếu của Đại thừa hiển giáo tại Tây Tạng. Nếu đem bốn học hệ trên đối chiếu với giáo điển Đại thừa của Trung Quốc, thì bấy giờ luận Cu Xá ở Trung Quốc tuy đã được phiên dịch nhưng không được phổ biến một cách trọng thị. Về Nhân Minh học, chính xác chỉ có lược dịch để giới thiệu, còn về “Tập Lượng Luận” và “Thất Luận” của Pháp Xứng thì Trung Quốc hãy còn thiếu rất nhiều. Về “Hữu Bộ Luật” tuy sau nầy được ngài Tam Tạng pháp sư Nghĩa Tịnh phiên dịch nhưng vẫn chưa có người hoằng dương, nhân vì trước đó tại Trung Quốc đã có “Tứ Phần Luật”; riêng về “Hiện Quán Trang Nghiêm Luận”, và “Vô Tự Tánh nghĩa” của Giải Thoát Quân thì tại Trung Quốc một quyển cũng chưa được phiên dịch.
 

Phái Trung-Quán và Hệ Thứ Ba

Trong cuốn “Ấn Độ Phật Giáo Sử’” có nói đến cuộc đời của Long Thọ (Nàgàrjuna) và Đề Bà, bấy giờ học phái Trung Quán chưa thành lập, mãi đến khi Đề Bà truyền cho Long Hữu, Long Hữu truyền xuống Tăng Hộ, về sau môn sinh của Tăng Hộ xuất hiện hai vị đại đệ tử mà mỗi vị thiên về một thuyết, nhân đó mới có sự ra đời của học phái Trung Quán.

- Phật Hộ, ông là người Đát Bà La thuộc vùng Nam Ấn, là môn hạ của Tăng Hộ nhưng lại thông đạt tông nghĩa của Long Thọ. Ông tinh chuyên tu tập mà có được thắng trí. Do đó, đối với các sách của Long Thọ và Đề Bà đều được ông chú thích. Tác phẩm nổi tiếng nhất của ông là cuốn “Vô Uý Luận”, nhưng được viết lại thành “Trung Quán Luận Thích”

Đệ tử ông là Liên Hoa Giác, Liên Hoa Giác lại truyền xuống Nguyệt Xứng (Candrakirti), Luận sư Nguyệt Xứng là người nhận được sự tôn sùng cực kỳ lớn của Phật giáo Tây Tạng. Những trước tác của Nguyệt-Xứng gồm có: “Nhập Trung Luận” (Madhyamakaavatàravà)” và Nhập-Trung- Quán Luận. 

Thanh Biện, ông cũng là người Nam Ấn. Ông xuất thân từ vương tộc Ma Lai Da La và đồng môn với Phật Hộ. Sau khi Phật Hộ mất, ông ra sức triển khai và đả kích các luận điểm của Phật Hộ. Tác phẩm cuối của ông là bộ “Bát Nhã Đăng Luận”, nhờ tác phẩm nầy mà ông trở thành “Thái Sơn Bắc Đẩu” của học phái Trung Quán, ông có ảnh hưởng cực kỳ to lớn đối với Phật giáo Tây Tạng về các đời sau nầy.

Giờ xin giới thiệu thế hệ thứ ba, tức ngoài Du Già và Trung Quán, nay lại đặc biệt xuất hiện một thế hệ thứ ba. Bấy giờ nhân lúc Thanh Biện đã phá Phật Hộ, đấy chỉ là cuộc tranh luận giữa hai người đồng môn. Phái Du Già của An Huệ vì “Trung Luận” mà làm thích nghĩa, trong khi đó đệ tử của Thanh Biện lại một lần nữa khởi tranh, nhưng không gây sóng gió gì, ít lâu sau lại có đệ tử của An Huệ là Nguyệt Quang, ông nầy lại viết thêm vào những biện luận của Nguyệt Xứng về phái Trung Quán; ngoài đệ tử của An Huệ, còn có đệ tử của Đức Quang là Đức Huệ, ông nầy cũng đứng trên lập trường của An Huệ mà công kích Thanh Biện; do đó cho nên đệ tử của Thanh Biện là Tam Bát La Đỗ Đà mới khởi lên cuộc tranh luận với Đức Huệ. Ngoài ra còn có đệ tử của Hộ Pháp là Đề Bà Tư La Ma chú giải Trung Luận để đả phá Nguyệt Xứng. Do đó, cuộc tranh luận giữa hai phái Du Già và Trung Quán, mà tiêu điểm là do lập trường bất đồng về việc giải thích “Trung Luận” của Long Thọ mà ra.

