- Cittuppàdànamiccevam katvà sangahamuttaram,
Bhùmi-puggala-bhedena pubbàpara-niyàmitam.
Pavatti-sangaham nàma patisandhi-pavattiyam.
Pavakkhàmi samàsena yathàsambhavatokatham.

- Cittupàdànam: Những tâm sở cùng khởi với tâm. Sangahamuttaram: Sự tổng hợp vô thượng của các tâm, tâm sở. Bhùmi-puggala-bhedena: Theo sự phân chia các cảnh giới và loài người. Pubbàparaniyàmitam: Như đã quyết định bởi những gì xảy ra ở trước và ở sau. Pavattisangaham: Tổng hợp sự diễn tiến (của tâm thức). Patisandhipavattiyam: Sự tiếp tục của kiết sanh thức Pavakhàmi: Tôi sẽ nói. Samàsena: Tóm tắt. Yathàsambhavam: Tùy theo sự hiện hữu. Katham: Lời nói.

- 1) Sau khi tổng hợp các tâm và tâm sở, tôi sẽ nói một cách vắn tắt, theo thứ tự, sự tổng hợp của tâm khi thọ sanh và khi sống, theo các cảnh giới và theo loại người như đã được định đoạt bởi những tâm nào trước những tâm nào sau.

- 2) Cha vatthùni, cha dvàràni, cha àrammanàni, cha vinnànàni, cha vìthiyo, chadhà visayappavatti ceti vìthi-sangahe cha chakkàni veditabbàni.

3) Vithì-muttànam pana kamma-kammanimitta-gatinimittavasena tividhà hoti visayappavatti.

4) Tattha vatthu-dvàràrammanàni puble vuttana-yàneva.

5) Cakkhu-vinnànam, sota-vinnànam, ghàna-vinnànam, jivhà-vinnànam, kàya-vinnànam, mano-vinnànam ceti cha vinnànàni.

- Vatthùni: Trú căn. Dvàràni: Môn. Àrammanàni: Sở duyên, đối tượng. Vìthiyo: Con đường diễn tiến của tâm thức. Visayappavatti: Sự trình bày của đối tượng. Vìthimuttànam: Thoát ly lộ trình.

- 2) Về sự tổng hợp lộ trình của tâm, 6 loại mỗi loại 6 thứ cần phải biết: 6 trú căn, 6 căn môn, 6 sở duyên, 6 thức, 6 lộ trình, 6 sự trình bày của đối tượng.

3) Ðối với tâm thoát ly ngoài lộ trình, đối tượng hiện khởi có ba: nghiệp, nghiệp tướng và thú tướng.

4) Ở đây, các trú căn, căn môn và sở duyên đã nói trước rồi.

5) 6 thức tức là nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức và ý thức.

- 6) Cha vìthiyo pana cakkhu-dvàra-vìthi, sota-dvàra-vìthi, ghàna-dvàra-vìthi, jivhà-dvàra-vìthi, kàya-dvàra-vithì, mano dvàra-vithì, ceti dvàravasena và. Cakkhu-vinnàna-vìthi, sota-vinnàna-vìthi, ghàna-vinnàna-vìthi, jihvà-vinnàna-vìthi, kàya-vinnàna-vìthi, mano-vinnàna-vìthi, ceti vinnàna-vasena và dvàrappavattà cittappavattiyo yojetabbà.

- Cakkhudvàravìthi: Lộ trình của tâm ngang qua nhãn môn. Dvàrappavattà: Diễn khởi ngang qua căn môn. Cittappavattiyo: Sự diễn tiến của tâm. Yojetabbà: Cần phải liên quan như vậy.

- 6) Theo các môn, lộ trình của tâm có 6: Lộ trình qua nhãn môn, lộ trình qua nhĩ môn, lộ trình qua tỷ môn, lộ trình qua thiệt môn, lộ trình qua thân môn, lộ trình qua ý môn.

Hay theo thức cũng có sáu. Lộ trình của nhãn thức, lộ trình của nhĩ thức, lộ trình của tỷ thức, lộ trình của thiệt thức, lộ trình của thân thức, lộ trình của ý thức. Như vậy sự diễn tiến của tâm đối với các môn cần phải tương quan như vậy.

