Trước đây tôi đã nói khi tôi nhìn
thấy một người bệnh, người sắp chết và người chết, hai quyết tâm phát sinh
trong tâm tôi. Một là có thể chịu đựng sự đau đớn và cái chết với một nụ cười,
có thể giữ được chánh niệm và tự tại cho đến lúc cuối cùng. Bây giờ tôi muốn
nói đến quyết tâm thứ hai. Vâng, khi nhìn thấy con người và thực ra tất cả
chúng sinh đang sống, đều phải chịu đau khổ nhiều như vậy, tôi cảm thấy ít nhất
chúng ta có thể làm được, trong khi chúng ta còn sống, là đóng góp làm nhẹ bớt
khổ đau chung quanh chúng ta.
Nhiều người đang phục vụ nhân loại
theo nhiều cách thức phi thường. Mẹ Theresa, chẳng hạn, đã dành cả cuộc đời để
săn sóc những người thiếu thốn và cơ cực. Nhiều người và tổ chức đã dấn thân
vào làm những công tác xã hội cho người bệnh, người tàn tật, người chết đói,
người già, những người sắp chết và nhiều người khác. Tất cả những đạo sư tôn
giáo vĩ đại đều kêu gọi các đệ tử hãy nhân từ. Jesus Christ nói: "Hãy
thương yêu người láng giềng như chính thân mình" Và Ngài tán dương những
người cho người đói ăn, cho người khát uống, cho quần áo người trần trụi, cho
chỗ ở kẻ bần hàn, thăm viếng người bệnh và người bị giam cầm. Ngài nói rằng:
"Vì các ngươi đã làm thế cho một trong những người anh em của ta, tức là
các ngươi đã làm cho chính ta". Có một câu tương tự trong Kinh Koran chỗ
nhà Tiên Tri Mohamed nói Thượng Ðế có thể nói trong Ngày Phán Xét:" Ta đói
mà các ngươi không cho ta ăn. Ta bị bệnh mà các ngươi không đến thăm. Và khi
được hỏi bởi một người hoang mang không hiểu như thế là thế nào, Thượng Ðế trả
lời "Như một người xin bánh mà ngươi không cho. Như một người bệnh mà
ngươi không đến thăm".
Trong Ðạo Phật, mặc dầu chúng ta
không tin vào Ðấng Thượng Ðế Sáng Tạo, chúng ta tin vào điều thiện và hô hào
không giết hại cả đến một con vật hay côn trùng. Chúng ta tin vào Nghiệp luật-
đó là thiện đem lại thiện, ác đem lại ác. Cho nên chúng ta bao giờ cũng phải
bám chặt vào điều thiện: tránh không giết hại, trộm cắp, lừa đảo, tà dâm, dối
trá, uống rượu và các chất say. Chúng ta tự rèn luyện để tiến đến chỗ chúng ta
làm điều thiện vì lợi ích làm điều thiện và không phải vì sợ hãi địa ngục hay
mong muốn được phần thưởng. Chúng ta làm điều thiện vì chúng ta thích làm điều
thiện và tự nhiên ngả về điều thiện. Nói một cách khác chúng ta không thể tránh
được làm việc thiện. Ðiều thiện với chúng ta là một.
Ðức Phật chỉ thị các đệ tử của Ngài
phải nhân từ và quan tâm đến người khác. Ngài nói một chút cố gắng cũng có giá
trị khi cho. Cả đến ném một vài mẩu bánh xuống nước cho cá ăn cũng được tán
dương bởi Ðức Phật. Một lần, mấy nhà sư không săn sóc một nhà tu bệnh, Ðức Phật
đích thân tắm rửa cho vị sư bệnh này và khuyên bảo các vị kia: "Ai săn sóc
người bệnh chính là săn sóc ta". Ðức Phật kêu gọi các vì vua hãy trị vì
với lòng từ bi. Ngài khuyên các nhà vua nên loại trừ nghèo đói vì đó là một
trong những yếu tố góp phần vào sự cướp bóc và các tội khác. Là một người yêu
hòa bình, Ngài đã từng ngăn cản được khi hai quốc gia đang sắp sửa lâm vào vòng
chiến vì tranh chấp một dòng sông. Ðức Phật hỏi họ: "Cái nào quan trọng
hơn – nước hay máu của con người sẽ chảy vì chiến tranh?" Hai bên lâm
chiến thấy sự tranh chấp điên rồ của họ đã rút lui không đánh nhau.
