[01]
SIÊU-LÝ CƯƠNG-YẾU
Pháp tất
cả chia ra có 2:
1- Pháp Tục đế (Sammutisacca).
2- Pháp Chơn đế (Paramatthasacca).
Trừ Pháp Tục đế (là sự thật của
thế gian thông thường) còn lại tất cả Pháp là chơn-đế.
Pháp Chơn-đế chia ra có bốn:
1- Chơn tâm (Citta: Sabhāvadhammā).
2- Chơn tánh (Cetasika: Sabhāvadhammā).
3- Chơn Sắc (Rūpa: Sabhāvadhammā).
4- Chơn không hay Tánh không (Suññata, Nibbāna; Sabhāvadhammo).
A)- Chơn tâm ở đây không có
nghĩa là tự ngã thường hằng bất biến đồng danh nghĩa với Phật tánh, tánh không
v.v... mà là bản thể về tâm thức. Chơn tâm có 6 loại:
1- Nhãn thức có hai thứ.
2- Nhĩ thức có hai thứ.
3- Tỷ thức có hai thứ.
4- Thiệt thức có hai thứ.
5- Thân thức có hai thứ.
6- Ý thức có 111 thứ.
Cộng chung là 121 tâm.
B)- Chơn tánh ở đây là bản thể
thật về tánh lý, tức là pháp phụ thuộc của tâm, cũng được gọi là sở hữu tâm hay
tâm sở. Chơn tánh có ba loại:
1- Tánh vô ký có 13 thứ.
2- Tánh Bất thiện có 14 thứ.
3- Tánh thiện có 25 thứ.
Cộng chung là 52 thứ.
C)- Chơn sắc ở đây là Pháp bản
thể thật về Sắc Pháp. Chơn sắc có hai loại:
1- Sắc Tứ Ðại có 4 thứ.
2- Sắc y Ðại sinh có 24 thứ.
Cộng chung là 28 sắc.
D)- Chơn không ở đây là pháp bản
thể thật về vô vi tức là Níp-Bàn chỉ có một.
I. PHÁP CHƠN ÐẾ
PHÂN THEO NGŨ UẨN CÓ 5:
1- Sắc uẩn là 28 Sắc pháp.
2- Thọ uẩn là sở hữu Thọ.
3- Tưởng uẩn là sở hữu Tưởng.
4- Hành uẩn là 50 sở hữu còn lại.
5- Thức uẩn là 121 Tâm.
Níp-Bàn là ngoại uẩn.
II. PHÁP CHƠN ÐẾ
PHÂN THEO XỨ CÓ 12:
1- Nhãn xứ là sắc nhãn vật.
2- Nhĩ xứ là sắc nhĩ vật.
3- Tỷ xứ là sắcTỷ vật.
4- Thiệt xứ là sắc thiệt vật.
5- Thân xứ là sắc thân vật.
6- Sắc xứ là sắc cảnh.
7- Thinh xứ là sắc thinh.
8- Khí xứ là sắc khí.
9- Vị xứ là sắc cảnh vị.
10- Xúc xứ là Ðất, Lửa, và Gió.
11- Ý xứ là 121.
12- Pháp xứ là 52 tánh, 16 sắc tế và Níp-Bàn.
III. PHÁP CHƠN ÐẾ
PHÂN THEO GIỚI CÓ 18:
1- Nhãn giới là sắc nhãn vật.
2- Nhĩ giới là sắc nhĩ vật.
3- Tỷ giới là sắc tỷ vật.
4-Thiệt giới là sắc thiệt vật.
5- Thân giới là sắc thân vật.
6- Sắc giới là sắc cảnh sắc.
7- Thinh giới là sắc cảnh thinh.
8- Khí giới là sắc cảnh khí.
9- Vị giới là sắc cảnh vị.
10- Xúc giới là Ðất, Lửa và Gió.
11- Nhãn thức giới là 2 tâm nhãn thức.
12- Nhĩ thức giới là 2 tâm nhĩ thức.
13- Tỷ thức giới là 2 tâm tỷ thức.
14- Thiệt thức giới là 2 tâm thiệt thức.
15- Thân thức giới là 2 tâm thân thức.
16- ý giới là 2 tâm Tiếp Thâu và Khai ngũ Môn.