- 7) Ati-mahantam, mahantam, parittam, atiparittam, ceti pancadvàre. Mano-dvàre vibhùtamavibhùtam ceti chadhà visayappavatti veditabbà.

- Atimahantam: Rất lớn. Mahantam: Lớn. Paritta: Nhỏ. Atiparitta: Rất nhỏ. Vibhùta: Rõ ràng. Avibhùta: Không rõ ràng. Visayappavatti: Sự trình bày của đối tượng.

- 7) Ðối tượng được trình bày theo sáu hình thức như sau:

Ngang qua 5 môn: Rất lớn, lớn, nhỏ và rất nhỏ.
Ngang qua ý môn: Rõ ràng và không rõ ràng.

- 8) Katham? Uppàdatthitibhangavasena khanattayam ekacittakkhanam nàma. Tàni pana sattarasacittakkhanàni rùpadhammànamàyu. Ekacittakkhanàtìtàni và bahucittakkhanàtìtàni và thitippattàneva pancàrammanàni pancadvàre àpàthamàgacchanti.

Tasmà, yadi ekacittakkhanàtìtakam rùpàrammanam cakkhussa àpàthamàgacchanti, tato param dvikkhattum bhavange calite bhavangasotam vocchinditvà tameva rùpàrammanam àvajjantam pancadvàràvajjanacittam uppajjitvà nirujjhati. Tato tassànantaram tameva rùpam passantam cakkhuvinnànam. Sampaticchantam sampaticchanacittam. Santìrayamànam santìranacittam. Vavatthapentam votthapanacittam ceti yathàkkamam uppajjitvà niruj’hanti.

Tato param ekùnatimsa-kàmàvacarajavanesu yam kinci laddhappaccayam yebbhuyyena sattakkhattum javati. Javanànubandhàni ca dve tadàrammanapàkàni yathàraham pavattanti. Tato param bhavangapàto.

- Katham: Sao. Uppàda: Sinh. Thiti: Trú. Bhanga: Diệt. Khanattayam: 3 sát-na. Ekacittakkhanam: Một tâm sát-na. Sattarasacittakkhanàni: 17 tâm sát-na. Rùpadhammànamàyu: Tuổi thọ của các sắc pháp. Ekacittakkhanàtìtàni: Một sát-na tâm về quá khứ. Bahucittakkhanàtìtàni: Nhiều sát-na tâm về quá khứ. Thitippattàni: Tại giai đoạn trú. Àpàthamàgacchanti. Ðến trong phạm vi nhận thức của 5 căn. Tato param: Rồi tiếp đến. Dvikkhattum: Hai lần. Bhavangasotam: Giòng hữu phần. Vocchinditvà: Bị gián đoạn. Nirujjhati: Diệt. Tato tassànantaram: Từ đó, tiếp liền theo tâm ấy. Ekùnatimsa: 29. Laddhappaccayam: Nhận lãnh bởi nhân duyên. Yebhuyyena: Phần lớn. Bhavangapàto: Rơi vào hữu phần.

- 8) Như thể nào? Một sát-na tâm gồm có ba giai đoạn sanh, trú và diệt. 17 sát-na tâm như vậy là tuổi thọ của các sắc pháp. 5 đối tượng của giác quan được vào trong phạm vi tiếp nhận của 5 căn hoặc một tâm sát-na chậm hơn hoặc nhiều tâm sát-na chậm hơn.

Do vậy, khi sắc pháp được vào trong phạm vi tiếp nhận của mắt một tâm sát-na chậm hơn, tiếp theo hữu phần rung động hai lần và giòng hữu phần dừng nghỉ, rồi ngũ môn hướng tâm khởi lên và diệt mất, làm phận sự hướng tâm đến sắc đối tượng ấy. Tiếp theo tâm ấy, các tâm sau đây tuần tự khởi lên rồi diệt mất: nhãn thức thấy sắc, tiếp thọ tâm lãnh thọ (sắc), suy đạc tâm suy đạc (sắc), xác định tâm xác định (sắc).

Tiếp theo, một trong 29 Dục giới tốc hành tâm do nhân duyên chi phối, phần lớn tồn tại đến 7 sát-na. Theo sau Javanà là hai Ðồng sở duyên tâm tùy theo mà khởi lên. Tiếp đến, lộ trình chìm trong Bhavanga.

