Khi qua giai đoạn làm cha mẹ, chúng ta bắt đầu bước vào giai đoạn làm ông bà. Trải qua một thời gian dài thăng trầm trên cuộc đời này, cuối cùng chúng ta cũng theo quy luật sinh - lão - bệnh - tử, thế là xong một kiếp người. Đấy là diễn tiến của một đời người. Từ khi sinh ra, sống thì chúng ta cần ăn, mặc, ở; lớn lên làm vợ, làm chồng, làm cha, làm mẹ, làm ông, làm bà rồi đến lúc nhắm mắt ra đi. Khi đó nhìn vào bia mộ cũng chỉ là mấy hàng chữ thôi. Đời người chỉ ngắn gọn trong hai chữ sinh - tử, nhưng khoảng cách giữa hai con chữ ấy lại có đủ những rắc rối nảy sinh. Biết bao sự phiền phức, mừng, giận, vui, buồn, thương, ghét, muốn. Có người làm tròn bổn phận, trách nhiệm của người ông, người bà, người cha, người mẹ, người chồng, người vợ, người con … nhưng cũng có những người không làm tròn. Có người sống để gây khổ cho cha, cho mẹ, cho chồng, cho vợ, cho con… Nếu chúng ta biết Phật pháp, sống có đạo đức sẽ làm những việc có lợi ích cho bản thân, gia đình và xã hội. Ngược lại, có thể chúng ta sẽ làm khổ cho mình và người. Đến khi từ giã cõi đời này chúng ta để lại những gì? Nhà thơ Văn Thiên Tường đã viết:
“Nhân sinh tự cổ thùy vô tử
Lưu thủ đan tâm chiếu hãn thanh”,
(Xưa nay hỏi có ai không chết?
Hãy để lòng son chiếu sử xanh)
“Cọp chết để da, người chết để tiếng”. Chúng ta không có hy vọng khi chết để lại tiếng thơm cho đất nước, cho nhân loại. Điều đó có lẽ vượt quá khả năng của mình. Điều mà chúng ta có thể làm được là sống mẫu mực, đạo đức, sống có ích lợi cho mình và người, để khi những người thân còn sống mỗi lần nói đến tên ta họ cảm thấy tự hào, họ tự hào về người cha, người mẹ, người ông, người bà của mình. Đừng để khi chúng ta ra đi, mỗi lần nhắc đến tên mình con cháu lại tủi hổ. Như vậy, cũng xứng đáng lắm rồi!
Trong cuộc sống, việc tạo ra của cải là cần thiết, nhưng chúng ta cũng phải biết quan tâm, chia sẻ với người khác. Đức Phật dạy, vòng luân hồi sinh tử của chúng sinh không phải chỉ một đời này là chấm hết. Chúng ta chỉ chấm hết cái thân ngũ uẩn, còn nghiệp thức vẫn tiếp diễn trong vòng luân hồi sinh tử. Vậy điều gì giúp chúng ta trong vòng luân hồi sinh tử được tốt đẹp? Đó chính là bố thí. Bố thí là một phương tiện rất cần thiết để giữ được tài sản và tạo phước báu cho mình đời này và đời sau. Khi chúng ta sinh ra trong cuộc đời này chỉ hai bàn tay trắng và lúc ra đi cũng lại trắng tay. Như một nhà thơ đã nói:
Chúng ta cùng đội chung trời,
Nước mắt cùng mặn, khóc cười như nhau,
Máu đào xương trắng một màu
Cảnh buồn ai cũng đeo sầu như ai.
Vào đời cũng khóc chào đời
Ra đi cũng trút làn hơi cuối cùng,
Vào đời cũng cặp tay không
Ra đi lại cũng thả thòng đôi tay.
Những chi của thế gian này
Mấy ai nắm được trong tay chút nào?
........
Chính bố thí là cách chúng ta giữ tài sản tốt nhất. Khi từ giã cõi đời này chúng ta không mang theo được gì ngoài tội và phước. Bố thí giống như cách mình gởi ngân hàng vậy. Gởi vào ngân hàng nhân quả là bảo đảm nhất và không bao giờ mất. Không bố thí thì khi chúng ta nhắm mắt sẽ chẳng đem theo tài sản gì. Do vậy, pháp bố thí này đức Phật thường khuyến khích người Phật tử nên làm. Đấy là cách tạo nhân lành để đời này và đời sau được hưởng quả phúc. Người ta sinh ra nơi đời hơn nhau ở chỗ đã từng bố thí trong quá khứ. Người biết bố thí khi tái sinh làm người được hưởng phước báo giàu sang hơn, cuộc sống đầy đủ hơn. Thực tế cho thấy, có những người làm việc cực khổ mãi mà rốt cuộc cũng hai bàn tay trắng, nhưng cũng có những người làm tới đâu gặp may tới đó, lên như diều gặp gió. Đây chính là phước báo của họ có được từ những kiếp trước. Bố thí cũng là cách mà chúng ta chia sẻ tình thương yêu đến với mọi người. Sống phải biết chia sẻ, thương yêu đồng loại với nhau.
Thái tử Tất-đạt-đa sau khi nhận chân được thế gian vô thường và tất cả đều là hư huyễn, giả tạm, Ngài đã từ bỏ sự nghiệp vật chất để đi tìm sự nghiệp trí tuệ. Và chính sự nghiệp trí tuệ đó vẫn tồn tại cho đến ngày hôm nay. Chúng ta thấy rằng, Thái tử Tất-đạt-đa, một người thông minh, siêu việt, Ngài dám từ bỏ tất cả nhưng lại được tất cả. Còn chúng ta cố nắm lấy tất cả rốt cuộc lại mất tất cả. Chúng ta phải suy xét lại mục đích sống của mình và xem sau khi từ giã cõi đời này sẽ để lại những gì. Chúng ta không có tham vọng để lại điều gì lớn lao cho đời, cho nhân loại, chỉ cần sống đúng với năm giới, sống có đạo đức, làm một người tốt, như thế là đã rất quý rồi. Nếu làm được nhiều hơn nữa thì càng đáng quý và hạnh phúc cho mình và cho nhiều người.
Chấm dứt cuộc sống ở đây, chúng ta lại tiếp tục một cuộc sống mới, nó tùy thuộc vào cuộc sống hiện tại. Nếu đời sống hiện tại của chúng ta tốt đẹp thì đời sống tương lai cũng sẽ tốt đẹp hơn. Nếu đời sống hiện tại của chúng ta không tốt thì đời sống tương lai cũng sẽ không tốt. Đây là luật nhân quả! Cho nên, nếu chúng ta biết tu tập, sống với năm nguyên tắc đạo đức mà đức Phật đã dạy, có nghĩa là chúng ta sống tốt thì hiện đời có an lạc, hạnh phúc và trong tương lai cũng sẽ có được an lạc, hạnh phúc. Ngược lại, chúng ta sẽ rơi vào đau khổ kể cả đời này và đời sau. Chỉ có đức Phật, những vị A-la-hán, những vị làm chủ sinh tử mới không trôi lăn trong vòng luân hồi, còn tất cả chúng ta đều theo nghiệp mà đi và không thể nào vượt ra khỏi sáu cảnh giới: địa ngục, ngạ quỷ, súc sinh, a-tu-la, người và trời.
Chết không phải là hết, đó chỉ là một sự thay đổi về vật chất, hình thể. Do vậy, chúng ta phải luôn có sự chuẩn bị cho tương lai của mình. Bởi ngày hôm nay chúng ta không biết chuẩn bị tạo tư lương cho mình, khi ra đi không biết lấy gì đem theo. Thứ mà chúng ta có thể đem theo đó là đạo đức, là sự bố thí, tu tập. Trong kinh Tăng Chi Bộ 2, đức Phật dạy rất rõ: “Có năm sự kiện này, này các Tỳ kheo, cần phải thường xuyên quán sát bởi người nam hay người nữ, bởi người tại gia hay xuất gia. Thế nào là năm? Thứ nhất, ta phải bị già, không thoát khỏi già. Thứ hai, ta phải bị bệnh, không thoát khỏi bệnh. Thứ ba, ta phải bị chết, không thoát khỏi chết. Thứ tư, tất cả pháp khả ái, khả ý đối với ta sẽ phải đổi khác, sẽ phải biến diệt. Thứ năm, ta là chủ nhân của nghiệp, là thừa tự của nghiệp, nghiệp là thai tạng, là quyến thuộc, là điểm tựa. Phàm nghiệp nào ta sẽ làm, thiện hay ác ta sẽ thừa tự nghiệp ấy”.Đây chính là năm điều mà chúng ta phải thường xuyên nghĩ đến. Ta phải già, phải bệnh, phải chết, đây là sự thật. Tất cả các pháp khả ái, khả ý đối với ta đều sẽ thay đổi, biến diệt, nghĩa là có hợp rồi cũng sẽ tan. Thân của mình do tứ đại tạo thành cũng có ngày trở về với cát bụi. Chúng ta sống ở đây có vợ, có chồng, anh em, bè bạn… rồi một ngày nào đó cũng phải chia tay. Cha mẹ mang nặng đẻ đau, nuôi con lớn khôn, ân tình sâu nặng, nhưng cũng sẽ có một ngày nào đó con phải đứng nhìn cha mẹ ra đi mà không thể giữ lại được. Vợ chồng, con cháu cũng thế, có hợp rồi một ngày nào đó phải tan. Sự thật thứ năm, ta là chủ nhân của nghiệp và là thừa tự của nghiệp. Nghiệp là gì? Là những hành động do ta tạo ra từ thân, miệng, ý. Khi sống trên cuộc đời này, nếu chúng ta làm những nghiệp thiện khi chết những nghiệp này sẽ đưa mình đến cảnh giới tốt đẹp. Nếu chúng ta tạo ra nghiệp ác những nghiệp ác ấy sẽ đẩy mình vào cảnh giới đau khổ. Không có một vị thần thánh nào bắt chúng ta xuống địa ngục hay đưa lên thiên đàng cả. Chúng ta phải nhận lãnh những nghiệp quả do chính mình đã tạo ra. Ta là chủ nhân của nghiệp và thừa tự nghiệp. Hay nói cách khác, đấy là nhân quả của chính mình. Hiểu được như vậy cho nên ngoài việc mưu sinh, chúng ta phải biết tu tập để tạo tư lương cho mình ở hiện tại và tương tai. Người mê chỉ lo sự nghiệp đời này, người trí lo sự nghiệp cả đời này lẫn đời sau.