Sau nầy đệ tử của Tam Bát La Đỗ Đà là Thất Lợi Quật Đa cũng thuộc phái Trung Quán của Thanh Biện, Thất Lợi Quật Đa lại truyền xuống cho Trí Tạng và Tịch Hộ (Santa-rakrita), Tịch Hộ là vị đại sư đệ nhất của Phật giáo Tây Tạng thời Tiền truyền. Hệ Du Già của Nguyệt Quang và thuyết của Pháp Xứng được truyền xuống cho Luật Thiên và Vô Tánh, hai nhà nầy cũng lại tương trang như nước với lửa bất khả tương dung! Điều đáng lưu ý là cạnh đó còn có một vị luận sư tên là Tịch Thiên, ông là người tham cứu cả hai cái học của Long Thọ và Vô Trước, và không tự nhận mình thuộc về học hệ nào cả. Tịch Thiên, ông vốn là vương tử của nước Tô La Tất Đà, ông từ bỏ ngôi báu để đến Trung  Ấn theo thượng tọa Thắng Thiên xuất gia tại chùa Na Lan Đà.

Tịch Thiên thọ học với Thắng Thiên mà tự chứng đắc tam muội. Những trước tác của ông gồm có: “Tập Bồ Tát Luận”, ông lại dùng bộ “Nhập Bồ Tát Hạnh Luận”để viết thành bộ “Nhập Bồ Tát Hạnh” và “Bồ Đề Hạnh kinh”. Những bộ nầy được lưu truyền hết sức sâu rộng. Khảo sát tư tưởng của Tịch Thiên thì thấy ông lấy Trung Quán làm chủ, nhưng để quyết đoán thì ông là học giả của Du Già. Tịch Thiên là người gây ảnh hưởng cực lớn  đối với Phật giáo Tây Tạng thời Hậu truyền, chẳng hạn trong tư tưởng của A Đề Hạp, khi ông nầy đề cập đến “Giới Tăng Thượng Học” của giới Bồ Tát, ngoài việc A Đề Hạp dựa vào “Bồ Tát Địa Giới Phẩm”  của “Du Già Sư Địa Luận”, phần còn lại ông sử dụng “Nhập Bồ Tát Hạnh Luận” của Tịch Thiên.

Đến đây chúng ta có thể lấy các nhân vật có quan hệ đến sự truyền thừa của ba hệ phái của Phật giáo Ấn Độ làm đầu mối cho Phật giáo Tây Tạng qua biểu đồ sau :

Phật Giáo Ấn Độ Thời Suy đồi.

Phật giáo Ấn Độ sau Thế Thân.

Do hai phái Du Già và Trung Quán tranh luận nhau tự làm suy yếu năng lực nhiếp hóa ngoại đạo, trong khi đó ngoại đạo ngày càng hưng thịnh. Bất đắc dĩ Phật giáo phải vay mượn “Các Vật” của ngoại giáo để hình thành nên Mật thừa Phật pháp. Quan niệm của Mật thừa vượt quá những điều cao đẹp của đạo Phật, sinh hoạt của Mật thừa vượt quá tầm với của đời thường, về nội bộ thì chủ trương hàng phục ngoại đạo một cách quá ư cường điệu, trong khi trên thực tế ngày qua ngày Phật giáo Ấn Độ bị ngoại giáo nuốt chửng.

Theo “Ấn Độ Phật Giáo sử” của Đa La Na Tha, thì đang lúc Long Thọ, Đề Bà, Vô Trước, Thế Thân, Trần Na, Pháp Xứng còn sinh tiền, thì các Đại thừa sư ai cũng lo củng cố phần thắng, trong khi tăng chúng của chư sư chỉ được liệt vào hàng Thanh văn mà thôi, còn sức mạnh của Tiểu thừa Phật giáo tại Ấn Độ ở thời kỳ nầy đã suy kiệt đi rất nhiều, trong mười tám bộ phái Tiểu thừa, chỉ có một vài bộ phái là được truyền thông. Đến thời của Nguyệt Xứng thì tại đông và nam Ấn Độ ngoại đaọ ngày càng trở nên bướng bỉnh ương ngạnh, vì vậy nên Phật pháp lại thêm suy yếu; do e ngại ngoại đạo bức hại, nên ở địa vị của Nguyệt Xứng ông không làm được gì khác hơn. Có một thời những vị giảng dạy tại chùa Na-Lan-Đa không dám công khai đối đầu với ngoại đạo mà chỉ lo giảng dạy trong phạm vi nội tự. Điều đó cho thấy hơn hai trăm năm sau Thế Thân là khoảng thời gian mà Phật pháp ngày như tiến gần đến suy sụp.