* Pancadvàràvajjana 1 + cakkhuvinnànam 1 + sampaticchana 1 + santìrana 1 + votthapana 1 + Javana 7 + Tadàlambana 2 = 14.

* Bhavannga rung động 2 + quá khứ hữu phần 1 = 3.

- 9) a) Ettàvatà cuddasa vìthicittuppàdà, dve bhavangacalanàni, pubbevàtìtakamekacittakkhananti katvà sattarasacittakkhanàni paripùrenti, tato param nirujjhati. Àrammanametam atimahantam nàma gocaram.

b) Yàva tadàrammanuppadà pana appahontàtìtakamàpàthamàgatam àrammanam mahantam nàma. Tattha javanàvasàne bhavangapàto va hoti, natthi tadàrammanuppàdo.

c) Yava javanuppàdà pi appahontàtìtakamàpàthamàgatam àrammanam parittam nàma. Tattha javanampi anuppajjitvà dvittikkhattum votthapanameva pavattati, tato param bhavangapàto va hoti.

d) Yàva votthapanuppàdà ca pana appahontàtìtakamàpàthamàgatam nirodhàsannamàrammanam atiparittam nàma. Tattha bhavanga-calanameva hoti, natthi vìthicittuppàdo.

e) Iccevam cakkhudvàre tathà sotadvàràdisu ceti sabbathàpi pancadvàre tadàrammana-javana-votthapana-moghavàrasankhàtànam catunnam vàrànam yathàkkamam àrammabhùtà visayappavatti-catudhà veditabbà.

- Cuddasa vìthicittuppàdà: 14 sự sinh khởi các tâm ở trong lộ trình. Patipùrenti: Làm cho đầy đủ. Gocaram: Cảnh, đối tượng. Appahontàtìtakam: Trải qua một thời gian ngắn. Dvittikkhattun: 2 hay 3 lần. Nirodhàsannamàrammanam: Ðối tượng sắp sửa diệt. Mogha: Trống rổng, vô ích. Vàra: Sự trình bày.

- 9) a) Như vậy một đối tượng sống đầy đủ cho đến 17 tâm sát-na sau khi được thâu nhận chậm đến một tâm sát-na, tức là 14 tâm sanh ra ở trên lộ trình, hai sự rung động của hữu phần. Sau đó tâm ấy diệt. Một đối tượng như vậy gọi là rất lớn.

b) Một đối tượng được gọi là lớn nếu được thâu nhận chậm hơn và không thể tồn tại cho đến khi đồng sở duyên khởi lên. Ðến cuối Tốc hành tâm, đối tượng ấy chìm vào hữu phần và đồng sở duyên tâm không khởi lên.

c) Một đối tượng được gọi là nhỏ nếu được thâu nhận chậm hơn và không thể tồn tại cho đến khi Tốc hành tâm khởi lên, ở đây Tốc hành tâm không khởi lên, xác định tâm phải tồn tại hai hay ba tâm sát-na. Xong lại chìm vào hữu phần.

d) Một đối tượng sắp sửa diệt được gọi là rất nhỏ nếu được thâu nhận rất chậm và không thể tồn tại cho đến khi xác định tâm khởi lên. Ở đây Hữu phần chỉ rung động, lộ trình tâm không khởi lên.

e) Như vậy đối với nhãn môn. Cũng vậy đối với nhĩ môn v.v... tổng cộng tất cả 5 môn, có 4 sự trình bày của đối tượng, tùy theo thứ tự, theo 4 cách, được biết là Tadàlambana-vàra, tồn tại cho đến Tốc hành tâm, Votthapanavàra, tồn tại cho đến xác định tâm và moghavàra, chỉ khiến cho Hữu phần rung động.

- 10) Vìthicittàni satteva cittuppàdà catuddasa, Catupannàsa vitthaàrà pancadvàre yathàraham.

- Vìthicittàni: Những tâm trên lộ trình. Catupannàsa: 54. Vitthàrà: Nói rộng ra.

- 10) Tại 5 môn khởi lên, tùy theo thứ tự:

- 11) Mano-dvàre pana yadi vibhùtamàlambanam àpàthamàgacchati, tato param bhavangacalana-manodvàràvajjana-javanàvasàne tadàlambana-pàkàni pavattanti, tato param bhavanga-pàto.