17- Ý thức giới là 108 tâm còn lại.
18- Pháp giới là 52 sở hữu, 16 sắc tế và Níp-Bàn.
IV. PHÁP CHƠN ÐẾ
PHÂN THEO TỨ DIỆU ÐẾ:
1- Khổ đế: là 81 tâm hiệp thế, 51 sở hữu phi tham trong
khi phối hợp với tâm hiệp thế và 28 sắc pháp.
2- Tập đế: là sở hữu tham.
3- Diệt đế: là Níp-Bàn.
4- Ðạo đế: là 8 sở hữu chánh đạo (Trí, Tầm, Chánh ngữ, Chánh nghiệp, Chánh
mạng, Niệm, Cần và Ðịnh) phối hợp trong tâm đạo.
- Các sở hữu phi đạo đế phối hợp
trong tâm đạo và tâm đạo là ngoại đế; cũng vậy các tâm Quả Siêu Thế đều là
ngoại đế.
***
1. KỆ NHẬP ÐỀ
Kính Lễ Chánh Ðẳng Giác.
Cùng Vô Tỷ Chánh Pháp.
Và vô thượng Tăng.
Tôi sẽ giảng Diệu Pháp.
Giảng giải:
"Chánh Ðẳng Giác" dịch
từ chữ Sammāsambuddha nghĩa là bậc giác ngộ hoàn toàn, hiểu biết tất cả,
cũng dịch là Chánh Biến Tri tức là bậc tự giác ngộ Lý Tứ Diệu Ðế không có thầy
chỉ dạy.
"Vô Tỷ Chánh pháp"
dịch từ chữ Atulamsasaddhammaṃ nghĩa
là giáo lý của Phật giảng thuyết là giáo lý trên mọi giáo lý, pháp môn trên mọi
pháp môn, không có một giáo lý hay pháp môn nào khác có thể so sánh được.
"Vô Thượng Tăng Chúng"
dịch từ chữ Ganuttamaṃ nghĩa là chúng Thinh Văn đệ tử
của Phật tu hành chân chánh đúng theo chánh pháp, thành đạt cứu cánh của phạm
hạnh, bên ngoài có tam y quả bát, bên trong có tam học là Giới, Ðịnh và Tuệ. Sa
môn trên các Sa môn, giáo sĩ trên các giáo sĩ không thể có hàng Sa môn hay giáo
sĩ khác so sánh bằng.
"Diệu Pháp" dịch từ
chữ Abhidhamma nghĩa là giáo lý cao siêu vi diệu, mầu nhiệm hơn thường;
cũng dịch là Ðối Pháp vì pháp môn trong tạng này chỉ rõ ràng Năng đối và Sở đối
cũng dịch là Thắng Pháp vì ý nghĩa trong tạng này thù thắng hơn Kinh tạng và
Luật tạng, cũng dịch là Ðại Pháp, vì khi thuyết đến tạng này Nhứt Thiết Chủng
Trí của Ðức Phật mới phát huy tột độ, hào quang hiện đủ sáu màu và nghĩa lý
trong tạng Abhidhamma bao trùm cả ý nghĩa Tục đế và Chơn đế.
2. NHỊ ÐỀ VIÊN DUNG
Gồm thâu tất cả pháp.
Chia thành hai sự thật.
Tục đế và Chơn đế.
Là giềng mối các pháp.
Giảng giải:
"Pháp" dịch từ chữ Dhamma
nghĩa là cái gì đó có tướng trạng riêng biệt như vuông, tròn, dài, vắn, sáng
tối, cao, thấp, chơn, giả, hữu vi, vô vi v.v... để phân biệt, hiểu biết được đó
là vật chi thì gọi là pháp. Pháp được Ðức Phật khéo giảng thuyết bằng nhiều phương
tiện khác nhau, nhưng tóm lại có hai là Chơn đế và Tục đế.
"Tục đế" dịch từ chữ Sammutti-sacca
nghĩa là sự thật phổ thông của thế tình. Thí dụ: Như các món nữ trang có tên
bông, cà rá v.v... cũng dịch là Thi Thiết là tạo đặt ra chứ không có thật, cũng
dịch là Khái niệm là quan niệm đại khái bề ngoài chứ không có thật chất. Cũng
dịch là Chế định là chế biến định đặt ra danh từ và ý nghĩa của các sự vật để
tỏ cho nhau hiểu biết bản thể thật. Có chỗ gọi là Thế đế cũng đồng nghĩa như
tục Ðế.