Sau thời kỳ nầy, các luận sư Hiển giáo đều đi vào Mật thừa, và lấy chùa Siêu Nham ở Thiên An làm địa bàn cơ sở trong suốt năm trăm năm. Trong thời kỳ đó chỉ có Du Già Mật và Vô Thượng Du Già Mật là phát triển mà thôi. Đất nước Tây Tạng tiếp giáp Ấn Độ, do đó trong lúc Phật giáo Ấn Độ đang bên bờ vực huỷ diệt, thì những vị đại sư từ nước Ni Bạc Nhĩ và Ca Tư Di La vào Tây Tạng rất đông, vì thế mà hêï thống Phật giáo Tây Tạng thuộc về Đại thừa Mật giáo thời Vãn kỳ của Ấn Độ. Có điều là Mật giáo rất được dân tộc Tây Tạng đặc biệt hoan nghênh. Được vậy là vì ở Tây Tạng đã ngầm có Bổng giáo làm cơ sở. Mật giáo đã có khả năng nhiếp hóa và kết nạp ngoại đạo Ấn Độ, thì nay sau khi du nhập vào Tây Tạng, tự nhiên Mật giáo cũng khiến Bổng giáo quy hướng về Phật giáo.

Thời gian tuy không đồng nhất, nhưng vào lúc nầy tại Ấn Độ cơ sở Thần học đang hồi lên cao, Thần học cậy vào địa vị và thế  lực truyền thống mà tiến nhanh vào Phật giáo, chung cuộc nhân khi Hồi giáo xâm nhập Ấn Độ và rồi đẩy Phật giáo ra khỏi Ấn Độ. Bổng giáo ở Tây Tạng cũng vậy, từng đã một lần cậy vào thế lực truyền thống của mình để huỷ diệt Phật giáo, nhưng vì bản thân Bổng giáo không có cơ sở lý luận đủ để giữ vững vị trí của mình, nên kết cục bị Phật giáo đồng hóa.
 
 

Truyền Thuyết Phật Giáo Sớm Nhất.

Theo truyền thuyết thì đạo Phật đã có mặt tại Tây Tạng từ rất sớm. Đó là vào năm thứ ba đời Chu Noãn Vương (313 trước công nguyên) của Trung Quốc, chuyện kể rằng:

“Thời ấy có vị vương tử ở miền Trung Ấn Độ tên là Khiếu Xuất Sĩ Phu Địa, nhân vì ông bị lân quốc đánh bại bèn chạy đến phía đông núi Tuyết Sơn giáp vùng biên cảnh Tây Tạng, tại đây ông gặp mười hai nhân sĩ người Tạng, họ hỏi ông từ đâu tới, vì không hiểu ngôn ngữ ông lấy tay chỉ lên trời, họ lại thấy ông cử chỉ, tướng mạo có vẻ khác thường, bèn nghĩ ông là người từ trên trời xuống, nên cùng nhau đốn cây làm cán khiêng ông về với bộ tộc của họ, và tôn ông lên làm vua hiệu là NIẾP XÍCH TÁN PHỔ. Đây là vị Tây Tạng Vương Thống đầu tiên của Tây Tạng. Đồng thời vị vua nầy cũng là người đầu tiên kiến lập chùa thờ Phật ở dưới chân núi Khải Y Lan (Kailàsa-Võng Tư Đê). Từ đó giáo nghĩa Phật Đà được xiển dương tại Tây Tạng. Đấy là chuyện khởi đầu của Phật giáo du nhập Tây Tạng. Vương triều nầy kéo dài được mười hai đời.

Vào đời vua Đà Hóa Phiêu Tư Nhan Tán (Thothori Nyantsan) tương đương thời Đông Tấn của Trung Quốc (371 sau Công nguyên).Lại nữa, bấy giờ đột nhiên từ trên trời rơi xuống đỉnh cung điện của  vua bốn cái hòm; trong lúc mọi người chưa rõ là vật gì, thì vừa may có năm vị tăng người Ấn Độ đi ngang qua, nhà vua bèn nhờ năm vị tăng mở hộ năm cái hòm, thì thấy bên trong có “Bảo Khiếp Trang Nghiêm Kinh” “Bách Bái Sám Hối Kinh” “Lục Tự Đại Minh” (tức Úm-Ma-Ni-Bát-Di-Hồng-Om mani Padme hùm), có Bảo tháp bằng vàng cùng với Đà Ma Ni hương.v.v.. cùng lúc lại nghe trên không trung có tiếng nói “Hãy đợi đến năm đời  sau sẽ  biết được việc nầy.” Quốc vương và quần thần không hiểu ý câu nói trên, nhưng tất cả đều biết đây là bảo vật từ trời rơi xuống nên rước vào cung điện để thờ cúng và lưu giữ ở cung khố. Nhờ có được phước nghiệp và công đức nầy mà vương triều hưởng quốc thái dân an trong thời gian một trăm hai mươi năm.