Avibhùte àlambane javanàvasàne bhavangapàtova hoti, natthi ta-dàlambanuppàdo.

- Yadi: Nếu. Vibhùtamàlambanam: Ðối tượng rõ ràng. Avibhùte: Không rõ ràng.

- 11) Nếu một đối tượng rõ ràng vào trong phạm vi nhận thức ngang qua ý môn, tiếp theo đó Ðồng sở duyên dị thục tâm khởi lên sau Hữu phần rung động, Ý môn hướng tâm, Tốc hành tâm. Tiếp theo lại chìm vào Hữu phần. Nếu một đối tượng không rõ ràng, thời sau Tốc hành tâm, rơi vào Hữu phần, Ðồng sở duyên tâm không sanh khởi.

- 12) Vìthi - cìttàni tineva cittuppàdà daserità Vitthàrena panethekacattàlìsa vibhàvaye.

- Daserità: Ðược trình bày. Vibhàvaye: Sẽ làm cho rõ ràng, sẽ giải thích.

- 12) 3 loại và 10 loại (tâm) trên lộ trình của tâm được trình bày. Sẽ được giải thích với các chi tiết, là có tất cả 41 loại tâm.

- 13) Appanàjavanavàre pana vibhùtàvibhùtabhedo natthi. Tathà tadàrammanuppàdo ca. Tattha hi nànasampayut-takàmàvacarajavanànamatthannam annatarasmim parikammopacàrànulo-magotrabhùnàmena catukkhattum tikkhattumeva và yàthàkkamam up-pajjitvà niruddhànantarameva yathàraham catuttham pancamam và chabbìsati mahaggata-lokuttara-javanesu yathàbhinìhàravasena yam kinci javanam appanàvìthimotarati, tato param appanà-javanàvasàne bhavangapàto va hoti.

- Parikamma: Chuẩn bị. Upacàra: Cận hành. Anuloma: Thuận thứ. Gotrabhù: Chuyển tánh. Chabbìsati: 26. Yathàbhinìhàravasena: Tùy theo sự nỗ lực thích hợp. Appanàvìthimotarati: Ði xuống lộ trình của Appanà (An chỉ).

- 13) Trong sự diễn hành của An-chỉ tốc hành, không có phân biệt đối tượng rõ ràng và không rõ ràng. Cũng không có sự sanh khởi của Ðồng sở duyên. Ở đây, một trong 8 Dục giới Tốc hành tâm, tương ứng với trí, tùy theo thứ tự khởi lên, 4 lần hay 3 lần, dưới danh nghĩa Parikamma (chuẩn bị), Upacàra (cận hành) Anuloma (thuận thứ) và Gotrabhù (chuyển tánh). Liền sau khi chúng diệt, trong sát-na thứ tư hay thứ năm tùy theo trường hợp, một Tốc hành tâm trong 26 Ðại hành và Siêu thế tâm đi vào trong lộ trình của An chỉ chỉ tùy theo sự cố gắng thích hợp.

1) Parikamma, 2) Upacàra, 3) Anuloma, 4) Gotrabhù, 5) Magga, 6) Phala, Phala,
(Chuẩn-bị, Cận-hành, Thuận-thứ, Chuyển-tánh, Ðạo tâm, Quả tâm, Quả tâm).

- 14) Tattha somanassasahagatajavanànantaram appanà pi somanassasahagatà va pàtikankhitabbà. Upekkhàsahagatajavanànantaram upekkhàsahagatà va. Tatthàpi kusalajavanànantaram kusalajavanam ceva hetthimam ca phalattayamappeti. Kriyàjavanànantaram kriyàjavanam arahattaphalan cà ti.

- Pàtikankhitabbà: Cần được mong đợi. Hetthimam: Thấp hơn.

- 14) Ở đây, tiếp theo Tốc hành tâm tương ứng với hỷ, thời Appanà tâm sẽ tương ứng với hỷ. Appanà tâm sẽ tương ứng với xả, nếu Tốc hành tâm đi trước tương ứng với xả. Ở đây, nếu Tốc hành tâm đi trước là thiện, thì Appanà-javana cũng thiện hay, nếu là ba Quả chứng, thời ba Quả tâm thấp hơn khởi lên. Một Tốc hành Duy-tác sẽ được một Tốc hành Duy-tác tiếp theo hay A la hán quả tiếp theo.