Tục đế có hai loại Danh chế định
và Nghĩa chế định.
Danh chế định (Nāmapaññatti) có
6:
1- Danh chơn chế định.
2- Phi Danh chơn chế định.
3- Danh chơn Phi Danh chơn chế định.
4- Phi Danh chơn danh chơn chế định.
5- Danh chơn danh chơn chế định.
6- Phi Danh chơn phi danh chơn chế định.
Nghĩa chế định (Atthapaññatti)
có 7:
1- Hình thức chế định.
2- Hiệp thành chế định.
3- Hư không chế định.
4- Chúng sanh chế định.
5- Thời tiết chế định.
6- Phương hướng chế định.
7- Tiêu biểu chế định.
"Chơn đế" dịch từ chữ Paramattha-sacca
nghĩa là sự thật bản thể hay sự thật của sự thật, thí dụ: vàng là bản chất của
các loại nữ trang cũng dịch là Ðệ nhất nghĩa đế là lẽ thật tuyệt đối cũng dịch
là Siêu Lý là chơn lý cao siêu vượt trên ý nghĩa thông thường. Chơn đế có 4 thứ:
1-Tâm
2- Sở Hữu tâm
3- Sắc pháp
4- Níp-Bàn.
"Tâm" dịch từ chữ Citta
nghĩa là suy nghĩ, biết cảnh, nhận thức sự hiện hữu của đối tượng. Tâm có 6
loại:
1- Tâm nhãn thức có 2 thứ.
2- Tâm nhĩ thức có 2 thứ.
3- Tâm tỷ thức có 2 thứ.
4- Tâm thiệt thức có 2 thứ.
5- Tâm thân thức có 2 thứ.
6- Tâm ý thức có 111 thứ.
Như vậy, tâm có 121 thứ kể chung
6 loại tất cả:
"Sở Hữu Tâm" dịch từ
chữ Cetasika nghĩa là vật phụ thuộc của tâm.
Ðối với tâm, sở hữu luôn luôn
đồng sanh với tâm, đồng diệt với tâm, đồng nương một căn (vật) với tâm và đồng
biết một cảnh với tâm. Sở hữu tâm có 3 loại:
1- Sở hữu tợ tha có 13 thứ.
2- Sở hữu bất thiện có 14 thứ.
3- Sở hữu tịnh hão có 25 thứ.
Như vậy Sở hữu tâm có 52 thứ kể
chung 3 loại tất cả.
"Sắc pháp" dịch từ chữ
Rūpa có nghĩa là thể chất vô tri giác hằng biến hoại đổi thay. Trái
nghĩa với Danh hay Tâm là sự biết cảnh không hình sắc. Sắc Pháp có hai loại:
- Sắc Tứ Ðại có 4 thứ
- Sắc Y Ðại Sinh có 24 thứ.
Như vậy sắc pháp tính chung 2
loại có 28 thứ tất cả.
"Níp-Bàn" dịch từ chữ Nibbāna
nghĩa là dập tắt phiền não, diệt tận ngũ uẩn, chấm dứt sanh tử luân hồi, ngoài
hạn cuộc thế gian. Theo ngài Sāriputta giải: sự vắng mặt tham, sân, si là
Níp-Bàn.
- Ngài Nārada chú giải tập
Dhammapada ghi rằng: "Ðứng về phương diện siêu hình. Níp-Bàn là dập tắc
đau khổ, phiền não, về phương diện tâm lý, Níp-Bàn tận diệt tham, sân, si".
Như trên vừa trình bày hai pháp
Tục đế và Chơn đế. Trong mọi trường hợp cả hai đế đều được ứng dụng để bổ túc
cho nhau, nhất là trên phương diện duy trì và truyền bá chánh pháp, chúng ta
không thể chấp Tục đế mà bỏ Chơn đế và ngược lại. Chấp tục đế mà bỏ Chơn đế như
bỏ mồi bắt bóng Giữ Chơn đế mà bỏ Tục đế chẳng khác tìm trâu mà không theo dấu!
Vì vậy, nên Nhị đề phải được viên dung.