Lại nữa, năm trăm năm sau Tây Tạng xuất hiện một vị quân vương tên là Khí Tông Lộng Tán, vị vua nầy lên ngôi kế vị lúc vừa tròn mười ba tuổi, tương đương với thời vua Dương Đế nhà Tùy, niên hiệu Đại Nghiệp thứ mười một (615), hoặc giả là sớm hơn bốn mươi năm. Theo truyền thuyết vua Khí Tông Lộng Tán là người có thân hình đẹp như ngọc, và dung mạo tuyệt trần, trên trán hiện bốn chữ A Di Đà Phật. Sau khi lên ngôi, nhà vua liền nghĩ phải làm những gì để đem lại lợi ích cho dân chúng được nhờ, rồi vua lại nghĩ muốn có được tượng Phật để lễ bái; ngay lúc vua đang chính niệm như vậy, bỗng nhiên trong tâm nhà vua hóa hiện ra một vị Tăng, vị Tăng vì đức vua mà cầu được một tượng Quan Âm Thập Nhất Diện, nhà vua lại nghĩ, nên xuất hiện một vị Đại Quán Đảnh, khi vua chánh niệm tư thâm thì liền được Bồ Tát Phổ Hiền khải thỉnh đức Phật A Di Đề Bà (A Di Đà Phật?) xoa lên đỉnh đầu của vua mà làm phép Quán Đảnh, do sự kiện nầy mà hiện ra thần biến bất khả tư nghì, lại hiện ra những tướng đầy đủ uy lực bất khả tư nghì làm chấn Động bốn phương.

Ba mẫu chuyện vừa nêu tuy là truyền thuyết, nhưng đến thời đại vua Khí Tông Lộng Tán thì “Uy lực của vua đầy đủ làm cho bốn phương phải chẤn Động” đấy là sự xác thực có tính lịch sử hẳn hoi; cũng vào thời của vị vua nầy, Phật giáo được du nhập vào Tây Tạng là việc hoàn toàn chính xác. Do đó, tuy là truyền thuyết nhưng bên trong là cả một sự tiềm ẩn biết bao là sự kiện lịch sử có thực.
 

Phật Giáo Thời Vua 
Khí Tông Lộng Tán.

Sau khi Nhân Dân Giải Phóng Quân tiến vào Tây Tạng, có một người Tây phương tên là Ninh Khang Đức (Amaury de Riencourt), và ông là người sau cùng rời khỏi Lạp Tát, đồng thời ông cũng là người Tây phương đầu tiên viết cuốn “Tây Tạng Kiến Văn Lục”, trong đó có đoạn viết: “So sánh với các dân tộc trên thế giới thì người Tây Tạng vốn là một dân tộc hung hãn, mạnh bạo và giỏi chiến đấu, nếu họ không kiên cường giữ lấy tín ngưỡng Phật giáo để tự chế bản tính hung tợn nguyên thuỷ của mình, có thể nói một ngày nào đó từ trên nóc nhà thế giới, họ sẽ khiến cho cả châu Á và toàn cầu phải kinh hồn bạc vía với họ”.

Do đâu ông Amaury de Riencourt nói như vậy? Vì trước khi Phật giáo chưa du nhập và nhiếp hóa dân tộc Tây Tạng, thì dân tộc Tạng đã sản sinh ra vua Khí Tông Lộng Tán, đây là một vì vua hùng tài đại lươc nổi tiếng khắp nơi! Trên phương diện lịch sử, có người đem vua Khí Tông Lộng Tán của Tây Tạng sánh ngang với Tra Lý Tư đại đế của châu Âu. Tôi thì cho rằng vua Khí Tông Lộng Tán của Tây Tạng không khác với A Dục Vương trong lịch sử Ấn Độ. Ngay khi lên ngôi chẳng bao lâu, việc đầu tiên ông làm là chinh phục toàn bộ các tù trưởng lân cận. Kế đó ông xuất quân đi viễn chinh, ông từng đánh chiếm nam bộ Mông Cổ, nhưng lại hướng về Trung Quốc để bang giao. Thời vua Đường Thái Tông, vua hai nước Đột Quyết và Thổ Cốc Hồn đều cưới công chúa nhà Đường. Do đó, vua Khí Tông Lộng Tán cũng có yêu cầu được như vậy, vua Thái Tông nhà Đường không thuận, ông bèn cử binh đánh chiếm Thổ Cốc Hồn.