- 15) Dvattimsasukhapunnamhà dvàdasopekkhakà param.
Sukhitakriyato attha cha sambhonti upekkhakà.
Puthujjanàna sekkhànam kàmapunna-tihetuto.
Tihetukàmakriyato vìtaràgànamappanà.

- Dvattimsa: 32. Sambhonti: Có. Tihetuto: Từ ba nhân. Vìtaràgànam: Các vị đã diệt trừ tham, tức là các vị A la Hán.

- 15) Sau Thiện tâm câu hữu với hỷ, 32 tâm khởi lên; Sau thiện tâm câu hữu với xả, 12 tâm khởi lên; sau Duy tác tâm câu hữu với hỷ, 8 tâm khởi lên; sau Duy-tác tâm câu hữu với xả, 6 tâm khởi lên.

Ðối với phàm phu và các hạng Hữu-học, quả Appanà (An-chỉ) khởi lên tiếp theo Dục giới thiện tâm có ba nhân; Ðối với các vị A la Hán, thời quả Appanà (An-chỉ tâm) khởi lên tiếp theo Dục giới Duy-tác tâm có ba nhân.

Sắc giới (4 thiền câu hữu với lạc): 4
Ðạo (4 Ðạo x 4 thiền): 16
Quả (3 quả trước x 4 Thiền): 12

Sắc giới (4 thiền đầu): 4
Siêu thế giới (A la hán quả x 4 thiền): 4

- 12 An-chỉ thiện tâm câu hữu với xả:
Sắc giới (Thiền thứ 5): 1
Vô sắc giới: 4
Siêu thế (Trừ A la Hán quả): 7

Sắc giới (Thiền thứ 5): 1
Vô sắc giới: 4
Siêu thế, A la Hán quả: 1

- 16) Sabbathà pi panettha anitthe àrammane akusalavipàkàneva pancavinnàna-sampaticchana-santìrana-tadàrammanàni. Itthe kusala-vipàkàni. Atiitthe pana somanassa-sahagatàneva santìranata-dàrammanàni.

Tatthàpi somanassasahagatakriyàjavanàvasàne somanassasahagatàneva tadàrammanàni bhavanti. Upekkhàsahagatakriyàjavanàvasàne ca upekkhà-sahagatàni honti.

- Anitthe àrammane: Ðối tượng không khả ái. Itthe: Khải ái. Atiitthe: Hết sức khả ái.

- 16) Trong tất cả trường hợp, nếu là một đối tượng không khả ái, thời 5 Thức tâm, Tiếp thọ tâm, Suy đạc tâm, và Ðồng sở duyên là Bất thiện Dị thục. Nếu là một đối tượng khả ái, thì các tâm trên thuộc Thiện dị-thục. Nếu đối tượng rất khả ái, thời Suy đạc tâm và Ðồng sở duyên tâm câu hữu với hỷ.

Nếu Tốc hành tâm của vị A la hán câu hữu với hỷ, Ðồng sở duyên của vị này cũng sẽ câu hữu với hỷ. Nếu Tốc hành tâm câu hữu với xả, Ðồng sở duyên của vị này sẽ câu hữu với xả.

- 17) Domanassasahagatajavanàvasàne pana tadàrammanàni ceva bhavangàni ca upekkhàsahagatàni eva bhavanti. Tasmà yadi somanassapatisandhikassa domanassa-sahagatajavanàvasàne tadà-rammanasambhavo natthi, tadà yam kinci paricitapubbam parittàramma-namàrabbha upekkhàsahagatasantìranam uppajjati. Tamanantaritvà bhavangapàto va hotìti vadanti àcariyà.

Tathà kàmàvacarajavanàvasàne kàmàvacarasattànam kàmàvacaradhammesveva àrammnabhùtesu tadàrammanam icchantìti.

- 17) Domanassa: Ưu. Avasàne: Cuối cùng. Paricitapubbam: Quen thuộc ở quá khứ. Parittàrammanàrabbha: Y cứ trên dục giới đối tượng. Anantaritvà: Tiếp theo, sau khi đó. Àcariyà: Pháp sư.

