Cư sĩ Upasika Kee Nanayon, sinh năm 1901, là một trong những vị nữ giảng sư nổi
tiếng ở Thái thời hiện đại. Bà đã xây một trung tâm tu tập cho nữ tu/cư sĩ trên
một ngọn đồi ở tỉnh Rajburi, phía tây Bangkok, nơi bà đã sống cho đến lúc mất
vào năm 1978. Các bài giảng của bà đã được Đại đức Thanissaro dịch ra tiếng Anh,
trong quyển “Thanh Tịnh Và Giản Đơn” (Pure and Simple, NXB Wisdom
Publications).
Những người nằm bịnh thật may mắn vì họ có cơ hội không
phải làm gì ngoài việc quán sát cái đau, nỗi bứt rứt. Tâm họ không vướng bận gì
khác, không cần phải đi đâu, làm gì. Họ có cơ hội để luôn quán sát cái đau - và
để luôn buông cái đau đó.
Quán sát sự thay đổi, sự bứt rứt và vô ngã
tưởng (trong Phật giáo, là ba dấu ấn của sự hiện hữu - anicca, dukkha và anatta
- thường được biết như là vô thường, khổ và vô ngã) khi chúng ở kề cận bên bạn
khi bạn đang nằm bịnh ở đây, là rất hữu ích. Chỉ cần nhớ đừng nghĩ bạn là cái
đau. Chỉ cần nhìn các hiện tượng tự nhiên của các sự kiện sinh tâm lý khi chúng
khởi lên rồi qua đi. Chúng không phải là bạn. Chúng cũng không thực là của bạn.
Thực sự, bạn đâu có quyền kiểm soát đối với chúng.
Hãy quán sát chúng!
Thật ra bạn kiểm soát được chúng tới đâu? Bất kể thân bạn đang có bịnh gì, điều
đó không quan trọng. Quan trọng là cái bịnh trong tâm. Thông thường ta không để
ý đến sự kiện là ta có bịnh trong tâm –các căn bịnh của uế nhiễm, tham luyến.
Chúng ta thường chỉ để ý đến những căn bịnh nơi thân, lo sợ tất cả mọi chuyện
khủng khiếp có thể xảy đến cho thân. Các loại thuốc ta dùng để chữa bịnh cho
thân chỉ có thể tạm thời trì hoãn bản án tử hình của ta. Ngay chính những người
trong quá khứ không có bịnh hoạn gì cũng không còn với chúng ta nữa. Cuối cùng
thì tất cả mọi người đều phải bỏ thân này. Khi tiếp tục quán tưởng như thế, bạn
sẽ thấy sự thật của vô thường, khổ và vô ngã một cách trung thực ngay nơi bản
thân, và bạn sẽ trở nên ngày càng nhàm chán với mọi thứ, từng bước từng
bước.
Bạn phải quán sát cái đau của mình thật kỹ lưỡng để thấy rằng thật
ra không phải bạn là cái đau. Căn bịnh đó không phải của bạn. Đó là căn bịnh của
thân, căn bịnh của một hình thể vật lý. Hình thể vật lý và sự kiện tâm linh phải
thay đổi, bạn phải chú tâm vào chúng khi chúng xuất hiện, quán sát, theo dõi
từng bộ phận nhỏ nhặt của chúng. Một sự hiểu biết tường tận về đặc tính của các
hình thể vật lý và diễn biến tâm linh sẽ giải thoát bạn khỏi những khổ đau, căng
thẳng.
Có những người, khi họ đang khỏe mạnh, an nhiên, bỗng đột ngột qua
đời mà không biết điều gì đã xảy ra cho họ. Tâm họ hoàn toàn mờ mịt về chuyện gì
đang xảy ra. Điều đó còn tệ hơn người nằm bịnh trên giường có thể dùng cái đau
của họ như là một phương tiện để tu tập và phát triển tâm nhàm chán, không bám
víu. Bạn không cần phải sợ hãi cái đau. Nếu nó đang ở đó, cứ để nó ở đó -nhưng
đừng để tâm phải đau đớn theo nó.
Vì thế khi đau bịnh, bạn hãy tự coi
mình may mắn. Nằm đó, đối mặt với căn bịnh, bạn có cơ hội để thực tập thiền
minh sát trong từng phút giây. Không quan trọng là bạn đang ở nhà hay nằm viện.
