Hầu hết chúng ta đều mắc phải cái bệnh "đòi hỏi tuyệt đối". Giàu thì mình muốn
giàu hơn tất cả, sang cũng muốn mình sang hơn tất cả, cho đến đẹp, giỏi, khen,
đều là hơn tất cả. Có cái gì thua kém hơn người là buồn, tủi, bực dọc không hài
lòng. Do đó cộc sống không thấy có hạnh phúc, vì thấy mình còn thua người này kẻ
nọ. Hoặc than trách người thân của mình sao không được như ý mình muốn. Những
nỗi khổ đau buồn bực ấy đều do không hiểu "cuộc đời tương đối mà!"
Muôn Vật Tương Ðối
Muôn vật hiện có
trên cõi đời đều là tương đối. Người thì có nam nữ, loài vật thì có giống đực
giống cái, điện thì có điện âm điện dương..., từ lý tương đối ấy mà sinh ra vạn
vật. Chính lý tương đối là gốc sinh hóa vô cùng vô tận. Nếu chúng tách rời sự
vật ra từng phần đơn độc thì sự sinh hóa phải dừng lại. Cuộc sống chúng ta là
tương quan trong cái đối nghịch, sinh trưởng trong cái chống chọi. Như thế, làm
sao chúng ta tìm ra sự bình an hoàn toàn, sự hạnh phúc miên viễn trong cuộc đời
tương đối. Sáng suốt nhất là chúng ta nhìn sự tương đối là lý đương nhiên, không
oán hờn, không trách cứ trước mọi sự việc trái ngược nhau. Ðồng thời chúng ta
khéo lợi dụng lý tương đối tạo thành những công năng hữu ích cho con người. Thí
dụ nước với lửa là đối nghịch nhau, song nếu chúng ta khéo dùng lửa đun sôi nước
để nấu chín các thức ăn... Ðiện âm điện dương đối nghịch nhau, chạm nhau làm tóe
sáng, con người khéo lợi dụng sự phát sáng đó tạo ra vô số công năng của điện...
Chừng đó chúng ta mới thấy sự hữu dụng của nước với lửa, của điện âm điện dương
phục vụ cho con người một cách hữu hiệu. Chúng ta cứ sợ nước dập tắt lửa, tách
rời xa chúng thì chúng ta có được lợi gì trong cuộc sống. Như vậy, chúng ta
không sợ sự đối nghịch của vạn vật mà chỉ khéo léo sử dụng sự đối nghịch một
cách hữu hiệu trong cuộc sống của chúng ta.
Bản Thân Con Người Tương Ðối
Con người
có hai phần vật chất và tinh thần, cả hai phần này đều là tương
đối.
Phần vật chất: - Ðức Phật phân tích một cách đơn giản, trong cơ thể
con người do bốn thứ cất tạo thành. Phần cứng rắn là đất, phần thấm ướt là nước,
phần nóng ấm là lửa, phần chuyển động là gió. Bốn phần này chung họp làm thân
con người và tồn tại một thời gian. Nếu thiếu một trong bốn phần, thân này phải
bại hoại. Bản thân bốn phần này lại đối nghịch nhau, nước chống với lửa, gió
chọi với đất. Cho nên trong khi nước thạnh lửa suy thì sanh ra bệnh lạnh, hoặc
phù thủng..., ngược lại khi lửa thạnh nước suy thì sinh ra bệnh nóng, nhức
đầu..., khi gió thạnh đất suy thì sanh ra bệnh đau nhức khắp thân thể; khi đất
thạnh gió suy thì sanh ra bệnh tê liệt, khó thở ... Do đó mang thân này suốt đời
chúng ta phải điều hòa tứ đại. Tứ đại được điều hòa thì thân mới mạnh khỏe an
ổn, ngược lại thì đau ốm liên miên. Bốn thứ đối nghịch này, chúng ta có nên hủy
hoại nó không, nếu chúng ta còn muốn sống? Hay mỗi ngày chúng ta cố gắng điều
hòa chúng để cho thân này được an ổn. Bốn thứ thù nghịch nhau, song nhờ bốn thứ
mà thân này mới tồn tại. Như thế chúng ta sợ ghét sự chống đối hay khéo điều hòa
sự chống đối ? Muốn thân này còn sống được an ổn, không cách nào hơn chúng ta
phải biết điều hòa chúng một cách thích hợp. Ðó là khôn ngoan, là biết
sống.
