Mục Lục Tạng Kinh. “Tây Tạng Văn Đại Tạng Kinh” tuy đã được hoàn thành vào nhưng năm đầu triều nhà Nguyên, nhưng được khởi sự phiên dịch từ đời nhà Đường. Những kinh luận được dịch ở thời kỳ đầu đều được chép vào “Bàng Đường Mục Lục” (Hphan-thanh dkar-Chag). Đây là “Đệ nhất bộ kinh lục” của Tây Tạng. Đó là căn cứ vào thuyết nói rằng ở thời đại của Tạng vương Mâu Đề Tán phổ (Ma-tig-btsan-pa) vào cuối thế kỷ thứ tám Tây lịch do các vị dịch sư như: Ca-Bạch Phổ Tử kết (ka-ba-dpal-brtsegs) phiên dịch, và Tịnh Xá Ca-Di (Ka-Me) ở địa phương Bàng Đường (Hphan-than) là nơi lưu giữ những kinh Phật sau khi liên tục được dịch hoàn thành. Hiện nay bản Biên-Lục nầy đã bị thất lạc nên không thể biết được nội dung.

   Đến bán thế kỷ thứ chín, do Tạng vương Lại Ba Thiệm dốc toàn lực hộ pháp, nhờ vậy mà việc phiên dịch kinh Phật cực thịnh một thời và dịch được rất nhiều kinh. Những vị dịch sư như: Phổ Tử  Kết (Dpal–brtsegs) v.v. già lam Đăng Cát – Nhĩ Mã (Ldan–dkar-ma) ở Thổ Đường là nơi lưu giữ những kinh Phật sau khi đã chỉnh lý và biên chép thành kinh lục, lấy tên là “Đăng Cát Nhĩ Mã Mục Lục” (Ldan-dkar-madkar-chag). Bản mục lục hiện nay được đưa vào “Đan Châu Điển Tập”. Đây bản kinh lục dựa theo thứ tự của tam tạng Kinh, Luật, Luận mà phân làm mười bảy mục loại sau :

1.Đại thừa kinh gồm có: bộ Kinh Bát Nhã, bộ Kinh Hoa Nghiêm, bộ kinh Bảo Tích. Bộ Kinh Tập và bộ Kinh Đại Niết Bàn được dịch từ  Hán Văn ra Tạng Văn và v.v…

2.Tiểu thừa kinh gồm có: “Chánh Pháp Niệm Xứ Kinh” v.v… sau có thêm bộ “Pháp Tập Yếu Tụng”.

3.Bí Mật kinh gồm có: “Bất Không Quyên Sách Đà La Ni” v.v…

4.Từ mục loại thứ 4 đến thứ 7, gồm có: Danh Hiệu, Tán Nguyện, Cát Tường Tụng.

8.Luật Tạng gồm có: Giới Bổn và Tỳ Nại Da v.v…

9.Đại thừa kinh thích gồm có: “Thập Vạn Bát Nhã Đại Sớ”, “Bát Nhã Quảng Trung Lược Sớ”, “Hiện Quán Trang Nghiêm Luận Thích”.

10.Trung Quán Luận gồm có: “Căn Bản Trung Luận Thích Luận”, “Bát Nhã Đăng Bản Thích”, “Phật Hộ Thích Luận”, “Vô Uý Thích Luận”, “Trung Quán Trang Nghiêm Luận Bản Thích”.

11.Thiền Định Thư  gồm có: “Tu Hành Tam Thứ Đệ”

12.Duy Thức Luận gồm có: “Du Già Sư Địa Luận Bản Thích”, “Nhiếp Đại Thừa Luận Bản Thích”, “Tập Luận Bản Thích”, “Kinh Trang Nghiêm Luận Bản Thích” v.v…

13.Đại Thừa Luật Tập gồm có: “Tập Bồ Tát Học Luận”, “Tập Nhất Thiết Kinh Luận”, “ Bảo Man Luận” v.v…

14.Tiểu Thừa Luận gồm có: “Cu -Xá Luận Bản Thích”, “Cu Xá Sớ” của Nguyệt Xứng và Thắng Hữu v.v…

15.Nhân Minh Luận gồm có: “Quán - Nhân Quả Tương Thuộc Bản Thích”, “Chánh Lý Nhất Đích Luận Bản Thích”v.v…

16.Tạng Thổ Tuyển Thuật gồm có: “Thánh Giáo Chánh Lượng”, “Từ Bi Đại Tán” v.v…

17.Đãi Khảo gồm có: “Lượng Thích Luận Bổn Thích”, “Nhiếp Chân Thực Nghĩa Bản Thích” v.v…

Sự phân ra mười bảy mục loại vừa nêu cho thấy thời kỳ nầy kinh điển Đại thừa được dịch ra Tạng văn gần như đầy đủ, chỉ có Duy Thức học còn thiếu rất nhiều. Về Trung-Quán thì thiếu các sớ giải của Nguyệt-Xứng, về Nhân-Minh thì không thấy “Tập Lượng Luận” của Trần-Na, về Mật bộ chỉ có ba bộ là Tác Mật, Tu Mật, Du Già Mật, chưa có Vô Thượng Du Già Mật. Những thiếu khuyết trên mãi sau nầy mới được bổ sung. Điều đó cho thấy các học giả Tây Tạng ở thời kỳ ấy đa số xuất thân từ Hiển giáo.

