Trường Bộ Kinh
Digha Nikaya
22. Kinh Ðại Niệm xứ
(Mahàsatipatthana sutta)
Tôi nghe như vậy.
1. Một thời, Thế Tôn ở xứ Kuru (Câu lâu), tại
Kammàssadhamma (Kiềm ma sắt đàm) - đô thị của xứ Kuru. Rồi Thế Tôn
gọi các vị Tỷ kheo: "Này các Tỷ kheo." Các Tỷ kheo trả
lời Thế Tôn: "Bạch Thế Tôn." Thế Tôn nói như sau:
- Này các Tỷ kheo, đây là con đường độc nhất,
đưa đến thanh tịnh cho chúng sanh, vượt khỏi sầu bi, diệt trừ khổ
ưu, thành tựu chánh lý, chứng ngộ Niết bàn. Ðó là Bốn niệm xứ.
Thế nào là bốn? Này các Tỷ kheo, ở đây vị
Tỷ kheo sống quán thân trên thân, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh
niệm, để chế ngự tham ưu ở đời; sống quán thọ trên các
thọ, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu
ở đời; sống quán tâm trên tâm, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm,
để chế ngự tham ưu ở đời; sống quán pháp trên các pháp, nhiệt
tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời.
(Quán thân)
2. Này các Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống
quán thân trên thân?
Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo đi đến khu
rừng, đi đến gốc cây, hay đi đến ngôi nhà trống, và ngồi kiết
già, lưng thẳng và an trú chánh niệm trước mặt. Tỉnh giác, vị ấy thở
vô; tỉnh giác, vị ấy thở ra. Thở vô dài, vị ấy tuệ tri: "Tôi thở
vô dài"; hay thở ra dài, vị ấy tuệ tri: "Tôi thở ra dài"; hay thở vô
ngắn, vị ấy tuệ tri: "Tôi thở vô ngắn"; hay thở ra ngắn, vị ấy tuệ tri: "Tôi
thở ra ngắn"; Cảm giác toàn thân, tôi sẽ thở vô", vị ấy tập; "Cảm giác toàn
thân, tôi sẽ thở ra", vị ấy tập; "An tịnh thân hành, tôi sẽ thở vô", vị ấy
tập; "An tịnh thân hành, tôi sẽ thở ra", vị ấy tập.
Này các tỷ kheo, như người thợ quay hay học trò
người thợ quay tuệ tri thiện xảo, khi quay dài, tuệ tri rằng:
"Tôi quay dài"; hay khi quay ngắn, tuệ tri rằng: "Tôi quay
ngắn." Cũng vậy, này các Tỷ kheo, Tỷ kheo thở vô dài, tuệ tri:
"Tôi thở vô dài"; hay thở ra dài tuệ tri: "Tôi thở ra
dài"; hay thở vô ngắn, tuệ tri: "Tôi thở vô ngắn"; hay thở ra
ngắn, tuệ tri: "Tôi thở ra ngắn"; "Cảm giác toàn thân, tôi
sẽ thở vô", vị ấy tập; "Cảm giác toàn thân, tôi sẽ thở ra",
vị ấy tập; "An tịnh thân hành, tôi sẽ thở vô", vị ấy tập; "An
tịnh thân hành, tôi sẽ thở ra", vị ấy tập.
Như vậy, vị ấy sống, quán thân trên nội thân hay sống
quán thân trên ngoại thân; hay sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân;
hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận
trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên thân. "Có thân
đây", vị ấy an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng
đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không
chấp trước vật gì ở trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo
sống quán thân trên thân.
3. Lại nữa, này các Tỷ keo, Tỷ kheo đi, tuệ
tri: "Tôi đi"; hay đứng, tuệ tri: "Tôi đứng"; hay ngồi,
tuệ tri: "Tôi ngồi"; hay nằm , tuệ tri: "Tôi nằm".
Thân thể được sử dụng như thế nào, vị ấy biết thân như thế
ấy.
Như vậy, vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay vị ấy sống
quán thân trên ngoại thân; hay vị ấy sống quán thân trên cả nội thân, ngoại
thân. Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay vị ấy sống quán tánh
diệt tận trên thân; hay vị ấy sống quán tánh sanh diệt trên thân.
"Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như vậy với hy vọng
hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không
chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo
sống quán thân trên thân.
4. Lại nữa, này các Tỷ kheo, Tỷ kheo, khi bước
tới, bước lui, biết rõ việc mình đang làm. Khi ngó tới, ngó lui,
biết rõ việc mình đang làm. Khi co tay khi duỗi tay biết rõ
việc mình đang làm. Khi mang áo Sanghàti (Tăng-già-lê), mang bát, mang y,
biết rõ việc mình đang làm. Khi ăn, uống, nhai, nếm, biết rõ
việc mình đang làm. Khi đi đại tiện, tiểu tiện, biết rõ
việc mình đang làm. Khi đi, đứng, ngồi, nằm, biết rõ việc mình
đang làm.
