Trong thời gian yên tu, một hôm bỗng dưng chúng tôi cảm thông được nụ cười nhẹ
nhàng hiện trên môi tượng đúc Phật và nụ cười của các Thiền Sư khi giã từ cuộc
đời. Tại sao bài thuyết pháp đầu tiên của đức Phật tại Lộc Uyển đề cập trước
nhất là khổ đế, cho đến nhiều bài thuyết pháp sau này, đức Phật cũng thường nhắc
đến nỗi khổ của chúng sinh bằng những câu "nước mắt chúng sinh nhiều hơn nước
biển cả", mà trên gương mặt Ngài luôn nở nụ cười.
Vô minh là cội nguồn
của muôn kiếp khổ đau - Con người có mặt trên cõi đời này do vô minh chủ động,
nên khi ra đời đã mang sẵn chất keo đau khổ. Vô minh là gì mà đày đoạ con người
lắm thế.? Vô minh là nhận hiểu sai lầm về con người và muôn vật. Về con người,
thân này là cái không thể giữ mà cố giữ, cái sắp bại hoại mà muốn không bại
hoại, cái tạm bợ mà tưởng lâu dài, cái nhơ nhớp mà tưởng đẹp đẽ; các cảm giác là
hư ảo mà tưởng chân thật, cảm giác là vô thường mà tưởng lâu dài, cảm giác là là
đau khổ mà tưởng hạnh phúc; nội tâm vọng tưởng là ảo ảnh mà chấp là tâm mình,
chân tâm bất biến thì lơ là không biết đến. Và muôn vật, những sắc hình hào
nhoáng, những âm thinh sanh diệt, những hương vị tạm bợ mà mê say đắm đuối, khao
khát thèm thuồng đuổi bắt suốt đời không biết mệt mỏi. Từ những nhận hiểu sai
lầm này, con người không bao giờ toại nguyện, không bao giờ được như ý, không
bao giờ thấy hạnh phúc; mà luôn luôn thấy bất mãn, bất như ý, bất hạnh...là
nguồn gốc khổ đau. Cái nhận biết sai lầm này gắn chặt vào chúng ta từ đòi này
sang kiếp nọ, mãi mãi không rời, cho nên khổ đau do nó gây ra không biết lấy đâu
làm ngằn mé, chỉ còn cách diễn tả "nước mắt chúng sanh nhiều hơn nước biển
cả".
Mặc dù vô minh hiểm nguy như thế, song một phen giác ngộ chúng đều
tiêu tan. Như ngôi nhà tối ngàn năm chỉ còn thắp ngọn đèn sáng lên thì bóng tối
tan mất. Cái mê lầm u tối tạo thành muôn ngàn sợi dây nghiệp khổ; trói buộc lôi
kéo con người lăn lộn trong vạn nẻo luân hồi, tưởng chừng như không có cách gì
thoát khỏi, đâu ngờ ngọn đèn giác ngộ vừa bừng sáng lên, chúng liền lui mất
không còn tung tích. Thấy được việc này, đức Phật không nở nụ cười an lành sao
được.
Chúng sinh si mê tranh dành sắc, tài, danh, lợi, đấm đá nhau, sát
phạt nhau, lừa đảo nhau, hận thù nhau ... biến cảnh nhân gian thành bãi chiến
trường. Kẻ thắng thì được hoan hô thăng thưởng, được vật chất dẫy đầy; người bại
thì bị khinh miệt chê đè, bị thân tàn nghèo đói. Một bên hạnh phúc, một bên khổ
đau hiện bày trước mắt mọi người. Vì thế, bất cứ ai có mặt trên trần gian đều
sẵn sàng cầm kiếm xông vào trận mạc để mong dành phần thắng về mình. Nhưng nơi
chiến trường đâu phải ai cũng là kẻ thắng. Có người thắng là có kẻ bại, có hạnh
phúc là có khổ đau. Ðôi khi kẻ bại phải tan thân mất mạng đã đành, mà người
thắng cũng thương tích đầy mình. Hạnh phúc rất ít mà khổ đau quá nhiều. Mặc dầu
là thế, ở đời có ai chịu nhường bước cho ai. Nhũng chiếc xe tranh nhau qua mặt
gây tại nạn, hàng ngày xảy ra nhan nhản trước mắt, mà các chú tài xế ít khi chịu
nhường tránh nhau để mình và người được an toàn. Tranh đấu đã trở thành qui luật
của con người. Song kẻ thắng người bại kết cuộc sẽ thành cái gì ? - Một nấm mồ
hay một nhúm tro tàn !
Ðời người là diễn viên đang diễn xuất những vở bi
hài kịch trên sân khấu của kịch trường. Dù đóng vai người tài danh lỗi lạc hay
đóng vai kẻ ăn mày cùng khổ ở xó chợ đầu đường, khi hạ màn kết thúc đều không.