Phần tinh thần- Nội tâm chúng ta đối nghịch nhau rất là phức tạp.
Ở đây tạm chia tâm niệm thiện và tâm niệm ác đối nghịch nhau. Song khi niệm ác
dấy lên thì niệm thiện ẩn đi, ngược lại khi niệm thiện dấy lên thì niệm ác trốn
mất, hai thứ đối nghịch nhau mà không đồng thời. Vì thế nếu biết tu, chúng ta
luôn luôn nuôi dưỡng niệm thiện thì niệm ác lặn mất. Nếu người không biết tu, cả
ngày dung chứa niệm ác thì niệm thiện không bao giờ xuất hiện. Nuôi dưỡng niệm
thiện là bậc hiền thánh, dung chứa niệm ác là kẻ bạo tàn. Chúng ta trọn quyền
tạo lập cho mình một chỗ đứng vào hàng thánh thiện, cũng chính chúng ta tự bước
lùi vào hang quỉ, chỗ thú cầm. Không ai bắt buộc, không ai lôi kéo chúng ta đến
nơi này hay nơi nọ. Do đó, đức Phật dạy chúng ta tu quán từ bi để trừ tâm sân
hận, quán tứ niệm xứ để diệt mê lầm, hoặc niệm danh Phật để át tạp niệm...Chúng
ta có đủ khả năng làm hiền thánh, chúng ta cũng có đủ chủng tử ngạ quỉ súc sanh.
Bởi vậy nói tu tâm là chúng ta khéo điều phục những tâm niệm xấu ác, nuôi dưỡng
những tâm hiền thiện. Khi sắp lâm chung, những tâm niệm nào mạnh sẽ lôi chúng ta
đến cảnh tương xứng. Vì tâm niệm là gốc của luân hồi sanh tử.
Thế thì
bản thân chúng ta từ vật chất đến tinh thần đều là tương đối. Như vậy chúng ta
không ưa tương đối, chạy trốn tương đối có được không? Quả là điều dại khờ.
Chúng ta phải khôn ngoan sáng suốt tìm mọi cách điều hòa cho thân an ổn, chinh
phục cho tâm hiền thiện. Ðây là việc làm của người biết sống và sống vươn
lên.
Tương
Quan Mình và Người
Trong cuộc sống tương quan giữa mình và mọi
người chung quanh, hầu hết chúng ta mắc phải cái bệnh "cầu toàn trách bị". Chúng
ta đòi hỏi những người sống gần với mình phải vẹn toàn một trăm phần trăm như ý
mình muốn, phải đầy đủ hoàn toàn những điều như tâm mình tưởng. Nếu những người
thân chỉ được tám chục phần trăm trong sự đòi hỏi của mình, sống gần gũi lâu
ngày còn hai chục phần trăm bất như ý sẽ làm chúng ta sinh bực bội chán chường.
Sao chúng ta không đặt lại câu hỏi, chính mình có được vẹn toàn mọi điều như ý
mình muốn chăng? Hẳn là không. Mình đã không được vẹn toàn, sao lại đòi hỏi
người phải vẹn toàn, có phải là bất công, phi lý không? Ngày xưa ở các nước Ðông
Phương quyền lập gia đình cho con cái là ở cha mẹ, cha mẹ định sao con cái phải
nghe vậy. Do đó có những gia đình vợ chồng không hòa thuận vì không cảm thông
nhau, nên đi đến đổ vỡ ly dị. Ngày nay ở các nước Tây phương con cái được quyền
chọn lựa đôi bạn cho mình. Họ có quyền sống gần với người họ chọn lựa một thời
gian, sau mới quyết định thành đôi bạn hay không, cha mẹ không được quyền can
thiệp đến đời tư của họ. Thế mà khi đã thành đôi bạn, lại vẫn ly dị nhau. Ðây là
lỗi tại ai, cha mẹ ép buộc chăng? Quả thực đây là cái bệnh đòi hỏi vẹn toàn một
trăm phần trăm theo ý mình muốn. Bởi không có ai thỏa mãn sự đòi hỏi cuả mình
nên từ thân biến thành sơ. Thế là cứ ly dị mãi, đến già trở thành người cô độc.