Theo “Cựu Đường Thư” quyển chín mươi sáu ở phần “Thổ Phồn liệt truyện” chép: “Thổ Cốc Hồn không thể giữ được, vua quan đều chạy đến Thanh Hải để tránh mũi tấn công cực mạnh của quân Thổ Phồn, đành để người và gia súc cho quân Thổ Phồn cướp sạch, tiện thể, vua Thổ Phồn tiến quân công phá các tộc Khương ở Đảng Hạng và Bạch Lan, khiến Đảng Hạng và Bạch Lan phải điều động đến hai mươi vạn người mới có thể chận được quân Thổ Phồn tại Tùng Châu, Tây Cảnh”. Cuối cùng tuy Thổ Phồn bị quân nhà Đường đánh bại nhưng vua Khí Tông Lộng Tán vẫn giữ ý định cầu hôn. Trinh Quán năm thứ mười lăm, vua Đường Thái Tông đem công chúa Văn Thành gả cho vua Thổ Phồn. Những nhà sử học Trung Quốc gọi cuộc hôn nhân nầy là “Thổ Phồn cướp hôn”.

Thời ấy các dân tộc man khai sống giữa biên giới hai nước Trung Quốc-Thổ Phồn đều bị vua Khí Tông Lộng Tán chinh phục. Cạnh đó vào năm Trinh Quán hai mươi hai (648), vua Khí Tông Lộng Tán lại xuất quân hiệp trợ sứ nhà Đường là Vương Huyền Sách  thảo phạt vùng trung Thiên Trúc. Trước đó, vua Khí Tông Lộng Tán cũng đã chinh phục xong nước Ni Bạc Nhĩ ở phía Nam và cưới công chúa của nước nầy là Ba Lợi Khố Cơ. Nhân đà thắng lợi, ông tiến đánh xuống Miến Điện buộc nước nầy phải thần phục Thổ Phồn. Về mặt lịch sử, nếu Tây Tạng xuất hiện nhiều vị vua như Khí Tông Lộng Tán, ắt lịch sử châu Á đã thay đổi rất nhiều. May là từ đó trở lui, Tây Tạng tiếp nhận và hun đúc tinh thần từ bi của Phật giáo.

Sau khi vua Khí Tông Lộng Tán thông hôn với Đường thất và Ni Bạc Nhĩ, và lại tiếp xúc với Ấn Độ. Hai nước Ấn-Trung đều là những nước đề cao sự tôn trọng tôn giáo và văn hóa; nhất là Phật giáo có sức cảm hóa ông cực mạnh. Do đó, ông căn cứ vào tư tưởng Phật giáo mà ban hành mười điều Hiền thiện và mười sáu Yếu  luật để dân chúng chấp hành.

Mười điều Hiền thiện: Một là không được sát sanh, Hai là không được trộm cướp, Ba là không được tà tâm, Bốn là không được vọng ngữ, Năm là không được lưỡng thiệt, Sáu là không được ác khẩu, Bảy là không được ỷ ngữ, Tám là không được tham dục, chín là không dược sân hận, Mười là không được tà kiến.

Mười sáu Yếu luật gồm có: Nhất yếu thành kính tin Phật, Nhị yếu hiếu thuận cha mẹ, Tam yếu tôn kính các bậc cao đức, Tứ yếu hoà mục thân tộc, Ngũ yếu giúp đỡ xóm giềng, Lục yếu xuất ngôn trung tín, Thất yếu làm việc phải cẩn thận, Bát yếu chăm chỉ làm việc, Cửu yếu tiền tài tri túc, Thập yếu phải biết báo đáp thù ân, Thập nhứt yếu phải trả nợ đúng ước hẹn, Thập nhị yếu cân, đấu, đong đo phải công bằng, Thập tam yếu không sanh lòng đố kỵ, Thập tứ yếu không nghe lời sàm ngôn, Thập ngũ yếu phải xét nét ngôn ngữ trước khi nói, Thập lục yếu phải xử sự  khoan hậu.

Có người cho rằng mười điều Hiền thiện và mười sáu Yếu nghĩa là do: “Tùng Tán Cang Bố dùng yếu nghiã của Phật giáo mà phô diễn thành tiêu chuẩn đạo đức để toàn xã hội tuân thủ và thực hành, rồi theo đó mà đưa ra những phán đoán về thiện ác, đúng sai của dân chúng, việc thưởng phạt cũng y cứ vào đấy. Có thể nói vua là người lấy tinh nghĩa của Phật giáo để đề xướng người dân lấy đó mà tu sửa thân tâm cũng như chế định thể chế chính trị” (Nghiên Cứu Biên Cương Chính Giáo–trang 74), lại có người cho rằng sau khi Phật giáo được du nhập vào Tây Tạng, dân tộc này mới thóat khỏi tình trạng dã man để tiến vào lĩnh vực văn minh
 

Thời Khai Phá Văn Minh.