Một trong những vị vua nhân từ nhất
chịu ảnh hưởng trước những lời Phật dạy là Asoka, trị vì Ấn Ðộ vào thế kỷ thứ
Ba trước Công Nguyên, khoảng 200 năm sau khi Ðức Phật nhập diệt. Nổi tiếng về
lòng nhân đạo, sự rộng lượng và lòng tốt cửa Ngài trải đến cả con vật. Ngài
được nổi tiếng vì đã lo liệu bác sĩ cho cả người lẫn súc vật. Ngài đã xây công
viên, trạm nghỉ ngơi cho khách bộ hành và nhà tế bần cho những người nghèo và
người bệnh. Mặc dầu là một Phật tử thuần thành, Ngài cho dân ngài hoàn toàn tự
do trong việc thờ phượng và ủng hộ các giáo phái khác. Trong một sắc lệnh nổi
tiếng khắc trên đá, Ngài nói Ngài "Chúc mừng những người của tất cả những
tôn giáo sống ở mọi nơi trong vương quốc của Ngài... vinh danh người của tất cả
các tôn giáo, thành viên của những dòng tu và cư sĩ, bằng tặng vật và những
biểu hiện quý trọng khác". Ngài muốn tất cả các tôn giáo đều được kính
trọng vì "bằng cách kính trọng tôn giáo là nâng cao niềm tin của chính tôn
giáo mình và đồng thời phục vụ niềm tin của những người khác... Cho nên chỉ có
hòa thuận không thôi là đáng khát khao... (Và Ngài, Asoka) mong muốn người của
tất cả các tôn giáo khác hiểu biết học thuyết của nhau và tìm được học thuyết
lành mạnh..."
Asoka coi vai trò của Ngài như một
người cha nhân từ và coi dân như con khi nói rằng Ngài muốn họ được mọi loại
thịnh vượng và hạnh phúc. Ðức Phật nếu có thể chứng kiến triều đại của Hoàng Ðế
Asoka, thì Ngài sẽ hết sức vui mừng khi thấy giáo lý của Ngài đã được tôn trọng
triệt để một cách chuyên cần bởi vị hoàng đế vĩ đại này. H.G. Wells trong cuốn
"Outline of History" (Lịch Sử Ðại Cương) có nói, trong số các vị
hoàng đế đã đến và ra đi trên thế giới, "tên của Hoàng đế Asoka sáng chói,
sáng chói hầu như một tinh tú không có ai ngang hàng". Chắc chắn tất cả
những chính phủ sẽ thành công khi nghiên cứu và áp dụng cách giải quyết nhân
đạo của Hoàng Ðế Asoka trong việc trị vì.
Cũng vậy, nếu chúng ta đi theo
những lời Ðức Phật dạy, thì chúng ta cũng giống như Asoka, làm việc theo đường
lối của chúng ta để giảm bớt khổ đau và trải rộng hòa bình và hạnh phúc. Chính
Ðức Phật đã là tấm gương tốt đẹp nhất cho chúng ta soi, Ngài đã dành cả cuộc
đời để chỉ cho con người lối thoát khỏi khổ đau. Vâng, Ðức Phật không những
quan tâm đến việc làm nhẹ bớt khổ đau, mà Ngài còn quan tâm đến việc loại bỏ nó
hoàn toàn. Cho nên sau khi giác ngộ, Ngài đã bỏ cả 45 năm cuộc đời còn lại dạy
cho con người con đường loại bỏ khổ đau. Ngài dạy con đường chánh niệm.