Như vậy, vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống
quán thân trên ngoại thân; hay sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân.
Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận
trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên thân. "Có thân
đây", vị ấy an trú chánh niệm như vậy với hy vọng hướng đến chánh trí,
chánh niệm. Và vị ấy sống không nương
tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy
Tỷ kheo sống quán thân trên thân.
5. Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo quán sát
thân này, dưới từ bàn chân trở lên, trên cho đến đảnh tóc, bao bọc
bởi da và chứa đầy những vật bất tịnh sai biệt: "Trong thân này,
đây là tóc, lông, móng, răng, da, thịt, gân, xương, thận, tủy, tim, gan, hoành
cách mô, lá lách, phổi, ruột, màng ruột, bụng, phân, mật, đàm, mủ, máu, mồ hôi, mỡ, nước mắt, mỡ da, nước miếng,
niêm dịch, nước ở khớp xương, nước tiểu."
Này các Tỷ kheo, cũng như một bao đồ, hai đầu
trống đựng đầy các loại hột như gạo, lúa, đậu xanh, đậu lớn, mè, gạo
đã xay rồi. Một người có mắt, đổ các hột ấy ra và quan sát: "Ðây là
hột gạo, đây là hột lúa, đây là đậu xanh, đây là đậu đỏ, đây là mè,
đây là hột lúa đã xay rồi." Cũng vậy, này các Tỷ kheo, một Tỷ
kheo quán sát thân này dưới từ bàn chân trở lên, trên cho đến đảnh
tóc, bao bọc bởi da và chứa đầy những vật bất tịnh sai biệt:
"Trong thân này, đây là tóc, lông, móng, răng, da, thịt, gân, xương,
tủy, thận, tim, gan, hoành cách mô, lá lách, phổi, ruột, màng ruột, bụng,
phân, mật, đàm, mủ, máu, mồ hôi, mỡ, nước mắt, mỡ da, nước miếng,
niêm dịch, nước ở khớp xương, nước tiểu."
Như vậy vị ấy sống quán thân trên nội thân;
hay sống quán thân trên ngoại thân; hay sống quán thân trên cả nội thân, ngoại
thân. Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt
tận trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy an
trú chánh niệm như vậy với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy
sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo,
như vậy vị Tỷ kheo sống quán thân trên thân.
6. Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo quán sát
thân này về vị trí các giới và sự sắp đặt các giới: "Trong thân
này có địa đại, thủy đại, hỏa đại và phong đại."
Này các Tỷ kheo, như một người đồ tể
thiện xảo, hay đệ tử của một người đồ tể giết một con bò,
ngồi cắt chia từng thân phần tại ngã tư đường. Cũng vậy này các Tỷ
kheo, vị Tỷ kheo quán sát thân nay về vị trí các giới và về sự
sắp đặt các giới: "Trong thân này có địa đại, thủy đại, hỏa đại và
phong đại."
Như vậy vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống
quán thân trên ngoại thân; hay sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân.
Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận
trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên thân. "Có thân
đây", vị ấy an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng
đến chánh trí, chánh niệm, và vị ấy sống không nương tựa, không
chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ keo
sống quán thân trên thân.
7. Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo, như thấy
một thi thể quăng bỏ trong nghĩa địa một ngày, hai ngày, ba ngày, thi
thể ấy trương phồng lên, xanh đen lại, nát thối ra. Tỷ kheo quán thân
ấy như sau: "Thân này tánh chất là như vậy, bản tánh là như vậy, không
vượt khỏi tánh chất ấy."
Như vậy vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống
quán thân trên ngoại thân hay sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân.
Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận
trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên thân. "Có thân
đây", vị ấy an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng
đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không
chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo
sống quán thân trên thân.
8. Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo như thấy
một thi thể quăng bỏ trong nghĩa địa bị các loài quạ ăn, hay bị các
loài diều hâu ăn, hay bị các chim kên ăn; hay bị các loài chó ăn; hay bị
các loài giả can ăn, hay bị các loài côn trùng ăn. Tỷ kheo quán thân ấy
như sau: "Thân này tánh chất là như vậy, bản chất là như vậy, không
vượt khỏi tánh chất ấy."
Như vậy vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống
quán thên trên ngoại thân; hay sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân.
Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên thân; hay sống quán tánh sanh
diệt trên thân. "Có thân đây", vị ấy an trú chánh niệm như
vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm và vị ấy sống
không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ
kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán thân trên thân.