- 17) Tiếp theo Tốc hành tâm câu hữu với ưu, cả hai Ðồng sở duyên và Hữu phần đều tương ứng với xả. Do vậy, đối với một người mà Kiết sanh thức tương ứng với hỷ, thời sau Tốc hành tâm tương ứng với ưu, sẽ không có Ðồng sở duyên, khi ấy một Suy đạc tâm tương ứng với xả khởi lên, từ một đối tượng thuộc Dục giới mà người ấy quen thuộc trong quá khứ. Liền sau đó, theo ý kiến một vài Pháp-sư, sẽ chìm xuống trong Hữu phần. Ðồng sở duyên chỉ có thể khởi, cuối cùng một Dục giới Tốc-hành tâm, với những chúng sanh ở Dục giới và chỉ đối với một đối tượng thuộc Dục giới.

- 18) Kàme javanasattàrammanànam niyame sati Vibhùtetimahante ca tadàrammanam ìritam.

- Satta: Chúng sanh. Niyame: Chắc chắn. Sati: Có. Vibhùta: Rõ rệt. Iritam: Ðược nói đến.

- 18) (Các vị) nói rằng Ðồng sở duyên khởi lên, đối với những đối tượng rõ rệt và rất lớn, khi nào có sự chắc chắn đối Dục-giới tốc hành tâm, chúng sanh và đối tượng.

- 19a) Javanesu ca parittajavanavìthiyam kàmà-vacarajavannàni sattakkhattum chakkhattumeva và javanti. Mandappavat-tiyam pana maranakàlàdisu pancavàrameva. Bhagavato pana yamakapà-tihàriya-kàlàdisu lahukappavattiyam cattàri panca và paccavekkhanacit-tàni bhavantìti pi vadanti. Àikammikassa pana pathâkappanàyam mahaggatajavanàni abhinnàjavanàni ca sabbathàpi ekavàrameva javanti, tato param bhavangapàto va.

- Sattakkhattum: 7 lần. Chakkhattumeva: 6 lần. Mandapavattiyam: Khi bị bất tỉnh. Maranakàla: Khi sắp chết. Pacavàram: 5 lần. Yamakapàtihàriyakàlà: Trong khi hiện thần thông Song hành. Kahukappavattiyam: Khi sự diễn tiến quá mau lẹ. Àdikammika: Người mới tập sự. Pathamakappanàyam: Trong khi tu sơ thiền. Abhinnàjavanàni: Những thắng trí tốc hành tâm. Ekavàrameva: Chỉ có một lần.

- 19a) Trong những Tốc hành tâm, khi lộ trình thuộc về Dục giới, thời những Dục giới tốc hành tâm sẽ khởi lên 7 lần hay sáu lần. Trong trường hợp bị bất tỉnh hay khi gần chết v.v..., tốc hành tâm được lặp đi lặp lại 5 lần. Khi đức Thế-Tôn làm các thần thông gọi là song hành v.v..., khi sự diễn tiến rất mau lẹ, nên tâm suy quán khởi lên 5 hay 6 lần (các vị Pháp sư) nói như vậy.

Ðối với kẻ tu hành mới chứng lần đầu tiên, trong thiền thứ nhất, những Ðại-hành tốc hành tâm và Thắng trí tốc hành tâm khởi lên chỉ có một lần trong mọi trường hợp, rồi bị chìm xuống Bhavanga (Hữu phần).

- 19b) Cattàro pana magguppàdà ekacittakkhanikà. Tato param dve tìni phalacittàni yathàraham uppajjanti. Tato param param bhavangapàto. Nirodhasamàpattikàle dvikkhattum catutthàruppajavanam javati. Tato param nirodham phusati. Vutthànakàle ca anàgàmiphalam và arahattaphalam và yathàrahamekavàram uppajjitvà niruddhe bhavangapàto va hoti.

Sabbathà pi samàpattivìthiyam bhavangasote viya vìthiniyamo natthìti katvà bahùni pi labbhantìti.