Chúng ta còn thêm lắm bệnh. Nào là muốn ai cũng khen mình, có người chê là buồn
khổ. Muốn mọi người gần mình phải tuyệt đối tuân theo sự sắp đặt của mình, nếu
80 điều họ theo, còn 20 điều họ chống là giận dữ bực tức. Ðòi hỏi người thân của
mình phải tốt tuyệt đối, nếu họ có vài ba điều xấu liền chán nản muốn lánh xa.
Ðến tình cảm thương yêu cũng vậy, bắt buộc người thân của mình phải thương yêu
mình tuyệt đối, nếu bị chia xẻ cho ai, dù người ấy là thân thuộc hợp lý, vẫn cảm
thấy buồn. Chính vì lòng tham đòi hỏi quá đáng, khiến người chung quanh chúng ta
muốn từ từ xa lánh chúng ta. Ðây là vì không biết cuộc đời là tương đối, nên
không thông cảm với mọi người chung quanh, kết quả tự chuốc lấy khổ đau cô độc.
Trái lại, chúng ta tập nhìn mọi người với cặp mắt tương đối, không đòi hỏi quá
đáng, dễ thông cảm tha thứ nhau. Ðược vậy đời sống sẽ vui tươi, người thân đông
đảo, dễ dàng đạt được hạnh phúc.
Bệnh
Thần Tượng
Chúng ta dễ mắc cái bệnh "thần tượng hóa" người mình
quí kính. Người mình quí kính là thánh thiện một trăm phần trăm, nếu thân cận
một thời gian, thấy vị ấy còn một vài điều phàm tục, "thần tượng" liền sụp đổ.
Từ đây ta sanh tâm khinh nhờn cho đến bất mãn, không còn tin tưởng vào ai nữa.
Ðây là một trọng bệnh, khiến ta tự cao ngạo mạn, mất lòng tin. Khi trước do tin
vào bậc thầy thánh thiện nên ta tinh tấn tu hành, nay mất lòng tin rồi sinh bê
tha hư đốn. Tại sao ta không sét nét kỹ càng xem, bậc thầy kia hơn mình bao
nhiêu phần? Nếu ta có hai mươi phần trăm tốt, vị thầy có đến bốn chục phần trăm
hay sáu chục phần trăm thì đáng cho mình học tập theo. Vì vị ấy đã tốt hơn mình
gấp đôi gấp ba, còn chê trách nỗi gì. Bởi vì vị thầy chưa phải là thánh, là Phật
làm sao hoàn toàn thánh thiện được. Chúng ta cảm thông vị ấy đang tu, là còn
những cái dở để sửa, để bỏ. Bồ tát vẫn còn vi tế vô minh, nếu sạch hết vô minh
là thành Phật. Biết rõ cái tốt của những vị mình quí kính là tương đối, thì mình
kính tin vừa phải, chừng mực, không "thần tượng hóa". Nếu vị thầy ấy còn vài nét
phàm tục, mình cũng cảm thông tha thứ, vì đây là người đang tu đang tiến, đừng
đòi hỏi qúa đáng. Hoặc giả ngày xưa mình tin vào vị thầy gần như tuyệt đối, vị
ấy dạy gì mình cũng cố gắng làm cho được, nhờ đó trên đường tu mình tiến bộ vượt
bực. Nay mình mất lòng tin ở vị thầy ấy, sinh tâm lui sụt, đây là điều sai lầm.
Tại sao mình không nghĩ, ta tu là ta tiến, thầy tu thì thầy tiến. Ðâu phải thầy
tu hay ta mới tiến, thầy tu dở ta bị lùi. Phải tin vào mình, phải trông cậy vào
mình. Phật dạy" "các ông phải tự thắp đuốc lên mà đi", lại "các ông phải làm cồn
đảo cho mình". Thế nên, không vì "thần tượng sụp đổ" mà ta lùi bước. Chính chúng
ta phải nhìn các bậc thầy quí kính vẫn là tương đối thì chúng ta khỏi chới với
khi trông thấy vài nét phàm tục của các ngài.