9. Này các Tỷ kheo, lại nữa Tỷ kheo như thấy
một thi thể bị quăng bỏ trong nghĩa địa; với các xương còn liên kết
với nhau, còn dính thịt và máu, còn được các đường gân cột lại; với các
xương còn liên kết với nhau, không còn dính thịt nhưng còn dính máu,
còn được các đường gân cột lại, với các xương còn liên kết với
nhau, không còn dính thịt và máu, còn được các đường gân cột lại; chỉ
còn có xương không dính lại với nhau, rải rác chỗ này chỗ kia, ở
đây là xương tay, ở đây là xương chân, ở đây là xương ống, ở đây là
xương bắp vế, ở đây là xương mông, ở đây là xương sống, ở đây là
xương đầu,... Tỷ kheo quán thân ấy như sau: "Thân này tánh chất là
như vậy, bản tánh là như vậy, không vượt khỏi tánh chất ấy".
Như vậy vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống
quán thân trên ngoại thân; hay sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân.
Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay vị ấy sống quán tánh
diệt tận trên thân; hay vị ấy sống quán tánh sanh diệt trên thân.
"Có thân đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy
vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không
nương tựa, không chấp trước một vật gì ở trên đời. Này các Tỷ kheo,
như vậy Tỷ kheo sống quán thân trên thân.
10. Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo như thấy
một thi thể quăng bỏ trong nghĩa địa, chỉ còn toàn xương trắng màu vỏ
ốc... chỉ còn một đống xương lâu hơn một năm... chỉ còn là xương thối
trở thành bột. Tỷ kheo quán thân ấy như sau: "Thân này tánh chất là
như vậy, bản tánh là như vậy, không vượt khỏi tánh chất ấy."
Như vậy vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống
quán thân trên ngoại thân; hay sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân.
Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận trên
thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên thân. "Có thân đây", vị
ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh
trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một
vật gì ở trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán thân
trên thân.
(Quán thọ)
11. Này các Tỷ kheo, như thế nào Tỷ kheo
sống quán thọ trên các thọ?
Này các Tỷ kheo, ở nơi đây Tỷ kheo khi cảm
giác lạc thọ, biết rằng: "Tôi cảm giác lạc thọ"; khi cảm giác khổ thọ, biết
rằng: "Tôi cảm giác khổ thọ"; khi cảm giác bất khổ bất lạc thọ, biết rằng:
"Tôi cảm giác bất khổ bất lạc thọ". Hay khi cảm giác lạc thọ thuộc vật chất
biết rằng: "Tôi cảm giác lạc thọ thuộc vật chất". Hay khi cảm giác lạc thọ
không thuộc vật chất, biết rằng: "Tôi cảm giác lạc thọ không thuộc vật chất".
Hay khi cảm giác khổ thọ thuộc vật chất, biết rằng: "Tôi cảm giác khổ thọ
thuộc vật chất". Hay khi cảm giác khổ thọ không thuộc vật chất, biết rằng:
"Tôi cảm giác khổ thọ không thuộc vật chất". Hay khi cảm giác bất khổ bất lạc
thọ thuộc vật chất, biết rằng: "Tôi cảm giác bất khổ bất lạc thọ thuộc vật
chất". Hay khi cảm giác bất khổ bất lạc thọ không thuộc vật chất, biết rằng:
"Tôi cảm giác bất khổ bất lạc thọ không thuộc vật chất".
Như vậy vị ấy sống quán thọ trên các nội thọ;
hay sống quán thọ trên các ngoại thọ; hay sống quán thọ trên cả
các nội thọ, ngoại thọ. Hay sống quán tánh sanh khởi trên các thọ;
hay sống quán tánh diệt tận trên các thọ; hay sống quán tánh sanh
diệt trên các thọ. "Có thọ đây", vị ấy sống an trú
chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh
niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì ở
trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán thọ trên
các thọ.
(Quán tâm)
12. Này các Tỷ kheo, như thế nào Tỷ kheo
sống quán tâm trên tâm?
Này các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ kheo: "Với tâm có
tham, biết rằng tâm có tham"; hay "Với tâm không tham, biết rằng tâm không
tham"; hay "Với tâm có sân, biết rằng tâm có sân"; hay "Với tâm không sân,
biết rằng tâm không sân"; hay "Với tâm có si, biết rằng tâm có si"; hay "Với
tâm không si, biết rằng tâm không si"; hay "Với tâm thâu nhiếp, biết rằng tâm
được thâu nhiếp"; hay "Với tâm tán loạn, biết rằng tâm bị tán loạn"; hay "Với
tâm quảng đại, biết rằng tâm được quảng đại"; hay "Với tâm không quảng đại,
biết rằng tâm không được quảng đại"; hay "Với tâm hữu hạn, biết rằng tâm hữu
hạn"; hay "Với tâm vô thượng, biết rằng tâm vô thượng"; hay "Với tâm có định,
biết rằng tâm có định"; hay "Với tâm không định, biết rằng tâm không định";
hay "Với tâm giải thoát, biết rằng tâm có giải thoát"; hay "Với tâm không giải
thoát, biết rằng tâm không giải thoát".