20. Sattakkhattum parittàni maggàbhinnà sakim matà.
Avasesàni labbhanti javanàni bahùni pi.

- Magguppàdà: Khi đạo tâm sanh khởi. Ekacittakkhanikà: Nhứt tâm sát-na. Nirodhasamàpattikàle: Khi chứng diệt tận định. Phusati: Cảm xúc. Catutthàruppajavanam: Vô sắc đệ tứ thiền tốc hành tâm. Vutthànakàle: Khi từ định khởi dậy. Ekavàram: Một lần. Bhavangasote: Trên dòng của Hữu phần. Vìthiniyamo: Sự quyết định của lộ trình. Sakim: Một lần. Matà: Cần phải hiểu. Avasesàni: Những trường hợp khác.

- 19b. 4 Ðạo khởi lên chỉ tồn tại có một sát-na. Rồi đến hai hay ba Quả tâm tùy thuộc khởi lên. Rồi chìm xuống Hữu-phần. Khi chứng Diệt tận định, Ðệ tứ thiền Tốc hành tâm cõi vô sắc chạy đến hai lần, rồi chứng Diệt tận định. Khi từ định ấy khởi dậy, hoặc A-na-hàm quả hay A la hán quả tùy thuộc khởi lên một lần. Khi quả tâm này diệt, thời chìm xuống Hữu phần.

Trong mọi trường hợp, trên lộ trình của sự quả chứng này, lộ trình diễn tiến như dòng sông của Hữu phần, không có sự dừng nghi lộ trình của tâm, Tốc hành tâm có thể tồn tại lâu dài.

20. Cần phải biết, Tốc hành tâm ở Dục giới khởi lên 7 lần, Ðạo tâm và Thắng trí tâm chỉ có một lần. Các trường hợp khác, các Tốc-hành tâm khởi lên nhiều lần.

- 21) Duhetukànamahetukànan ca panettha kriyàjavanàni ceva appanàjavanàni ca na labbhanti. Tathà nànasampayutta-vipàkàni ca sugatiyam. Duggatiyam pana nànavippayuttàni ca mahàvipàkàni na labbhanti.

- Duhetukànam: Những chúng sanh có hai nhân. Ahetukànam: Những chúng sanh vô nhân. Kriyàjavanàni: Duy tác tốc hành tâm. Appanàjavanàni: An chỉ tốc hành tâm. Na labbhanti: Không có được. Sugatiyam: Ở Thiện thú. Duggatiyam: Ở Ác thú.

- 21) Ở đây, đối với chúng sanh có dị thục hai nhân và không nhân, không có Duy-tác Tốc hành tâm và An chỉ Tốc hành tâm. Cũng vậy chúng sanh ở thiện thú cũng không có Dị thục tâm tương ứng với trí. Còn chúng sanh sinh ở ác thú thời Ðại Dị-thục không tương ứng với trí cũng không có.

- 22) Tihetukesu ca khìnàsavànam kusalàkusalajavanàni ca na labbhanti, tathà sekkha-puthujjanànam kriyàjavanàni. Ditthigatasampayuttavicikicchàjavanàni ca sekkhànam. Anàgàmipuggalànam pana patighajavanàni ca na labbhanti. Lokuttarajavanàni ca yathàraham ariyànameva samuppajjantì ti.

- Tihetukesu: Với chúng sanh có ba nhân. Khìnàsavànam: Ðã diệt trừ các lậu hoặc. Sekkha: Hạng hữu học. Anàgàmipuggalànam: Các chứng sanh chứng quả Bất lai. Patigha: Sân.

- 22) Ðối với các vị đã diệt trừ lậu hoặc các hạng ba nhân chúng sanh, thiện và bất thiện Tốc hành tâm không khởi lên. Cũng vậy, đối với chúng sanh phàm phu và hàng hữu học, Duy tác tốc hành tâm không khởi lên. Ðối với các hàng hữu học, tâm tương ưng với tà kiến hay tâm tương ưng với nghi không khởi lên. Ðối với chúng sanh đã chứng A-na-hàm, hai tâm tương ưng với sân không khởi lên. Và những Siêu thế Tốc hành tâm sẽ tùy thuộc sự thích ứng, khởi lên với các vị Thánh.

- 23) Asekkhànam catucattàlìsa sekkhànamuddise, Chapannàsàvasesànam catupannàsa sambhavà.