 Từ lúc vua Khí Tông Lộng Tán tiếp xúc với văn hóa Phật giáo, ông lại nhớ đến sự kiện kinh Phật từ trời truyền xuống vào thời vua Đà Đoá Phiêu Tư Nhan Tán, khi ấy Tây Tạng không ai có thể hiểu và giảng giải gì được; do đó, nhà vua phái bảy người trong giới quý tộc đi Ấn Độ để nghiên cứu và học tập kinh Phật, nhưng họ đều thất bại và quay trở về. Lần thứ hai ông sai quan đại thần là Đoan Mỹ Tam Bồ Đề cùng mười bảy thanh niên lên đường sang Ấn Độ cầu học Phật kinh và nghiên cứu về âm vận, v.v… với chủ tâm chuẩn bị cho việc sáng chế Tạng văn. Phái đoàn do Đoan Mỹ lãnh đạo học tập thành công và về lại Tây Tạng, tiếp đó họ phỏng theo Phạn văn đã được cách tân dưới thời vương triều Cấp Đa, họ điều hòa lại  tiếng Tạng rồi sáng chế ra mẫu tự Tạng văn. Về sau Đoan Mỹ còn dùng Tạng văn để viết thành tám loại Văn Pháp. Hiện nay còn lưu giữ được hai loại Văn Pháp của ông. Đồng thời Đoan Mỹ Tam Bồ Đề còn đem “Đại Thừa Bảo Khiếp Trang Nghiêm kinh”, “Bách Sám Hối kinh”, “Bảo Vân Kinh” v.v.. dịch ra Tạng văn. Đây là thời Tây-Tạng dịch kinh có tính “đột phá”.

Lại nữa, theo “Đông Á Phật Giáo Sử” của Nhật Bảo Kim Sơn Chính Hảo( trang 180-181)cho rằng: Bấy giờ tại Tây Tạng, người vâng mệnh vua đứng ra dịch kinh ngoài Đoan Mỹ còn có học giả người Ấn Độ là Câu Tát La (Kusara) cùng với Bà la môn  là Tang Ca La (Samkara), Ni Bạc Nhĩ thì có học giả Tức Tát Mông Khải (Silamanyu), Trung Quốc thì có Thiên Thọ đại hoà thượng, cùng với hai người đệ tử của Đoan Mỹ là Đạt Ma Cổ Tát (Dharmakosa) và Đạo Khưu Ba Nhĩ (Rdo-rje-dpal). Điều nầy cho thấy những công thần có công khai phá nền văn minh Tây Tạng ở thời kỳ đầu không chỉ có một mình Đoan Mỹ Tam Bồ Đề.

 Chúng ta cũng thấy khi công chúa Văn Thành còn sinh tiền, sử ghi là có ba vị Đường tăng đã từng đi ngang qua Tây Tạng, thời gian thuộc niên hiệu Trinh Quán có sư  Huyền Chiếu đi ngang qua Tây Tạng để vào bắc Ấn Độ, lại có sư Đạo Sanh cũng từ Tây Tạng đi vào Ấn Độ, thời gian thuộc niên hiệu Vĩnh Huy có sư Huyền Thái mượn đường Tây Tạng để đi đến Ni Bạc Nhĩ.

Có thuyết nói, sau khi Đoan Mỹ Tam Bồ Đề từ Ấn Độ về lại Tây Tạng nghiên cứu sáng tạo ra Tạng văn, bấy giờ vua Khí Tông Lộng Tán ẩn cư, ngày đêm miệt mài học tập cách sử dụng tân Tạng văn, và không cho ai vấn chính trong suốt thời gian bốn năm. Nhờ đó nhà vua dùng Tạng văn để sáng tác thi ca.