Như vậy vị ấy sống quán tâm trên nội tâm; hay sống
quán tâm trên ngoại tâm; hay sống quán tâm trên nội tâm, ngoại tâm. Hay sống
quán tánh sanh khởi trên tâm; hay sống quán tánh diệt tận trên tâm; hay
sống quán tánh sanh diệt trên tâm. "Có tâm đây", vị ấy sống an
trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh
niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên
đời. Này các Tỷ kheo, như vậy vị Tỷ kheo sống quán tâm trên tâm.
(Quán pháp)
13. Này các Tỷ kheo, thế nào là vị Tỷ kheo
sống quán pháp trên các pháp?
Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo sống quán pháp
trên các pháp đối với năm triền cái. Và này các Tỷ kheo, thế
nào là vị Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với năm triền
cái?
Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo, nội tâm có
tham dục, tuệ tri: "Nội tâm tôi có tham dục"; hay nội tâm không
có tham dục, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi không có tham dục". Và
với tham dục chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với tham
dục đã sanh nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với tham
dục đã được đoạn diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ
tri như vậy.
Hay nội tâm có sân hận, tuệ tri rằng: "Nội tâm
tôi có sân hận"; hay nội tâm không có sân hận, tuệ tri rằng:
"Nội tâm tôi không có sân hận." Và với sân hận chưa sanh nay sanh
khởi, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với sân hận đã sanh nay được đoạn diệt, vị ấy
tuệ tri như vậy. Và với sân hận đã được đoạn diệt, tương lai không sanh khởi
nữa, vị ấy tuệ tri như vậy.
Hay nội tâm có hôn trầm thụy miên, tuệ tri
rằng: "Nội tâm tôi có hôn trầm thụy miên"; hay nội tâm không có hôn trầm thụy
miên, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi không có hôn trầm thụy miên". Và với hôn trầm
thụy miên chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với hôn trầm thụy
miên đã sanh nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với hôn trầm thụy
miên đã được đoạn diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy.
Hay nội tâm có trạo hối, tuệ tri rằng: "Nội
tâm tôi có trạo hối"; hay nội tâm không có trạo hối, tuệ tri rằng:
"Nội tâm tôi không có trạo hối". Và với trạo hối chưa sanh nay sanh
khởi, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với trạo hối đã sanh nay được đoạn
diệt, vị ấy tuệ tri như vậy. Và với trạo hối đã được đoạn
diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy.
Hay nội tâm có nghi, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi
có nghi"; hay nội tâm không có nghi, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi
không có nghi." Và với nghi chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như
vậy. Và với nghi đã sanh, nay được đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như
vậy, và với nghi đã được đoạn diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị
ấy tuệ tri như vậy.
Như vậy vị ấy sống quán pháp trên các nội pháp; hay
sống quán pháp trên các ngoại pháp; hay sống quán pháp trên cả các nội
pháp, ngoại pháp. Hay sống quán tánh sanh khởi trên các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các pháp;
hay sống quán tánh sanh diệt trên các pháp. "Có những pháp ở
đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng
đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không
chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo
sống quán pháp trên các pháp, đối với năm triền cái.
14. Lại nữa, này các Tỷ kheo, Tỷ kheo sống quán
pháp trên các pháp đối với Năm Thủ uẩn. Này các Tỷ kheo, thế nào
là Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Năm Thủ uẩn?
Này các Tỷ kheo, Tỷ kheo suy tư: "Ðây là
sắc, đây là sắc sanh, đây là sắc diệt. Ðây là thọ, đây là
thọ sanh, đây là thọ diệt. Ðây là tưởng, đây là tưởng sanh,
đây là tưởng diệt. Ðây là hành, đây là hành sanh, đây là hành
diệt. Ðây là thức, đây là thức sanh, đây là thức diệt". Như
vậy vị ấy sống quán pháp trên các nội pháp; hay sống quán pháp trên các
ngoại pháp; hay sống quán pháp trên các nội pháp, ngoại pháp; hay sống quán
tánh sanh khởi trên các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các pháp;
hay sống quán tánh sanh diệt trên các pháp. "Có những pháp ở
đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng
đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không
chấp trước một vật gì ở trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo
sống quán pháp trên các pháp đối với Năm Thủ uẩn.
15. Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo sống quán
pháp trên các pháp đối với Sáu Nội Ngoại xứ.
Này các Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống
quán pháp trên các pháp đối với Sáu Nội Ngoại xứ?
Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo tuệ tri con
mắt và tuệ tri các sắc, do duyên hai pháp này, kiết sử sanh khởi, vị
ấy tuệ tri như vậy; và với kiết sử chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy
tuệ tri như vậy; và với kiết sử đã sanh nay được đoạn diệt, vị
ấy tuệ tri như vậy; và với kiết sử đã được đoạn diệt, tương
lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy... và tuệ tri tai và
tuệ tri các tiếng... và tuệ tri mũi và tuệ tri các hương... và
tuệ tri lưỡi và tuệ tri các vị... và tuệ tri thân và tuệ tri
các xúc... và tuệ tri ý và tuệ tri các pháp; do duyên hai pháp
này, kiết sử sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy; và với kiết sử
chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy; và với kiết sử đã sanh nay được
đoạn diệt, vị ấy tuệ tri như vậy; và với kiết sử đã được
đoạn diệt, tương lai không sanh khởi nữa, vị ấy tuệ tri như vậy.
Như vậy vị ấy sống quán pháp trên các nội pháp; hay
sống quán pháp trên các ngoại pháp; hay sống quán pháp trên cả các nội
pháp, ngoại pháp; hay sống quán tánh sanh khởi trên các pháp; hay sống quán
tánh diệt tận trên các pháp; hay sống quán tánh sanh diệt trên các
pháp. "Có những pháp ở đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như
vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống
không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ
kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp, đối với Sáu Nội
Ngoại xứ.
16. Lại nữa này các Tỷ kheo, Tỷ kheo sống quán
pháp trên các pháp đối với Bảy Giác chi.
Này các Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống
quán pháp trên các pháp đối với Bảy Giác chi? Này các Tỷ kheo, ở đây
Tỷ kheo, nội tâm có Niệm Giác chi, tuệ tri rằng: "Nội tâm tôi
có Niệm Giác chi", hay nội tâm không có Niệm Giác chi, tuệ tri
rằng: "Nội tâm tôi không có Niệm Giác chi"; và với Niệm Giác
chi chưa sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy, và với Niệm Giác
chi đã sanh, nay được tu tập viên thành, vị ấy tuệ tri như vậy.
Hay nội tâm có Trạch pháp Giác chi...
Hay nội tâm có Tinh tấn Giác chi...
Hay nội tâm có Hỷ Giác chi...
Hay nội tâm có Khinh an Giác chi...
Hay nội tâm có Ðịnh Giác chi...
Hay nội tâm có Xả Giác chi; tuệ tri rằng: "Nội
tâm tôi có Xả Giác chi"; hay nội tâm không có Xả Giác chi, tuệ tri
rằng: "Nội tâm tôi không có Xả Giác chi." Và với Xả Giác chi chưa
sanh nay sanh khởi, vị ấy tuệ tri như vậy; và với Xả Giác chi đã sanh nay
được tu tập viên thành, vị ấy tuệ tri như vậy.
Như vậy vị ấy sống quán pháp trên các nội pháp; hay
sống quán pháp trên các ngoại pháp; hay sống quán pháp trên cả các nội
pháp, ngoại pháp. Hay sống quán tánh sanh khởi trên các pháp; hay sống quán
tánh diệt tận trên các pháp; hay sống quán tánh sanh diệt trên các
pháp. "Có những pháp ở đây"; vị ấy sống an trú chánh niệm như
vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống
không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ
kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Bảy Giác chi.
17. Lại nữa này các Tỷ kheo, vị ấy sống quán pháp
trên các pháp đối với Bốn Sự thật.
Này các Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống
quán pháp trên các pháp đối với Bốn Sự thật? Này các Tỷ kheo, ở đây
Tỷ kheo như thật tuệ tri: "Ðây là khổ"; như thật tuệ tri:
"Ðây là khổ tập"; như thật tuệ tri: "Ðây là khổ
diệt"; như thật tuệ tri: "Ðây là con đường đưa đến
khổ diệt".
18. Và này các Tỷ kheo, thế nào Khổ Thánh
đế? Sanh là khổ, già là khổ, chết là khổ, sầu, bi. khổ, ưu, não là
khổ, cầu không được là khổ, tóm lại Năm Thủ uẩn là khổ.
Này các Tỷ kheo thế nào là sanh? Mỗi mỗi
hạng chúng sanh trong từng giới loại, sự xuất sản, xuất sanh, xuất thành, tái
sanh của họ, sự xuất hiện các uẩn, sự hoạch đắc các căn. Này các
Tỷ kheo, như vậy gọi là sanh.
Này các Tỷ kheo, thế nào là già? Mỗi
mỗi hạng chúng sanh, trong từng giới hạn, sự niên lão, sự hủy hoại, trạng
thái rụng răng, trạng thái tóc bạc, da nhăn, tuổi thọ rút ngắn, các căn
hủy hoại. Này các Tỷ kheo, như vậy là già.
Này các Tỷ kheo, thế nào là chết? Mỗi
mỗi hạng chúng sanh trong từng giới loại, sự tạ thế, sự từ trần, thân
hoại, sự diệt vong, sự chết, sự tử vong, thời đã đến, các uẩn
đã tận diệt, sự vất bỏ tử thi. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là
chết.