Đừng để tâm bạn phải quan tâm đến việc bạn đang ở đâu. Bạn không phải gán mình
vào một nơi chốn nào. Chỉ cần nắm lấy cơ hội để quán sát các hiện tượng đến rồi
đi.
Ta không thể ngăn cản nỗi đau hay niềm vui, ta không thể cấm tâm phán
đoán sự việc, hình thành tư duy, nhưng ta có thể sử dụng chúng theo một hướng
khác. Nếu tâm dán nhãn cho cái đau và nói, ‘Tôi đau,’ ta phải xem xét sự gán ép
đó kỹ lưỡng, quán sát nó cho đến khi bạn nhận ra được cái sai của nó: cái đau đó
không thật sự là ta. Nó chỉ là một cảm giác phát khởi rồi qua đi, chỉ có
thế.
Quán sát bất cứ những gì phát khởi - một cảm giác, một cảm xúc, một
tư tưởng - và rồi hãy để nó qua đi mà không chấp, không bám víu vào đó. Bắt đầu
bằng cách thực tập kiềm chế tâm, chú tâm ghi nhận, quán sát những biểu hiện của
sự căng thẳng, đớn đau. Tiếp tục thực tập cho đến khi tâm có thể duy trì thái độ
đó trong trạng thái trống không rõ ràng của tâm. Nếu bạn có thể thực hành viên
mãn điều đó, thì sự giải thoát cuối cùng của cái đau sẽ xảy ra ngay tại đó, ngay
tại nơi cái tâm trống rỗng.
Hãy giữ chánh niệm về cái đau ngay ở nơi mà
trạng thái đó chỉ là một cảm giác trong thân. Nó có thể là cái đau ở thân, nhưng
không cần thiết phải là cái đau của tâm. Trước hết hãy bảo vệ tâm, hãy buông bỏ
mọi thứ, rồi hướng vào bên trong tìm cái phần sâu thẳm, tận cùng nhất của chánh
niệm và trú ngay tại đó. Ta không cần phải liên can đến cái đau ở bên ngoài,
ngay nếu như chúng dường như quá sức chịu đựng của ta. Hãy tìm cho được những
khía cạnh sâu thẳm của tâm, lúc đó ta có thể để mọi thứ khác qua một
bên.
Nếu cái đau là loại bạn có thể quán sát, thì hãy cố gắng quán sát
nó. Tâm sẽ ở trạng thái trung tính bình thường, an tĩnh với tánh không bên trong
nó, quán sát cái đau khi nó chuyển đổi, rồi qua đi. Nếu quá sức đau đớn, thì
quay lại, trở vào bên trong, vì nếu bạn không thể kiểm soát cơn đau, thì tham sẽ
khởi dậy chen ngay vào, với ý muốn xua đuổi cái đau để tìm sự dễ chịu. Và nó cứ
chồng chất, nối tiếp nhau, khiến tâm ở trong trạng thái hoảng loạn cùng cực.
Nếu cái đau đột ngột, cao độ, lập tức quay trở lại, tập trung sự chú ý vào tâm.
Ta không muốn dây dưa với thân và cái đau. Tập trung trú vào điểm sâu thẳm của
chánh niệm. Đạt đến chỗ bạn có thể thấy được trạng thái tâm thanh tịnh, không
đau đớn theo cái đau ở thân, và duy trì trạng thái tâm luôn sáng
suốt.
Một khi tâm luôn sáng suốt, thì dầu thân đang đau đớn bao nhiêu, đó
cũng chỉ là các hiện tượng tâm sinh lý. Tuy nhiên tâm không liên can. Nó để mọi
thứ sang một bên. Nó buông xả.
Bạn phải tiếp tục thực tập như thế không
ngừng nghỉ. Khi nào cái đau khởi lên, không kể mức độ đau, đừng gán ép cho nó
là gì hay dành cho nó một ý nghĩa nào. Ngay nếu như có sự dễ chịu phát khởi,
cũng đừng bám vào sự dễ chịu đó. Cứ tiếp tục buông nó đi, thì tâm cũng được nhẹ
nhàng – thoát khỏi mọi bám víu hay chấp vào ‘ngã’ trong từng phút giây. Bạn phải
luôn dồn hết sức chánh niệm và năng lực vào sự thực tập này.