Ðức Phật thấy chỉ bằng cách giải
quyết triệt để mới có thể loại bỏ được khổ đau. Mặc dù săn sóc người bệnh, chữa
lành bệnh tật, cung cấp thực phẩm và các trợ giúp vật chất cho người túng thiếu
là một phần thiết yếu trong việc đối phó với khổ đau, Ðức Phật muốn tham gia nhiều
hơn là chỉ có những triệu chứng: Ngài muốn tìm cách chữa lành hoàn toàn chứng
bệnh khổ đau. Cho nên Ngài đã thiền định toàn bộ câu hỏi đời sống và cái chết.
Và Ngài thấy muốn giải quyết vấn đề từ gốc rễ, chúng ta cần phải xem xét lại
toàn bộ tâm. Khổ đau thực chất là tinh thần. Khi có đau đớn thể chất, người ta
thường phản ứng bằng buồn rầu, sợ hãi và ngã lòng. Nhưng người tu thiền, Ðức
Phật dạy, có thể chịu đựng cái đau thể chất mà không có khổ đau tinh thần. Nói
một cách khác, người ta không phản ứng bằng buồn rầu, lo lắng, thất vọng, ác
cảm, giận hờn vân vân... Thay vì, người ta có thể phản ứng bằng bình tĩnh và
thanh thản. Người ta có thể vui và thậm chí an ủi và khuyến khích người khác!
Cho nên Ðức Phật thấy vấn đề thực
chất là tinh thần. Nếu chúng ta có thể giải thoát tâm chúng ta khỏi tham, sân
và si (thuộc bản chất đời sống) Ðức Phật dạy chúng ta hoàn toàn có thể vượt qua
được và loại bỏ khổ đau tinh thần, như lo lắng và bồn chồn, phiền muộn và than
khóc. Về khổ đau thể chất, chúng ta phải thừa nhận không thể tránh khỏi chừng
nào mà chúng ta có cái thân này. Tất cả chúng ta đều biết không ai có thể tránh
khỏi tuổi già, bệnh và chết. Nhưng Ðức Phật dạy một khi thanh lọc được tâm ra
khỏi tất cả những ô nhiễm của tham, sân vân vân thì cái đau thể chất không làm
chúng ta sợ hãi nữa. Ta trở nên không lay chuyển. Không có gì có thể làm ta lo
ngại nữa, cả đến cái đau cực độ mà những bệnh như ung thư có thể mang lại. Tâm
ta vẫn có thể giữ luôn luôn trầm tĩnh. Bởi vậy khi đệ tử của Ðức Phật,
Anurudhha, một lần được hỏi làm sao ông có thể giữ bình tĩnh khi ông bệnh nặng,
Ngài trả lời đó là vì ông đã có thể làm chủ được tâm ông do tu tập chánh niệm
như đã được dạy bởi Ðức Phật.
Cũng để kết luận, Ðức Phật dạy đối với một người hoàn hảo đã bỏ được tham sân
si, không còn tái sanh nữa. Khi người ấy chết, đó là kiếp cuối cùng. Người ấy
đã đạt được trạng thái Niết Bàn – sự an lạc hoàn hảo. Không phải tái sanh người
ấy không bao giờ còn bị tuổi già, bệnh và chết. Ðức Phật nói, chỉ điều đó là
chấm dứt khổ đau.
LÀM NHẸ BỚT KHỔ ÐAU
Trong khi phấn đấu để chấm dứt hoàn
toàn khổ đau, chúng ta nên, trên con đường tu tập, giúp làm nhẹ bớt khổ đau
bằng bất cứ cách nào chúng ta có thể. Vâng, rõ ràng không thiếu gì khổ đau trên
thế giới. Nhiều người khổ đau theo nhiều cách khác nhau. Nếu chúng ta đọc báo,
chúng ta thấy khổ đau khắp nơi. Người ta tranh chấp, đánh nhau, giết chóc, cướp
bóc, nói dối, lừa đảo và gây khổ đau lẫn nhau bằng nhiều cách. Do vô minh chúng
làm hại lẫn nhau. Xa hơn nữa, thiên tai, tai nạn, rủi ro, chết đói, bệnh tật
khắp nơi. Và bệnh tật tuổi già, và cái chết luôn bám sát chúng ta ở từng bước.
Vâng, thế giới này đầy khổ đau. Tại
sao chúng ta lại còn thêm vào nữa? Thay vì phải chăng chúng ta nên cố gắng làm
nhẹ khổ đau? Dù chúng ta không làm được nhiều, chúng ta vẫn có thể làm được ít.
Mỗi một cố gắng nhỏ nhoi cũng đáng kể. Có người nói: Không ai mắc sai lầm lớn
hơn là không làm gì dù chỉ làm một chút. Mỗi người chúng ta đều có thể làm được
việc gì đó, theo khuynh hướng và khả năng của mình. Ðể khởi sự chúng ta có thể
bắt đầu tử tế hơn. Chẳng hạn chúng ta có thể ngăn chặn nóng giận của chúng ta.
Mỗi khi chúng ta nóng giận chúng ta gây nên đau đớn cho chính chúng ta và người
khác. Nhưng nếu chúng ta có thể nén được giận của chúng ta và trau dồi khoan
dung và kiên nhẫn, thương yêu và từ bi, chúng ta có thể trở nên người tử tế
hơn, và đó có thể là một thành công để giúp gieo rắc sự vui vẻ và hạnh phúc.
Nói một cách khác chúng ta phải bắt đầu bằng cách tẩy sạch tâm ta khỏi những
chất chứa bất thiện và tiêu cực của tham sân và si. Tương ứng với khả năng kiềm
chế các trạng thái bất thiện của ta, tình thương yêu và từ bi sẽ phát triển nơi
chúng ta. Chúng ta có thể tử tế hơn trong quan hệ với những người kề cận và
chung quanh chúng ta. Chúng ta có thể cố gắng nói năng một cách đáng yêu và nhẹ
nhàng hơn, và tránh lời nói thô tục và cục cằn. Chúng ta có thể trở nên ân cần
và quan tâm đến người khác nhiều hơn. Nếu chúng ta chỉ quan tâm đến phúc lợi
riêng của chúng ta thì chúng ta không thể thương yêu hữu hiệu. Muốn thương yêu
tốt đẹp, chúng ta không nên coi trọng phúc lợi của mình mà phải chú ý đến phúc
lợi của người khác. Cho nên chúng ta phải hỏi chính mình. Chúng ta có thương
yêu đủ không? Chúng ta có quan tâm đủ không? Nếu không chúng ta không thể hành
động để làm nhẹ bớt khổ đau. Chính vì không có thương yêu và từ bi thực sự mà
chúng ta có thể hành động.
Một thiền sư từng nói rằng nếu bạn
muốn biết bạn đã thực sự yêu thương, bạn nên gần người thân yêu của bạn một
ngày, và nhẹ nhàng nắm lấy tay nàng trong tay bạn. Hãy nhìn thẳng vào mắt nàng
và hỏi nàng: "Em thân yêu, anh có yêu em đúng mức không? Anh có yêu em đủ
không? Anh có làm em hạnh phúc không? Nếu là không, xin em cho biết thiếu cái
gì để anh có thể thay đổi và yêu em nhiều hơn?" Nếu bạn hỏi nàng dịu dàng
với tình yêu chân thật và quan tâm, thì nàng có thể khóc. Sư trưởng nói, đó là
dấu hiệu tốt. Vì nó có nghĩa là bạn đã chạm đến đúng vào tình cảm của nàng. Và
rồi ở đấy có thể có sự trao đổi tâm tình giữa bạn và nàng.
Và vì vậy nàng có thể nói với bạn giữa những tiếng thổn thức sao bạn đã không
có ý tứ gì rất nhiều lần. Chẳng hạn nàng có thể nói: "Anh không còn mở cửa
xe cho em nữa. Anh thường mở cửa xe cho em khi lần đầu anh theo đuổi em và cả
đến năm đầu lấy nhau. Anh cũng cẩn thận xem em ngồi ngay ngắn chưa rồi anh mới nhẹ
nhàng đóng cửa xe. Bây giờ anh không làm như thế nữa. Anh vào xe trước và cho
ngay máy chạy. Em phải tự mở cửa và vào xe thật nhanh. Nếu không anh có thể
chạy xe đi trước khi em kịp đóng cửa! Em muốn khóc khi anh sử xự như thế. Cái
gì đã xẩy ra cho con người lịch sự và có ý tứ mà em đã lấy?"