Tất cả mọi người đều phải chết, vậy chết rồi sẽ đi đâu? Chắc chắn sẽ phải có đường đi. Nếu chúng ta biết tu sẽ đi đến ba thiện đạo: người, a-tu-la, trời. Còn nếu không biết tu đi đến ba ác đạo: địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh. Khó có thể thoát khỏi sáu cảnh giới này. Trong vòng luân hồi sinh tử lục đạo, muốn thoát khỏi cảnh giới đau khổ chúng ta phải biết sống có đạo đức, giữ được năm giới, tạo cho mình nhiều nhân lành để được an lạc, hạnh phúc ở hiện tại và tích quả phước cho tương lai.
Tu không nhất định phải đợi đến tương lai mới có kết quả, mà ngay trong đời này chúng ta phải đạt được cuộc sống an lạc, hạnh phúc. Điều quan trọng là chúng ta luôn cố gắng tìm hiểu nhiều hơn lời dạy của đức Phật. Vì có hiểu biết đúng mới suy nghĩ đúng, thực hành đúng đem lại kết quả tốt đẹp. Giáo lý của Phật chính là chân lý, là sự thật. Đôi khi chúng ta nghe Phật pháp có sự nghịch nhĩ, tức là nghe không xuôi tai, nhưng đó lại là sự thật. Sau khi thành tựu Phật quả, đức Phật nghĩ rằng, giáo pháp mà mình chứng ngộ cao siêu, đi ngược lại dòng đời, liệu có ai chịu nghe, có ai hiểu được hay không? Nghĩ vậy nên ngài định nhập Niết-bàn, không đi truyền bá chánh pháp vì sợ không ai có thể nghe, hiểu được. Chúng sinh thì xuôi theo dòng đời, tham mê ngũ dục, bây giờ Ngài nói thế gian vô thường, thân người là khổ, thì sẽ không ai chịu nghe. Sau đó, Ngài nhớ đến hình ảnh một hồ sen, trong hồ có rất nhiều sen, có những nụ sen còn chìm ở dưới nước, có những nụ sen đã ngoi lên mặt nước, có những bông sen đã nở trên mặt nước. Rồi Ngài nghĩ, chúng sinh cũng có nhiều căn cơ, trình độ như thế. Một số người có thể tiếp nhận giáo lý của Ngài và cũng có những người không thể tiếp nhận. Từ đó Ngài quyết định đi hoằng truyền Chánh pháp. Đức Phật nhìn thấy được sự thật của cuộc đời, Ngài chỉ cho chúng ta thấy, nhưng mình lại không muốn nghe sự thật đó. Trong giáo lý Tứ diệu đế đức Phật đã chỉ ra sự thật khổ đau của nhân sinh, các nguyên nhân của khổ đau, sự diệt khổ và con đường chấm dứt khổ đau, đem đến an lạc, hạnh phúc. Cũng như vị bác sĩ, muốn chữa bệnh phải nắm được nguyên nhân dẫn đến bệnh, sau đó tùy bệnh cho thuốc. Chúng ta học Phật là học cách nhìn vào sự thật và chấp nhận sự thật đó để vượt ra khỏi những khổ đau của cuộc đời này. Mỗi người là một con thuyền trên biển đời, phải chấp nhận gió to sóng lớn để chèo lái vào bờ.