Này các Tỷ kheo, thế nào gọi là sầu? Này
các Tỷ kheo, với những ai gặp phải tai nạn này hay tai nạn khác; với những
ai cảm thọ sự đau khổ này hay sự đau khổ khác, sự sầu, sự sầu lo, sự
sầu muộn, nội sầu, mọi khổ sầu của người ấy. Này các Tỷ kheo, như
vậy gọi là sầu.
Này các Tỷ kheo, thế nào là bi? Này các Tỷ
kheo, với những ai gặp phải tai nạn này hay tai nạn khác ; với những ai cảm
thọ sự đau khổ này hay sự đau khổ khác, sự bi ai, sự bi thảm, sự than
van, sự than khóc, sự bi thán, sự bi thống của người ấy. Này các Tỷ kheo,
như vậy gọi là bi.
Này các Tỷ kheo, thế nào là khổ? Này các
Tỷ kheo, sự đau khổ về thân, sự không sảng khoái về thân, sự đau
khổ do thân cảm thọ, sự không sảng khoái do thân cảm thọ. Này các
Tỷ kheo, như vậy gọi là khổ.
Này các Tỷ kheo, thế nào là ưu? Này các Tỷ
kheo, sự đau khổ về tâm, sự không sảng khoái về tâm, sự đau khổ do
tâm cảm thọ, sự không sảng khoái do tâm cảm thọ. Này các Tỷ kheo,
như vậy gọi là ưu.
Này các Tỷ kheo, thế nào là não? Này các
Tỷ kheo, với những ai gặp tai nạn này hay tai nạn khác; với những ai cảm
thọ sự đau khổ này hay sự đau khổ khác, sự áo não, sự bi não, sự thất
vọng, sự tuyệt vọng của người ấy. Này các Tỷ kheo, như vậy
gọi là não.
Này các Tỷ kheo, thế nào là cầu bất đắc khổ?
Này các Tỷ kheo, chúng sanh bị sanh chi phối, khởi sự mong cầu: "Mong
rằng ta khỏi bị sanh chi phối, mong rằng ta khỏi phải đi thác sanh". Lời
cầu mong ấy không được thành tựu. Như vậy gọi là cầu bất đắc khổ!
Này các Tỷ kheo, chúng sanh bị già chi phối... chúng sanh bị bệnh chi
phối... chúng sanh bị chết chi phối.. chúng sanh bị sầu, bi, khổ, ưu, não
chi phối, khởi sự mong cầu: "Mong rằng ta khỏi bị sầu, bi, khổ, ưu, não
chi phối! Mong rằng ta khỏi đương chịu sầu, bi, khổ, ưu, não". Lời mong
cầu ấy không được thành tựu. Như vậy là cầu bất đắc khổ.
Này các Tỷ kheo, như thế nào là tóm lại, Năm
Thủ uẩn là khổ? Như Sắc thủ uẩn, Thọ thủ uẩn, Tưởng thủ uẩn, Hành thủ
uẩn, Thức thủ uẩn. Này các Tỷ kheo, như vậy tóm lại Năm Thủ uẩn là
khổ.
19. Này các Tỷ kheo, thế nào là Khổ tập Thánh
đế? Sự tham ái đưa đến tái sanh, câu hữu với hỷ và tham, tìm
cầu hỷ lạc chỗ này chỗ kia. Như dục ái, hữu ái, vô hữu ái.
Này các Tỷ kheo, sự tham ái này khi sanh khởi thì
sanh khởi ở đâu, khi an trú thì an trú ở đâu? Ở đời, sắc gì thân ái,
sắc gì khả ái? Ở đời con mắt là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham
ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời cái tai... ở đời mũi... ở đời lưỡi... ở đời thân... ở đời
ý là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh
khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời các sắc... ở đời các tiếng... ở đời
các hương... ở đời các vị... ở đời các cảm xúc... ở đời các pháp là
sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở
đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời nhãn thức... ở đời nhĩ thức... ở đời
tỷ thức... ở đời thiệt thức... ở đời thân thức... ở đời ý
thức là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh
khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời nhãn xúc... ở đời nhĩ xúc... ở đời
tỷ xúc... ở đời thiệt xúc... ở đời thân xúc... ở đời ý xúc
là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở
đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời nhãn xúc sở sanh thọ... ở đời nhĩ xúc
sở sanh thọ... ở đời tỷ xúc sở sanh thọ... ở đời thiệt xúc
sở thanh thọ... ở đời thân xúc sở sanh thọ... ở đời ý xúc sở
sanh thọ là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì
sanh khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời sắc tưởng... ở đời thanh tưởng... ở đời
hương tưởng... ở đời vị tưởng... ở đời xúc tưởng... ở đời pháp tưởng
là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở
đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời sắc tư... ở đời thanh tư... ở đời hương
tư... ở đời vị tư... ở đời xúc tư... ở đời pháp tư là sắc thân ái, là
sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở đấy, khi an trú thì
an trú ở đấy.