Đến đầu triều nhà Nguyên (cuối thế kỷ mười ba Tây lịch), do sự xương thịnh của Phật giáo Hậu truyền cực mạnh nên việc phiên dịch kinh Phật mới được hoàn bị và dẫn đến việc khắc bản Đại Tạng Kinh bằng Tạng văn. Đây là khắc bản lần thứ nhất và có tên gọi là Nại Đường Cổ Bản, hay còn có tên là Cựu Nại Đường Tạng. Tạng bản nầy do ngài Thế Tôn Kiếm (Mchom-Idan-ral-Khri) và người đệ tử là Nhuyến Ngữ Ẩn Phúc (Hjam-nag gan-sis) sưu tập thêm nhiều tư liệu từ đất Hán mang về Tạng thổ và khởi sự khắc bản tại chùa Trát Thập Luân Bố, chùa này tọa lạc ở về phía tây Già lam Nại Đường (Snar-thari) khoảng năm mươi dặm. Thế Tôn Kiếm là người viết mục lục cho lần khắc bản này–và gọi là “Nhật Quang Mục Lục” (Nĩ–mahi hod–jer dkarblo gros). Đấy cũng là bản kinh lục thứ ba.

Ít lâu sau lại có Sách Ba (Tshal-pa) của Kết Bạch La –Cách (Dges-bahi blo gros) tại Tịnh xá Cống Đường (Guri-than) cách Lạp Tát năm mươi dặm về phía đông đứng ra biên lục kinh tạng. Kinh tạng nầy so với  Nại Đường Cổ Bản về nội dung có gia tăng đầy đủ hơn và gọi tên là “Sách Ba Mục Lục” (Tshal-pa dkar-chag). Đây là bộ Kinh lục thứ tư.

Vào hậu bán thế kỷ mười bốn tây lịch, đại sư Bố Đốn hiệu đính Sách Ba Mục Lục và tự ông biên tập một bộ Đại Mục Lục. Bộ Đại Mục Lục nầy bao gồm “Tùng Lạp Lâm Bảo Thiết (Gsun-rab rin-che Cam Châu Nhĩ) Mục Lục” và “Giá Nhỉ Bão Phần Ba (Rgyal-po phren-ba Đan Châu Nhĩ) Mục Lục”. Đây là bộ kinh lục thứ năm và cũng là bộ mục lục được thẩm định đầy đủ nhất của Tây Tạng Đại Tạng Kinh. Thực ra bộ kinh lục nầy chỉ là phụ lục nhằm giúp đại sư Bố Đốn viết bộ Thiện Thệ Giáo Pháp Sử (Bde-gsegs bstan-pahi chos hbyun).

Đại sư Bố Đốn-người đem toàn bộ Đại Tạng Kinh bằng tiếng Tạng phân ra thành Cam Châu Nhĩ (Bkah-hgyur – hay còn gọi là Giáo Sắc Bộ hoặc Phật bộ) và Đan Châu Nhĩ (Bstan-hgyur, còn gọi Luận Thuật bộ hoặc Tổ bộ) đó là sự phân loại giáo pháp vô cùng đặc biệt và độc đáo của Tây Tạng. Bố Đốn lấy những kinh, luật do Phật thuyết quy về bộ Cam Châu Nhĩ; những thích luận, chú sớ do lịch đại tổ sư trước tác quy thành bộ Đan Châu Nhĩ. Từ đó về sau việc phân loại nầy trở thành định thức của Tạng Văn Đại Tạng Kinh.

Phân Loại Pháp Của Bố Đốn.

Bố–Đốn là một vị đại học vấn của Phật giáo Tây Tạng. Đối với toàn bộ Đại Tạng Kinh được dịch ra Tạng văn Ông đều phân loại và chú thích. Ông hoàn toàn dựa vào khả năng học thuật của mình mà cân nhắc, phán đoán. Hầu hết các học giả Phật giáo Tây Tạng hậu lai đều tuân thủ tư tưởng của ông. Đại sư Tông Khách Ba là người chịu ảnh hưởng nơi ông rất nhiều.

Xin giới thiệu kiến giải về việc phân loại Đại Tạng kinh của Bố Đốn thành hai loại như sau:

I.Phân loại Cam Châu Nhĩ: Bố Đốn đem Cam Châu Nhĩ chia thành Hiển thừa và Mật thừa. Về Hiển thừa, ông lại phân “Nhất đại thuyết giáo” của đức Phật ra làm Sơ –Trung- Hậu tam pháp luân. Sơ pháp luân là thời đức Phật thuyết giảng Tứ -Đế và những  giới luật căn bản tại vườn Lộc Dã. Trung pháp luân là thời đức Phật thuyết giảng pháp vô tướng như Bát Nhã Kinh v.v… tại núi Linh Thứu. Hậu pháp luân là thời đức Phật thuyết giảng phân biệt pháp, như những kinh Pháp Hoa, Bảo Tích v.v…Ở các xứ như thành Tỳ Xá Ly v.v… có thể lập biểu đồ sau:

II.Phân loại Đan Châu Nhĩ:

Cam Châu Nhĩ là những kinh thuộc Phật bộ, được chia ra ba thời chuyển pháp luân. Đan Châu Nhĩ là sự xiển dương và thích nghĩa của lịch đại Tổ sư đối với những kinh do Phật thuyết. Đan Châu Nhĩ cũng được chia thành ba môn.

1)Những bộ luận thích ở thời Sơ pháp luân được coi là những bộ luận Tiểu thừa.

2) Những bộ luận thích ở thời Trung pháp luân được coi là những bộ như Trung Quán, Bát Nhã.

3) Những bộ luận thích ở thời Hậu pháp luân là những bộ luận về Du Già.

Ông lại đem ba môn này phân ra hai chi là: “Quán” và “Hạnh”. Xin đưa ra biểu đồ sau: