Đức Đạt Lai Lạt Ma Tenzin Gyatso, năm nay 76 tuổi, khẳng định: ông sẽ không để cho Bắc Kinh kiểm soát quá trình chuyển giao quyền lực tôn giáo trong cộng đồng Tây Tạng. Ông nói thẳng : «Sự tái sinh hay là sự xuất hiện của một đạt lai lạt ma mới là công việc riêng của tôi chứ không phải của ai khác. (…) Kiếp tới tôi sẽ đầu thai như thế nào là do chính tôi quyết định ». Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 gọi chính sách can thiệp của Bắc Kinh trong câu chuyện này là điều « kỳ cục ».
Đạt Lai Lạt Ma Tenzin Gyatso đã từng tuyên bố, ông có ý định chấm dứt truyền thống « lạt ma hóa thân » lâu đời, với việc lựa chọn người kế nhiệm ngay khi ông còn sống, kể cả trong số những người Tây Tạng lưu vong và ông cũng không loại trừ việc chọn một cô gái vào vị trí người lãnh đạo tinh thần của Tây Tạng.
Được biết, chính quyền Trung Quốc vào tháng 3 năm 2010 đã tuyên bố một lần nữa, sẽ dùng quyền tối hậu của họ để quyết định có công nhận hay không vị đạt lai lạt ma đời kế tiếp thứ 15, và tất cả những lựa chọn nào không thông qua sự chuẩn y của Bắc Kinh đều « bất hợp pháp và vô giá trị ».
Quan hệ giữa chính quyền Trung Quốc và giới lãnh đạo Tây Tạng ly khai rất phức tạp và căng thẳng. Truyền thống lạt ma hóa thân là một đầu mối chủ yếu.
Định chế tiếp nối quyền lực chính trị và tôn giáo thông qua sự hóa thân của Đạt Lai Lạt Ma qua các thế hệ đã bắt đầu vào khoảng thế kỷ XVII, khi Tây Tạng còn phụ thuộc vào Mông Cổ. Đứng đầu định chế này là Đạt Lai Lạt Ma, người nắm cả quyền lực thế tục lẫn quyền lực tâm linh. Tuy nhiên, một nhân vật khác có vai trò quyết định trong quá trình này là Ban Thiền Lạt Ma. Đây chính là người lãnh đạo cuộc tìm kiếm một « hóa thân » mới của Đạt Lai Lạt Ma, sau khi « hóa thân » trước qua đời.
Năm 1995, Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 đã chỉ định một cậu bé 6 tuổi làm hóa thân thứ 11 của Ban Thiền Lạt Ma, nhằm chuẩn bị trước cho việc tìm người kế vị. Tuy nhiên, chỉ ba ngày sau, chính quyền Trung Quốc đã bắt cóc người được chỉ định. Cũng cùng năm đó, Bắc Kinh chọn một cậu bé khác, cùng tuổi và cùng làng với cậu bé kể trên để làm Ban Thiền Lạt Ma tương lai.
Như vậy, nếu tiếp tục truyền thống « lạt ma hóa thân » hàng thế kỷ, nhà lãnh đạo tinh thần Tây Tạng hiện nay sẽ có nguy cơ lâm vào xung đột trực tiếp và khó có đường gỡ với chính quyền Bắc Kinh. Thêm vào đó, để một hóa thân mới của Đạt Lai Lạt Ma có đủ khả năng lãnh đạo được cộng đồng một cách thực sự, sẽ phải mất rất nhiều thời gian. Khoảng trống quyền lực tâm linh kéo dài đó là một nguy cơ lớn đối với sự gắn bó của cộng đồng Tây Tạng.
Mặc khác, xã hội Tây Tạng cũng đã đổi thay. Nhiều người Tây Tạng muốn có các lãnh đạo được đưa lên bằng con đường dân chủ. Đó chính là lý do, vì sao tháng 3/2011 mới đây Đức Đạt Lai Lạt Ma 14 đã quyết định từ bỏ cương vị lãnh đạo chính trị, nhường lại quyền lực cho một người do cộng đồng bầu ra. Riêng về lĩnh vực tâm linh, tuyên bố mới đây của nhà lãnh đạo tinh thần Tây Tạng càng khẳng định thêm ông muốn từ bỏ hẳn một truyền thống tôn giáo xa xưa của dân tộc mình, để mở cửa cho quá trình dân chủ hóa và cũng là cách để thoát hoàn toàn khỏi ảnh hưởng của Bắc Kinh, muốn tiếp tục dùng truyền thống « lạt ma hóa thân » chi phối người Tây Tạng.
Theo Trọng Thành - FRI