Trong lúc giả trang tạm thời ấy, mọi sự được mất thành bại ... đều là trò chơi.
Người diễn viên thông minh đóng kịch, dù bi kịch hay hài kịch, khi sân khấu
buông màn liền nở nụ cười, đây là trò đùa trên sân khấu, không có một chút hối
tiếc hay lo buồn. Ðúc Phật đã giác ngộ viên mãn, thấy rõ cuộc đời ảo hóa, khi từ
giã cuộc đời tự nhiên ngài hé môi cười nhẹ.
Những thứ suy tư nghĩ tưởng
trong nội tâm, mỗi con người chúng ta đều thừa nhận là tâm của mình, hoặc nhận
là mình. Tôi suy tư thế này, tôi nghĩ tưởng thế kia, hoặc tôi nghĩ tôi tưởng. Do
thừa nhận chúng là mình, nên chúng ra oai tác quái tạo đủ thứ nghiệp, cột trói
lôi kéo mình lăn tròn trong lục đạo không có ngày thoát khỏi. Hằng ngày các thứ
ấy lăng xăng lộn xộn bủa vây che đậy trong nội tâm chúng ta không một chút giây
an ổn. Có khi chúng nó ồn ào náo loạn khiến đầu óc ta nóng rực bất an, cố van
xin chúng cho cho ta được vài phút an lành, nhưng chúng nó nào có chịu tha, cứ
tha hồ quậy, buộc lòng ta phải dùng thuốc an thần để chống cự. Thậm chí những
nhà tu hành cũng bực bội sự náo loạn của chúng, phải chạy tìm "pháp an tâm". Có
vị sợ sự trói buộc vô hạn định của chúng, phải đi cầu xin "pháp giải thoát". Gặp
bậc thầy cỡ lớn, nhà tu hành liền đem ra hỏi "pháp an tâm". Ông thầy nghiêm nghị
bảo "đem tâm ra ta an cho". Nhà tu hành sửng sốt phản quang soi lại thì bọn giặc
ồn ào đã biến đâu mất, đành thưa "con tìm tâm không được". Bậc thầy nhếch mép
cười bảo "ta đã an tâm cho ngươi rồi. Nhà tu hành bỗng dưng thấy bọn giặc ấy là
một đám khói mây. Nhà tu hành khác thao thức lo sợ sự trói buộc của đám phiền
não này đi cầu thầy dạy "pháp giải thoát". Ông thầy cỡ lớn chỉ hỏi "ai trói buộc
ông?". Nhà tu hành tìm lại không thấy có gì trói buộc, liền thưa "không có ai
trói buộc". Ông thầy cả cười bảo "cầu giải thoát làm gì ?" Nhà tu hành bỗng dưng
thấy trăm dây ngàn mối trước kia nhất thời đã biến đâu mất.
Khi thấy tột
bản chất ảo hóa của các thứ tâm lăng xăng lộn xộn này, đức Phật chỉ có cười với
chúng mà thôi! Nếu ai còn lầm nhận chúng là mình thì bị chúng ra oai tác quái,
trái lại người biết rõ bản chất hư ảo của chúng thì không bị chúng lừa gạt và
khả năng lôi kéo của chúng cũng bị hạn chế. Thấy rõ các thứ tâm hư ảo rồi, đức
Phật còn nhận ra tâm thể chân thật nơi mỗi con người là thênh thang trùm khắp,
chưa bao giờ bị sinh diệt vô thường. Xả bỏ thân khổ đau nhớp nhúa, tạm bợ, thể
nhập pháp thân thanh tịnh bất sanh bất diệt (niết bàn), nhẹ nhàng an lạc biết
mấy, thì đức Phật làm sao chẳng hé nở nụ cười an lành thanh thản. Không những
Phật mà các Thiền sư đệ tử Phật khi từ giã cuộc đời cũng cười. Tôn giả Pháp Loa
khi sắp tịch diệt để kệ:
Dịch nghĩa:
Muôn duyên cắt đứt một
thân nhàn
Hơn bốn mươi năm giấc mộng tràng
Nhắn bảo mọi người
thôi chớ hỏi
Bên kia trăng gió rộng thênh thang
Dịch
âm:
Vạn duyên tài đoạn nhất thân nhàn
Tứ thập dư niên mộng huyễn
gian
Trân trọng chư nhân hưu tá vấn
Na biên phong huyệt cách man
khoan
Ðeo mang thân này là đeo mang gông cùm, bệnh tật, bại hoại,
khổ đau, buông xả được nó thì nhẹ nhàng thảnh thơi an lạc. Xả bỏ thân này đâu
phải là hết, mà còn bầu trời mênh mông có trăng trong gió mát, còn gì thích thú
bằng, nên Thiền sư cười.