 Trên ban hành dưới tuân theo. Có một thời toàn quốc Tây-Tạng ai ai cũng chăm chỉ học tập văn tự mới bằng tiếng Tạng, mười điều Hiền thiện và mười sáu Yếu luật nhằm làm thanh tịnh thế tục như trước đã giới thiệu đều dùng Tạng văn tân tạo để viết và phổ biến trên khắp lãnh thổ. Do đó, các học giả hậu sinh không có gì phải thẹn khi ca tụng văn hóa Tây Tạng của thời kỳ nầy là “Văn hóa cha”. Cũng cần nói thêm, nhờ có hai vị công chúa người nước ngoài được gả về cho Tạng vương, mỗi vị đều mang Pháp tượng và Văn vật của tổ quốc mình vào Tây-Tạng, trong đó có tượng A Xúc Kim Cang, tượng Di Lặc, tượng Đa La (Quán Âm), tượng thái tử Tất Đạt Đa và tượng đức Thích Ca Mâu Ni Phật, cùng nhiều kinh luận và Pháp vật khác, mỗi vị công chúa đều có một số ít Tăng, Ni tháp tùng đến Tây Tạng. Nhân có hai vị công chúa người nước ngoài trợ duyên dân Tây Tạng được thấu hiểu Phật pháp. Do đó, về phương diện lịch sử, người dân Tây Tạng luôn coi hai bà là Bồ Tát Quan Âm  hóa thân. Họ sùng bái hai bà như Đa La Thiên Nữ (Tarà-là vị nữ tôn của Mật bộ). Họ tôn công chúa Văn Thành là Thanh (Doljang) Đa La, công chúa Ba Lợi Khố Cơ là Bạch (Dolkar) Đa La. Sau khi vua Khí Tông Lộng Tán băng hà, người Tây Tạng thờ kính ông như Bồ Tát Quan Âm của họ, có người coi ông là hóa thân của Phật A Di Đà.

Để có nơi thờ cúng và lễ kính Tam Bảo, nhà vua cần đến rất nhiều thợ giỏi, và ông đã kiến lập mười ngôi đại tự, trước tiên vua lấy Lạp Tát (Lasha) làm trung tâm để kiến tạo cung Bố Đạt Lạp. Để có sự phân biệt giữa hai bà Phi, vua Khí Tông Lộng Tán cho dựng ngôi Đại Chiêu tự và Tiểu Chiêu tự. Đại Chiêu tự dành cho công chúa Văn Thành thờ tượng Thích Ca Mâu Ni Phật, Tiểu Chiêu tự dành cho công chúa Ba Lợi Khố Cơ (dân Tây Tạng gọi bà là Vạn Diệu Thiên Thần) thờ đức Phật A Xúc.

Có thuyết nói vua Khí Tông Lộng Tán hưởng thọ 82 tuổi (ông chết vào khoảng đời vua Đường Cao Tông, năm Vĩnh Huy nguyên niên-650), ba mươi hai năm sau Văn Thành công chúa mới tạ thế. Nhà vua cùng hai bà phi sau khi chết đều được người dân Tây Tạng đắp tượng để thờ. Tượng của công chúa Văn Thành thời gian gần đây vẫn còn thờ tại chùa Đại Chiêu.

Công Cuộc Hoằng Pháp Gặp Trở Lực Thời Sơ Kỳ.

 Tuy lúc về già vua Khí Tông Lộng Tán vẫn cực lực hoằng dương Phật pháp, nhưng theo các nhà nghiên cứu xã hội học, thì thời ấy dân Tây Tạng vẫn còn trong tình trạng bán khai nên những triết lý cao thâm của Phật giáo vẫn còn rất nhiều người không thể tiếp thọ và thấu hiểu. Hơn nữa, những cận thần của vua Khí Tông Lộng Tán, quá nữa họ biểu thị sự sùng kính Phật pháp là vì ý của vua muốn thế. Kỳ thực trong họ vẫn còn tiềm tàng đức tin Bổng giáo một cách thâm căn cố đế. Do đó, sau khi vua băng hà, Phật giáo Tây Tạng không những không phát triển được mà còn gặp phải nghịch lưu.

Vị vương tử lên nối ngôi tuổi còn ấu niên, hoàng tộc phải cử người nhiếp chính. Những người trong giới quí tộc trước đây vì vâng mệnh vua mà tín ngưỡng Phật giáo, nay vua đã băng hà, đối với các vị Tăng có địa vị cao quí được vua sủng mộ nên họ không thể không kính, nay vua không còn, họ coi các vị Tăng ấy như kẻ đối địch chẳng khác. Do đó, công cuộc truyền bá Phật pháp không thể kế tục. Mặt khác, trong nhiều năm liền Tây-Tạng liên tiếp khởi binh chinh phạt các lân bang nhằm khuếch trương cơ đồ, đấy cũng là lý do khiến việc hoằng đạo gặp phải trở lực.

Vua Khí Tông Lộng Tán chết đi mà không có con nối nghiệp, cháu ông là Mãn Tư Tát Mãn Tán lên kế vị xưng là Cống Tư Tát Vương, và người nhiếp chính là Lộc Đông Tán. Ít lâu sau Lộc Đông Tán lại chết, hai người con của Lộc Đông Tán là Khâm và Lăng thay cha nắm quyền nhiếp chính. Đây là thời mà Thổ Phồn xuất quân đi xâm lược và thôn tính các tộc người Khương. Họ đánh bại Thổ Cốc Hồn, họ cũng đánh thắng luôn cả Hành Doanh Đại Tổng Quản của Đường triều là Tiết Nhơn Quí. “Tân Đường Thư-Thổ Phồn Truyện” đánh giá: “ Từ Hán, Ngụy đến nay đây là thời Tây Nhung thịnh chưa từng thấy”.