Ở đời sắc ái... ở đời thanh ái... ở đời hương
ái... ở đời vị ái... ở đời xúc ái... ở đời pháp ái là sắc thân ái, là
sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở đấy, khi an trú thì
an trú ở đây.
Ở đời sắc tầm ... ở đời thanh tầm... ở đời
hương tầm... ở đời vị tầm... ở đời xúc tầm... ở đời pháp tầm là sắc
thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở đấy,
khi an trú thì an trú ở đấy.
Ở đời sắc tứ... ở đời thanh tứ... ở đời hương
tứ... ở đời vị tứ... ở đời xúc tứ... ở đời pháp tứ là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự
tham ái này khi sanh khởi thì sanh khởi ở đấy, khi an trú thì an trú ở đấy.
Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Khổ tập Thánh đế.
20. Này các Tỷ kheo, và thế nào là Khổ diệt
Thánh đế? Sự diệt tận không còn luyến tiếc tham ái ấy, sự xả
ly, sự khí xả, sự giải thoát, sự vô nhiễm (tham ái ấy).
Này các Tỷ kheo, sự tham ái này khi xả ly thì xả ly
ở đâu, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đâu? Ở đời các sắc gì
thân, các sắc gì ái, sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt
trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc gì thân ái, sắc gì khả ái? Ở đời con
mắt là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở
đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy. Ở đời lỗ tai... ở
đời mũi... ở đời lưỡi... ở đời thân... ở đời ý là sắc thân ái, là
sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì
diệt trừ ở đấy.
Ở đời các sắc... ở đời các tiếng... ở đời
các mùi hương... ở đời các vị.. ở đời các xúc... ở đời các pháp là
sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi
diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời nhãn thức... ở đời nhĩ thức... ở đời
tỷ thức... ở đời thiệt thức... ở đời ý thức là sắc thân ái,
là sắc khả ái. Sự tham ái khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì
diệt trừ ở đấy.
Ở đời nhãn xúc... ở đời nhĩ xúc... ở đời
tỷ xúc... ở đời thiệt xúc... ở đời thân xúc... ở đời ý xúc
là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy,
khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời nhãn xúc sở sanh thọ... ở đời nhĩ xúc
sở sanh thọ... ở đời tỷ xúc sở sanh thọ... ở đời thiệt xúc
sở sanh thọ... ở đời thân xúc sở sanh thọ.. ở đời ý xúc sở sanh
thọ là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly
ở đấy, khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc tưởng... ở đời thanh tưởng... ở đời
hương tưởng... ở đời vị tưởng... ở đời xúc tưởng... ở đời pháp tưởng
là sắc thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy,
khi diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc tư... ở đời thanh tư... ở đời hương
tư... ở đời vị tư... ở đời xúc tư... ở đời pháp tư là sắc thân ái, là
sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì
diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc ái... ở đời thanh ái... ở đời hương
ái... ở đời vị ái... ở đời xúc ái... ở đời pháp ái là sắc thân ái, là
sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì
diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc tầm... ở đời thanh tầm... ở đời
hương tầm... ở đời vị tầm... ở đời xúc tầm... ở đời pháp tầm là sắc
thân ái, là sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi
diệt trừ thì diệt trừ ở đấy.
Ở đời sắc tứ... ở đời thanh tứ... ở đời hương
tứ... ở đời vị tứ... ở đời xúc tứ... ở đời pháp tứ là sắc thân ái, là
sắc khả ái. Sự tham ái này khi xả ly thì xả ly ở đấy, khi diệt trừ thì
diệt trừ ở đấy.
Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Khổ diệt
Thánh đế.
21. Này các Tỷ kheo, thế nào là Khổ diệt
đạo Thánh đế. Ðó là bát chi Thánh đạo, tức là Chánh tri kiến,
Chánh tư duy, Chánh ngữ, Chánh nghiệp, Chánh mạng, Chánh tinh tấn, Chánh
niệm, Chánh định.
Này các Tỷ kheo, thế nào là Chánh tri kiến?
Này các Tỷ kheo, tri kiến về Khổ, tri kiến về Khổ tập, tri
kiến về Khổ diệt, tri kiến về Khổ diệt đạo. Này các
Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh tri kiến.
Này các Tỷ kheo, thế nào là Chánh tư duy? Tư
duy về ly dục, tư duy về vô sân, tư duy về bất hại. Này các
tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh tư duy.