- Uddise: Ðược nói đến. Catucattàlìsa: 44. Chapannàsa: 56. Avasesànam: Các chúng sanh còn lại. Catupannàsa: 54. Sambhavà: Có.

- 23) Ðối với hạng vô học, có 44 tâm khởi lên. Ðối với hạng hữu học, có 56 tâm khởi lên. Còn đối với chúng sanh còn lại, có 54 tâm khởi lên.

Bất thiện 12 + Dục giới thiện 8 + Sắc giới thiện 5 + Vô sắc giới thiện 4 + Ðạo tâm 4 + Ðại hành Dị thục 9 và ba quả đầu 3.

Trừ 45 tâm này, các vị A la hán có thể có 89 - 54: 44 tâm.

* Duy tác tốc hành tâm (Tiếu sanh tâm 1 + Dục giới hữu nhân tâm 8 + Ðại hành tâm 9): 18.

* Bất thiện tâm tương ưng với Tà kiến 4 + Bất thiện tâm tương ưng với nghi 1 + A la hán quả 1 + Ðại hành Dị thục 9: 15

Duy tác tốc hành 18 + Siêu thế tâm 8 + Ðại hành Dị thục 9.

Trừ 35 tâm này, các vị phàm phu có 89 - 35: 54 tâm.

- 24) Kàmàvacarabhùmiyam panetàni sabbàni vìthicittàni yathàrahamupalabbhanti, rùpàvacarabhùmiyam patighajavanatadàrammanavajjitàni. Arùpàvacarabhùmiyam pathamamaggarùpàvacarahasanahethimàruppavajjitàni ca labbhanti. Sabbatthàpi ca tạm-tạm-pasàdarahitànam tam-tam-dvàrikavìthicittàni na labbhanteva. Asannasattànam pana sabbathà pi cittappavatti natthevà ti.

- Upalabbhanti: Có được. Hetthhimà: Các tâm ở dưới. Pasàdarahitànam: Những chúng sanh không có tịnh sắc căn. Asannasattànam: Các chúng sanh vô tưởng. Cittappavatti: Sự diễn tiến của tâm.

- 24) Ở trên Dục giới địa, tất cả tâm diễn tiến trên những lộ trình đã nói đến trước đều được khởi lên, tùy theo trường hợp. Trên Sắc giới địa, trừ tốc hành tâm tương ưng với sân và tất cả tâm làm phận sự Ðồng sở duyên.

Trên vô sắc giới địa, đạo tâm thứ nhất, tất cả tâm ở sắc giới, Tiếu sanh tâm và tâm của một sô sắc giới địa thấp hơn không có thể khởi lên.

Trong mọi trường hợp, khi nào thiếu một căn môn nào, thì những tâm của lộ trình khởi qua căn môn ấy không thể khởi lên. Ðối với chúng sanh vô tưởng, trong mọi trường hợp, không có sự diễn tiến của tâm.

- 25) Asìti vìthicittàni kàme rùpe yathàraham, Catusatthi tathà-rùpe dvecattàlìsa labbhare.

26) Iccevam chadvàrikacittappavatti yathàsambhavam bhavangantarità yàvatàyukamabbocchinnam pavattatìti.

- Asìti: 8. Catusatthi:64. Dvecattàlìsa: 42. Labbhare: Khởi lên, chứng được. Iccevam: Như vậy. Yathàsambhavam: Tùy theo sự có mặt. Bhavangantarità: Sau khi chìm vào trong hữu phần: Yàvatàyukam: Cho đến mạng chung. Abbocchinnam: Không gián đoạn. Pavattati: Diễn tiến.

- 25) Ở Dục giới, 8 tâm có thể khởi trên lộ trình. Ở sắc giới 64, và ở vô sắc giới 42 tâm có thể khởi lên tùy theo trường hợp.

26) Như vậy, sự diễn tiến của tâm ngang qua 6 căn môn tùy theo chúng khởi lên, sau khi chìm trong hữu phần, được diễn tiến không có gián đoạn cho đến lúc chết.

Bất thiện tâm (trừ 2 sâm tâm) 10 + Ý môn hướng tâm 1 + Dục giới thiện duy tác tâm 16 + Vô sắc giới tâm 8 + Siêu thế tâm (trừ Ðạo tâm thứ nhất) 7 tâm.