Cống Tư Tát Vương tại vị được mười bốn năm thì chết, con là Đức Tư Tát Mãn Cách Pha lên kế vị, đấy cũng là lúc mà anh em nhà Khâm, Lăng trở nên chuyên quyền hơn bao giờ hết, nhưng đồng thời quốc thế của Tây Tạng lúc này cũng đang hồi cường thịnh như mặt trời mới rực sáng ở phương đông.

Con của Đức Tư Tát Mãn Cách Pha là Khí Lệ Súc Tán vương lên kế vị cha, ông này lại phái sứ thần đến Đường triều để xin cầu hôn. Vua Đường Trung Tông đem con gái của Ung Vương Thủ Lể là công chúa Kim Thành gả cho. Kim Thành công chúa là một đệ tử thành kính qui ngưỡng Tam Bảo. Bà vào Tây Tạng với rất nhiều Phật điển và một số vị Sa môn đi theo. Thời vua Khí Lệ Súc Tán trị vì người ta thấy Kinh Bách Nghiệp, Kinh Kim Quang Minh, Dược học và Số học của Trung Quốc cũng được dịch ra Tạng văn.

Công chúa Kim Thành sinh hạ được một vị vương tử mà sau này trở thành người làm hưng vượng Phật pháp tại Tây Tạng, đó là vua Cật Phiêu Song Đề Tán ( Khri-Sron-Ide-Btsan), còn có tên là Xích Tùng Đức Tán Vương. Ông sinh vào năm Khai Nguyên thứ mười sáu (728), đời vua Đường Huyền Tông.Đến đời Đường Đức Tông, năm Trinh Nguyên thứ hai (786) thì băng hà. Vua tuổi còn niên thiếu đã lên ngôi, hoàn cảnh Tây Tạng bấy giờ bị rơi vào tình huống các phe phái tranh dành ảnh hưởng một cách kịch liệt. Những thủ lĩnh chuyên quyền lại là những người bài xích Phật giáo, vua tuy sùng tín Tam Bảo nhưng còn niên thiếu nên không thể ngăn chận được những quyền thần phá Phật, thậm chí pháp luật do chính phủ ban hành cũng châm chọc đến tín ngưỡng đạo Phật, đến độ họ tịch thu hết kinh sách, phong toả cả điện Phật và tượng Phật. Tồi tệ hơn, họ còn biến các ngôi đại tự thành lò giết mổ gia súc, bởi vậy nên vị thế Phật giáo ở giai đoạn nầy hầu như đi vào suy vong. Kịp đến khi vua trưởng thành, biết vận dụng trí tuệ trừ khử tất cả các đại thần chuyên quyền, để nắm lấy thực quyền, đấy cũng là lúc mở ra thời kỳ huy hoàng của Phật giáo Tây Tạng.
 
 

Lạt Ma Và Sự Cúng Dường Nồng Hậu.

Khi vua Lại Ba Thiệm còn sinh thời, do việc chỉnh đốn Tăng chế được tiến triển tốt đẹp, từ đó dẫn đến việc xác lập trật tự của Tăng giai. Vương thất lấy Tăng vị phân ra thành Sư-Đệ Tam Đẳng, với thứ tự từ trên xuống là: Lạt Ma, Thiền Tu, Đệ Tử. Ý ban đầu của chữ Lạt Ma là Thượng sư hoặc Trưởng lão. Điều nầy sẽ giải thích ở Chương sáu(06) của sách này. Sư, Đệ, Tam Đẳng là do chính phủ cúng dường; lại quy định cho dân gian: “Cứ mỗi năm hộ là một tổ, mỗi tổ một năm cung cấp để nuôi một vị Tăng nhằm giúp vị Tăng ấy an tâm tu hành mà không phải nhọc sức làm việc gì khác. Nhờ đó mà luật nghi Tăng già tự hướng đến chỉnh túc”. (Trích: Tây Tạng Phật Giáo Nguyên Luận – trang 26). Có thuyết lại nói: “Thường dân trong bảy hộ chịu trách nhiệm cúng dường y thực và vật dụng cá nhân cho một vị Tăng” (trích: Tây Tạng Phật Giáo Sử Lược – của Chương Gia). Đặt ra quy định cúng dường như trên, đủ thấy Tạng Vương là người hết mực kính trọng Tăng Bảo. Tiếc rằng đưa ra quy định như thế nhưng bản thân nhà vua không thấy những việc khó khăn mà dân tình phải gánh chịu