NHỊ CHỦNG NHẬP

Phàm vào đạo có nhiều đường, nhưng nói cho cùng thì không ngoài hai đường này:

Một là lý nhập

Hai là hạnh nhập.

LÝ NHẬP

Lý nhập là mượn “giáo” để ngộ vào “tông”. Tin sâu rằng tất cả chúng sinh đều chung đồng một chân tánh, chỉ vì khách trần bên ngoài và vọng tưởng bên trong che lấp nên chân tánh không hiển lộ được.

Nếu bỏ vọng về chân, tinh thần ngưng trụ như vách đá thì không thấy có ta, có người, hánh phàm một bực như nhau. Nếu một mực kiên cố không lay chuyển, rốt cùng không lệ thuộc vào văn giáo. Được như thế là ngầm hợp với lý, hết ý niệm phân biệt. Vô vi vắng lặng, hồn nhiên gọi là lý nhập.

HẠNH NHẬP

Hạnh nhập là nói về bốn hạnh, ngoài ra các hạnh khác đều bao gồm trong ấy. Bốn hạnh là gì?

- Một là báo oán hạnh,

- Hai là tùy duyên hạnh,

- Ba là vô sở cầu hạnh,

- Bốn là xứng pháp hạnh.

1) Sao gọi là Báo Oán Hạnh?

Người tu khi gặp cảnh khổ, nên tự nghĩ như vầy:

Ta từ bao kiếp trước buông lung không học, bỏ gốc theo ngọn, trôi dạt theo vật chất, nặng lòng thương ghét, gây hại không cùng. Đời nay tuy ta không phạm lỗi, nhưng nghiệp dữ gieo từ trước tới nay kết trái chín, điều ấy nào phải do trời hay người tạo ra đâu, vậy ta đành nhẫn nhục chịu khổ, đừng nên oán trách.

Kinh nói “gặp khổ không buồn”,

Vì sao vậy? vì thấu suốt (luật nhân quả) vậy.

Khi tâm ấy sanh tức là ứng hợp với lý.

Mượn oán mà hành đạo nên gọi là hạnh trả oán.

2) Hạnh Tùy Duyên

Chúng sanh đều do nghiệp chuyển mà thành, chẳng có cái ta. Mọi nỗi khổ vui đều do nhân duyên sanh. Nếu nay được quả báo tốt, hưởng đủ vinh dự, ấy là do nhân lành thủa trước cảm nên, nên nay mới được vậy. Hễ duyên hết thì lại hoàn không, mừng vui nỗi gì? Được, mất gì đều tùy theo duyên, nhưng tâm người không vì vậy mà được thêm hay bớt mất cài gì.

Nếu thấu đáo được như vậy thì gió vui chẳng động, lặng lẽ mà thuận đạo, nên nói là hạnh tùy thuận theo duyên nghiệp vậy.

3) Vô Sở Cầu Hạnh.

Người đời mải đắm mê, việc gì cũng tham trước, thế gọi là cầu.

Bậc trí giác ngộ được lẽ chân, chuyển ngược thế tục, nên tâm an trụ ở vô vi, thân tùy nghi mà vận chuyển.

Muôn vật đều là không, có gì vui mà cầu được. Hễ có công đức thì liền có hắc ám đuổi theo.

Ở lâu trong ba cõi khác nào như trong nhà lửa, có thân ắc khổ, được gì mà vui?

Thông suốt được như vậy ắc buông hết sự vật, dứt ý tưởng, chẳng mong cầu.

Kinh nói “Còn cầu còn khổ. Hết cầu mới được vui”.

Xét biết không cầu mới thực là đạo hạnh, nên nói là “Hạnh không mong cầu”.

4) Xứng Pháp Hạnh

Cái lý thanh tịnh của tự tánh gọi là pháp. Tin hiểu lý ấy thì mọi hình tướng hóa thành không, không nhiễm trước, không bỉ thử.

Kinh nói: Pháp không có chúng sanh, hãy lìa chúng sanh cấu. Pháp không có tướng ngã, hãy lìa ngã cấu.