Và nàng có thể tiếp tục: "Anh
đã không nắm tay em nữa khi qua đường. Anh đi trước và muốn em phải theo anh.
Rồi khi chúng ta vào nhà hàng. Anh không mở cửa và mời em vào trước. Anh không
kéo ghế cho em ngồi. Anh không hỏi em thích ăn gì mà tự động đặt các món ăn anh
thích. Anh không mua những bộ áo đẹp cho em nữa. Anh không mua tặng phẩm gì cho
cha mẹ em, ngay cả đến những dịp lễ hội. Và mặc dầu anh có thể nhớ đến việc cho
em quà vào ngày sinh nhật, nhưng anh không kèm theo thiệp sinh nhật với những
lời tình cảm đẹp đẽ. Nói tóm lại, anh đã không làm những việc nhỏ bé dễ thương
mà anh thường làm cho em khi anh theo đuổi em và cưới em. Nếu em biết anh sẽ
thay đổi như thế này, có lẽ em đã suy nghĩ lại về việc lấy anh. Em băn khoăn
không biết thực sự anh còn yêu em hay quan tâm đến em nữa không?" Và nàng
có thể tiếp tục một mạch nêu lên một bản danh sách về những bất hạnh của nàng.
Nàng có thể thổn thức to hơn và bạn có thể ngạc nhiên vì bạn không biết nàng đã
giữ trong lòng tất cả những thứ đó, nàng đã không nhận ra tất cả những sự việc
nho nhỏ dễ thương mà bạn thường làm cho nàng, và nàng đã không hiểu sự bầy tỏ
quan tâm và thương yêu tuy nhỏ bé nhưng quan trọng của bạn.
Ðương nhiên, rất có thể bạn cũng có
những phiền muộn chính đáng. Cho nên đây là dịp tốt để bạn thổ lộ, nhưng bằng
một cách thật dịu dàng. "Ồ, anh xin lỗi về cách sử xự vô tâm và không ý tứ
của anh, em thân yêu. Tin anh đi, anh thật tình. Xin tha lỗi cho anh. Từ nay
trở đi anh sẽ làm lại cho em. Anh hứa anh sẽ không cẩu thả trong tương lai. Anh
sẽ trông nom em thật tốt. Anh sẽ bắt đầu làm trở lại những việc nho nhỏ mà anh
đã lơ là làm cho em. Anh không nhận ra được là em đã quá nhớ những thứ đó.
"Nhưng em thân yêu, xin đừng
giận dỗi với điều mà anh sắp nói. Vì anh có nhiều lầm lỗi, em cũng nên biết có
một số điều em thường làm cho anh mà em chưa bao giờ làm. Chẳng hạn anh thích
ăn đùi gà chiên theo lối sambal belacan mà em thường nấu cho anh. Nhưng bây giờ
em không còn nấu món ấy nữa, không kể đến những thứ súp cà chua và những món
khác. Em biết không, người già nói về cách đi vào lòng con người là qua bao tử
hãy còn rất thích đáng.
"Ngày xưa em thường đánh thức
anh dạy với một nụ cười và một cái hôn nhẹ nhàng trên má nhưng nay em đâu còn
làm như thế nữa. Ðôi khi em còn dạy trễ nên anh phải tự làm để ăn sáng hay ăn
tại văn phòng. Em đã thường đợi cửa khi anh đi làm về và hỏi anh ngày ấy ra
sao. Em thực tình muốn biết và em tỏ ta rất có tình cảm và an ủi khi anh có
chuyện không vui. Nhưng dạo này dường như em không quan tâm đến việc anh sống
ra sao nữa, liệu anh có ngày làm vui vẻ hay vất vả không. Em bận xem truyền
hình, la các con, hay ở các nơi sửa sang sắc đẹp hay làm cái này cái nọ. Khi
anh gọi, "Hello, em thân yêu, anh đã vế", đôi lúc em gắt và nói những
thứ đó không thật khả ái, vân vân và vân vân..."