Này các Tỷ kheo thế nào là Chánh ngữ? Tự
chế không nói láo, tự chế không nói hai lưỡi, tự chế không ác
khẩu, tự chế không nói lời phù phiếm. Này các Tỷ kheo, như vậy
gọi là Chánh ngữ.
Này các Tỷ kheo, thế nào là Chánh nghiệp?
Tự chế không sát sanh, tự chế không trộm cướp, tự chế không tà
dâm. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh nghiệp.
Này các Tỷ kheo, thế nào là Chánh mạng? Này
các Tỷ kheo, ở đây vị Thánh đệ tử từ bỏ tà mạng, sinh sống bằng
chánh mạng. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh mạng.
Này các Tỷ kheo, và thế nào là Chánh tinh tấn?
Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo, đối với các ác, bất thiện pháp
chưa sanh, khởi lên ý muốn không cho sanh khởi; vị này nỗ lực, tinh tấn,
quyết tâm, trì chí. Ðối với các ác, bất thiện pháp đã sanh, khởi
lên ý muốn trừ diệt, vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì
chí. Ðối với các thiện pháp chưa sanh, khởi lên ý muốn khiến cho
sanh khởi; vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí. Ðối với các
thiện pháp đã sanh, khởi lên ý muốn khiến cho an trú, không cho
băng hoại, khiến cho tăng trưởng, phát triển, viên mãn. Vị này nỗ
lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi
là Chánh tinh tấn.
Này các Tỷ kheo, thế nào là Chánh niệm? Này
các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ kheo sống quán thân trên thân, nhiệt tâm,
tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời; trên các cảm
thọ... trên các tâm... quán pháp trên các pháp, tinh cần tỉnh giác, chánh
niệm để chế ngự tham ưu ở đời. Này các Tỷ kheo, như vậy
gọi là Chánh niệm.
Này các Tỷ kheo, thế nào là Chánh định? Này
các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo ly dục, ly ác bất thiện pháp, chứng và
trú Thiền thứ nhất, một trạng thái hỷ lạc do ly dục sanh, với tầm,
với tứ. Tỷ kheo ấy diệt tầm, diệt tứ, chứng và trú Thiền thứ
hai, một trạng thái hỷ lạc do định sanh, không tầm, không tứ, nội tĩnh
nhất tâm. Tỷ kheo ấy ly hỷ trú xả, chánh niệm tỉnh giác, thân cảm
sự lạc thọ mà các bậc Thánh gọi là xả niệm lạc trú, chứng và
trú Thiền thứ ba. Tỷ kheo ấy xả lạc, xả khổ, diệt hỷ ưu đã
cảm thọ trước, chứng và trú Thiền thứ tư, không khổ, không lạc, xả
niệm thanh tịnh. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh định.
Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Khổ diệt
đạo thánh đế.
Như vậy vị ấy sống quán pháp trên các nội pháp; hay
sống quán pháp trên các ngoại pháp; hay sống quán pháp trên các nội pháp,
ngoại pháp. Hay sống quán tánh sanh khởi trên các pháp; hay sống quán tánh
diệt tận trên các pháp; hay sống quán tánh sanh diệt trên các pháp.
"Có những pháp ở đây", vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy,
với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống
không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ
kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Bốn Thánh
đế.
22. Này các Tỷ kheo, vị nào tu tập Bốn Niệm xứ
này như vậy trong bảy năm, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một
là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại; hai là nếu còn hữu dư y, chứng quả Bất
hoàn. Này các Tỷ kheo, không cần gì đến bảy năm, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ
này như vậy trong sáu năm... trong năm năm... trong bốn năm... trong ba năm...
trong hai năm... trong một năm, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây:
Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại; hai là nếu còn hữu dư y, chứng quả
Bất hoàn. Này các Tỷ kheo, không cần gì đến một năm, một vị nào tu tập Bốn
Niệm xứ này trong bảy tháng, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một
là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại, hay nếu còn hữu dư y, thì chứng quả
Bất hoàn. Này các Tỷ-kheo, không cần gì bảy tháng, một vị nào tu tập Bốn Niệm
xứ này trong sáu tháng... trong năm tháng... trong bốn tháng... trong ba
tháng... trong hai tháng... trong một tháng... trong nửa tháng... vị ấy có thể
chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại,
hai là nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn. Này các Tỷ-kheo, không cần gì
nửa tháng, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này trong bảy ngày, vị ấy có thể
chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại,
hai là nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.
Này các Tỷ kheo, đây là con đường độc nhất
đưa đến sự thanh tịnh cho chúng sanh, vượt khỏi sầu bi, diệt trừ khổ
ưu, thành tựu Chánh lý, chứng ngộ Niết Bàn. Ðó là Bốn Niệm xứ.
Thế Tôn thuyết pháp đã xong. Các Tỷ kheo ấy
hoan hỷ tín thọ lời Thế Tôn dạy.
Hòa thượng Thích Minh
Châu dịch Việt