Bạn phải coi
như mình may mắn được nằm bịnh ở đây, để quán sát về cái đau, vì bạn có cơ hội
để phát triển đến con đường hoàn toàn tỉnh thức, đạt được tri kiến và buông xả
tất cả. Không ai có cơ hội tốt hơn những gì bạn hiện đang có. Một người nằm bịnh
trên giường có cơ hội để phát triển tri kiến với từng hơi thở vào ra. Điều đó
chứng tỏ bạn đã không uổng phí kiếp người của mình, bạn biết thế, vì bạn đang
thực hành những lời dạy của Đức Phật cho đến độ bạn có thể đạt được sự hiểu biết
rõ ràng về bản chất chân thực của sự vật.
Người ta thuờng suy gẫm về sự
chóng qua của cuộc đời khi nó liên hệ đến người khác, khi ai đó bị bịnh, hay
chết, nhưng họ rất ít khi suy gẫm về sự chóng qua của cuộc đời chính mình. Hoặc
nếu có, thì việc đó cũng chỉ xảy ra trong thoáng chốc, sau đó họ quên ngay tất
cả, lại hoàn toàn đánh mất mình trong những vấn đề khác. Họ không đem những sự
thật này vào bên trong để suy gẫm về những sự vô thường đang xảy ra với chính họ
trong từng phút giây.
Thiền quán không phải là một việc mà bạn có thể lấy
một hay hai tháng nghỉ để dự một khóa tu chuyên sâu. Đó không phải là sự thực
hành đúng. Nó không thể so sánh với những gì bạn đang làm hiện giờ, quán sát cái
đau cả ngày mỗi ngày và cả đêm, trừ lúc ngủ. Khi cái đau thật trầm trọng, nó
càng tốt hơn cho sự hành thiền của bạn vì nó cho bạn cơ hội để biết một lần cho
tất cả vô thường là gì, căng thẳng, khổ đau là như thế nào, sự bất lực của bạn
ra làm sao.
Thiền quán không phải là việc bạn đợi đến lúc chết hay sắp
chết mới bắt đầu. Đó là việc bạn chỉ phải tiếp tục thực hành, tiếp tục ‘minh
sát’. Khi căn bịnh thuyên giảm, bạn cũng phải ‘minh sát’ nó. Khi nó trở nặng,
bạn cũng ‘minh sát’ nó. Bạn cứ tiếp tục phát triển tri kiến như thế, tâm sẽ chế
ngự được sự tăm tối, vô minh của nó. Nói cách khác, những thứ như tham dục, uế
nhiễm sẽ không còn dám phiền rộn đến tâm như chúng vẫn thường làm trong quá
khứ.
Khi tâm trở nên thức tỉnh với mọi thứ, bước kế tiếp là quán sát tâm
một cách khéo léo để xem nó trở nên trống rỗng như thế nào, xuyên suốt cho đến
khi không còn tư tưởng nào bày trò gì, không có sinh, không có diệt, không có
biến đổi gì cả.
Vì thế hãy chú tâm vào, quán sát ngay nơi ấy, ngay nơi
tâm, ngay nơi thức, và hãy để chỉ có cái biết của việc buông bỏ cái biết (the
knowing that lets go of knowing). Điều này có nghĩa là bạn sẽ buông bỏ cho đển
chỗ tâm thức không còn đặt tên, dán nhãn hiệu cho chính nó. Sẽ không còn phân
biệt tốt, xấu hay bất cứ thứ gì. Tính nhị nguyên cũng không còn ảnh hưởng gì.
Nhưng vì điều này nẳm ở một mức độ sâu hơn, bạn cần phải chắc rằng sự nhận thức
của bạn thật sắc bén, tinh xảo. Phải chắc chắn rằng sự nhận thức bén nhạy này
được duy trì liên tục. Bạn sẽ nhận ra rằng bạn không còn bám víu vào các nhãn
hiệu, các ý nghĩa; các suy nghĩ về tốt hay xấu đều ngừng lại.
Do đó Đức
Phật dạy chúng ta nên xem vạn pháp như không, như trống rỗng, đó là cách chúng
ta nên nhìn sự vật. Pháp bảo ở ngay đây, trong thân và tâm của ta, chỉ là ta
không nhìn ra được – hay nhìn một cách sai lạc. Nếu chúng ta nhìn sự vật với con
mắt của chánh niệm và trí tuệ, thì còn gì có thể khiến ta khổ đau? Tại sao lại
phải sợ đau, sợ chết? Nếu ta có thể hiểu rằng chính sự bám víu khiến ta khổ
đau, thì tất cả việc ta cần làm là buông bỏ, và ta sẽ thấy được sự giải thoát
khỏi khổ đau sẽ xảy ra như thế nào ngay trước mắt ta.