Và như vậy cả hai trao đổi tâm
tình. Truyền thông rất quan trong trong quan hệ. Có phải không? Quan hệ sẽ tan
vỡ khi không có truyền thông, và cả hai phía đều giữ phiền muộn trong lòng,
nuôi dưỡng chúng trong tâm. Nhưng khi có sự truyền thông, sẽ có sự thông cảm.
Cởi mở trong lòng cả hai phía sẽ đưa đến thông cảm và thương yêu. Nếu hai người
quan tâm đủ và coi trọng quan hệ của họ thì họ sẽ trò chuyện tâm sự. và áp dụng
các biện pháp sửa chữa khi cần. Bằng cách ấy, quan hệ sẽ trở nên mạnh mẽ và đẹp
đẽ với mỗi ngày qua.
Mỗi một người chúng ta cần phải
đóng góp bằng cách riêng của mình, bằng bất cứ đường lối nào mà ta biết ra sao.
Trong trường hợp của tôi, là một nhà sư, tôi có thể đóng góp bằng cách chia sẻ
chút ít kiến thức về Phật Pháp mà tôi biết, một chút hiểu biết mà tôi có. Tôi
có thể khuyến khích người ta tu tập thiền định và hướng dẫn họ một chút trên
con đường này. Tôi có thể kêu gọi người ta hãy thương yêu và quan tâm, ân cần
và nhẫn nại vân vân... Ðương nhiên chúng ta không hoàn toàn, có những lúc chính
chúng ta thất bại không góp phần được. Nói thì thật là dễ nhưng thực hành điều
ta thuyết giảng thì thật là khó, điều đó rất đúng. Cho nên tôi phải là người
đầu tiên thừa nhận những thiếu sót của tôi và chấp nhận sửa chữa. Trong khi
phán xét tôi hay những người khác, tôi cầu mong người ta xem xét giảm nhẹ những
yếu tố như ý tốt. Chúng tôi có ý tốt và không có ý làm hại. Nhưng vì những
nhược điểm, không khéo léo, không kiên nhẫn, không độ lượng, kiêu ngạo vân
vân... chúng ta có thể làm người khác đau đớn mặc dù chúng tôi muốn làm tốt.
Nhưng nếu là một người cao thượng, người đó có thể hiểu và tha thứ. Khả năng
tha thứ là một đức tính tuyệt vời, cho nên có câu nói, lầm lỗi là con người;
tha thứ là siêu phàm, đã được đặt ra.
Hãy tận dụng cơ hội để cho và chính
bạn sẽ biết cách tốt nhất để đóng góp. Tất cả chúng ta có những kỹ năng, tài ba
và năng khiếu khác nhau, điều kiện và hoàn cảnh cũng khác. Cho nên mỗi chúng ta
chỉ có thể đóng góp theo đường lối riêng của mình, tùy theo hoàn cảnh và khuynh
hướng. Ðiều quan trọng là cố gắng; chúng ta làm theo khả năng. Như chúng ta đã
nói, mỗi chút cũng đáng kể và khi thời gian qua đi, chúng ta sẽ thấy thực tế
chúng ta đã làm được một chút gì phải lẽ. Và đó là nguyên nhân cho chúng ta
hoan hỉ. Ðương nhiên nó không có nghĩa là chúng ta cứ nghỉ ngơi trên vòng hoa
chiến thắng. Còn nhiều việc phải làm. Nên chúng ta phải tinh tấn; chúng ta phải
tiếp tục tấn tới.
Người ấy sống tràn đầy tâm từ ở phương thứ nhất, cũng như vậy ở phương
thứ hai cũng như vậy ở phương thứ ba, cũng như vậy ở phương thứ tư, đúng vậy ở
bên trên, bên dưới, chung quanh người ấy sống tràn đầy tâm từ cả thế giới, ở
khắp nơi, theo mọi cách, tâm từ ấy sâu xa trải rộng, mênh mông, không thù hằn,
không ác ý.
(Ðức Phật)
Hiểu biết mọi thứ là tha thứ mọi thứ
Và lúc ấy sẽ có có tình thương yêu
(Vô danh)