Bậc trí tin hiểu được như vậy thì tùy xứng theo pháp mà hành.

Bổn thể của pháp vốn không tham lận, cho nên dầu đem thân mạng, của cải ra mà bố thí vẫn không hối tiếc. Thấu rõ ba không (không người cho, không vật cho, không người nhận) thì không còn ỷ lại và chấp trước. Chỉ cần gạn trừ trần cấu, tùy nghi mà giáo hóa chúng sanh, nhưng không mắc phải hình tướng. Thế tức là tu hành, đã lợi người lại thêm trang nghiêm đạo Bồ-Đề. Bố thí đã vậy thì năm độ khác cũng thế. Vì dứt trừ vọng tưởng mà hành phép tu lục độ, nhưng thật không gì gọi là hành cả, nên gọi là hạnh xứng pháp.

Kệ rằng

Ngoại tức chư duyên

Nội tâm vô đoan

Tâm như tường bích

Khả dĩ nhập đạo

Minh Phật tâm tông

Đẳng vô sai ngộ

Hành giải tương ưng

Danh chi viết tổ.

Nghĩa:

Ngoài dứt muôn duyên

Trong bặt nghĩ tưởng

Tâm như tường vách

Mới vào được đạo.

Sáng Phật tâm tông

Thảy không sai ngộ

Làm, hiểu hợp nhau

gọi tên là tổ.

MỘT THÍ DỤ

Trong thế giới nọ, có một biển cả rộng lớn, sâu thẳm, trong suốt và tĩnh lặng. Dưới lớp bùn đất ở đáy biển, có vô số những cái hũ, trong mỗi hũ có một con cá.

Có người bảo: Mỗi cái hũ đó là một người. Những con cá đó là bản ngã, là những cái tôi của người đó. Bùn đất đó là những ô nhiễm, vẩn đục. Còn biển nước là Phật tánh.

Những con cá đó sống bằng bùn đất bằng sự kiêu hãnh ô nhiễm. Mỗi khi cái hũ của nó bị va chạm, thì con cá bản ngã lại quẫy lên, lồng lộn, làm cho bùn đất ô nhiễm (ích kỷ, tức giận, kiêu căng v v…) lại bị khuấy động lên, nuôi sống con cá bản ngã.

Có những cái hũ ở nơi cao, xa lánh những cái hũ khác, Nó không bị va chạm, bùn đất không dấy lên, con cá đói rồi dần dần nó chết. Bùn đất lắng xuống, cái hũ trở nên trong suốt, thì ra cái hũ bằng thủy tinh. Người ta không thể thấy cái hũ, vì nó cũng trong suốt như nước biển. Đó là những bậc xuất thế, như các vị A La Hán, Bích Chi Phật. Chỉ sau khi cái hũ vỡ rồi thì nước trong hũ và nước biển là một. Đó là trường hợp các vị Bồ Tát.

Cũng thế, Phật tính có trong mỗi người, có trong mọi pháp. Người ta hoạt động, va chạm, xung đột nhau, v v… và mọi sinh hoạt của đời sống, đều không rời Phật tính.

Đừng hỏi “Chúng sinh vào địa ngục, Phật tính có theo vào không?”

Những con cá trong thí dụ trên, dù nó có tàn sát lẫn nhau, nó có tạo ra địa ngục cho nhau thì chúng cũng không rời nước biển. Nước biển luôn nâng đỡ, tạo ra sự sống và mọi hành động của những con cá, nhưng không vì thế mà nước biển chịu hậu quả của những việc con cá làm, cũng không chịu mọi trừng phạt mà con cá phải chịu.

Cũng thế, chúng sinh vào địa ngục, Phật tính cũng vào địa ngục, cùng vào nhưng không cùng chịu khổ.

Đừng hỏi “chúng sinh làm gì, suy nghĩ gì, chư Phật có biết không?”

Mọi suy nghĩ, hành động của chúng sinh đều nhờ vào Phật tánh mà thực hiện, sao lại không biết. Nhưng không vì vậy mà chư Phật phải chịu trách nhiệm của những việc chúng sinh làm.