Lục Tổ Dậy 36 Pháp Ðối
Trong kinh Pháp
Bảo Ðàn, Lục Tổ dạy đệ tử sau này có ai hỏi đạo nên dùng 36 pháp đối để trả lời
thì không sai tông chỉ nhà thiền. Nếu người hỏi "có" lấy "không" đáp, người hỏi
"sáng" lấy "tối" đáp... Tại sao ? Vì nhơn "không" mà lập "có". Bởi có cái
"không" mới thành lập cái "có" không có cái "không" thì cái "có" cũng chẳng
thành. Ngược lại, nhơn cái "có" mà lập cái "không", nếu chẳng có cái "có" thì
cái "không" cũng vô nghĩa. Ðến cái sáng cái tối cũng thế. Do tối mới lập sáng,
nhơn sáng mới nói tối. Hai cái nương nhau mà thành, không có thật pháp. Tất cả
sự vật ở thế gian đều là đối đãi nhau mà lập, không có một pháp nào là thật. Thế
mà chúng ta chấp thật pháp, thật ngã, tăng trưởng si mê, chìm đắm mãi trong biển
luân hồi sanh tử. Dưới con mắt của Phật của Tổ thấy rõ các pháp như huyễn như
hoá, nên các ngài vượt ra ngoài vòng sanh tử luân hồi. Thấy tất cả là tương đối
hư giả là cái thấy của người giác ngộ.
Chỉ Tâm Chẳng Sanh Diệt Là Tuyệt Ðối
Tuy nhiên trong cuộc đời tương đối vẫn có cái tuyệt đối mà ít ai
biết đến. Chúng ta cứ quen chạy theo hình sắc thanh âm là những thứ vô thường
sanh diệt. Ngay cái sanh diệt lại đòi cho được tuyệt đối, quả là chúng ta bắt
bóng mò trăng. Làm gì có, ngay cái đối đãi sanh diệt lại là tuyệt đối vô sanh.
Khi chúng ta vươn theo hình thức sự vật mà mong được cái chẳng sanh chẳng diệt.
Hãy nghe hai câu sau trong bài kệ trình kiến giải lên Ngũ Tổ của người cư sĩ họ
Lư: "Xưa nay không một vật, chỗ nào dính bụi nhơ" (Bản lai vô nhất vật, hà xứ
nhạ trần ai). Có vật là vô thường sinh diệt, dù cứng như chất kim cương, cũng là
vô thường sinh diệt. Chỉ có tâm thể không hình tướng, không dấy động mới là bất
sanh bất diệt. Tâm thể vượt ngoài đối đãi hai bên, vĩnh hằng bất biến. Vừa thấy
hai bên là mất tâm thể rồi. Cho nên Tổ Tang Xán kết thúc bài Tín Tâm Minh nói
"Tín tâm bất nhị, bất nhị tín tâm" (Tin tâm không còn hai, không hai tin tâm).
Có hai còn là đối đãi, không hai thì đối đãi với cái gì. Chính cái vượt ngoài
đối đãi mới thực sự là tuyệt đối. Cái tuyệt đối có sẵn nơi mọi người chúng ta
không phải tìm kiếm bên ngoài. Biết buông tâm niệm đối đãi, sống bằng thể không
đối đãi là người giác. Trái lại, chạy theo tâm niệm đối đãi sinh diệt, quên mất
tâm thể bất sanh bất diệt là ngưòi mê.
Kết Thúc
Con người chán nản ê chề khổ
đau cùng cực, vì những thần tượng của mình dựng nên đều sụp đổ. Còn tin tưởng
vào đâu khi lòng tin tuyệt đối dồn vào các thần tượng, mà nay tan vỡ hết rồi.
Ðây là người mắc bệnh thiếu thực tế, lúc nào cũng lý tưởng hoá kẻ khác. Khi lý
tưởng bị thất vọng, họ đâm ra thù ghét chán chường. Cộng thêm bệnh đòi hỏi quá
đáng, khiến họ không bằng lòng một ngừơi nào trên thế gian này. Thế là, họ đang
sống trong đông đảo quần chúng, mà cảm thấy như mình lang thang trong bãi sa
mạc. Sự chán đời tuyệt vọng của những người này phát xuất từ sự gởi gấm tất cả
lòng tin vào kẻ khác. Chúng ta phải khôn ngoan nhìn mọi người bằng con mắt tương
đối, tin mọi người bằng lòng tin giới hạn. Chúng ta sẽ bằng lòng trong đời sống
này, và sẽ cảm thông tha thứ những người thân với mình khi họ phạm phải sai lầm.
Chúng ta còn chỗ nương dựa duy nhất là chính mình. Mình sẵn có hòn ngọc quí mà
lâu nay đã quên lãng.Hôm nay khéo tay mở chéo áo lấy hòn ngọc đem ra dùng, đời
ta sẽ hạnh phúc biết là bao!