Bình thường mà nói, thì các vị Bồ Tát,
do sức mạnh lời nguyện của mình mà xuất hiện ở thế gian để cứu độ chúng
sinh, còn phàm phu thì do nghiệp lực mà phải xuất hiện ở thế gian để
chịu quả báo.
Trong khi chịu quả báo lại liên tục tạo
nghiệp, dù là tạo nghiệp thiện hay ác đều không thể ra khỏi ba cõi. Tạo
nghiệp ác lớn thì bị đọa vào đường ác. Tạo nghiệp thiện lớn thì sẽ sinh
lên cõi trời hưởng phúc ở đấy. Nếu vừa tạo nghiệp thiện vừa tạo nghiệp
ác thì vừa có thể sinh làm người hay làm quỷ thần, vừa được phúc báo,
vừa chịu khổ báo. Chỉ có những người tu hạnh giải thoát thanh tịnh ngoài
việc giữ 5 giới, tu mười điều thiện ra, còn tu định, tu huệ, đoạn trừ
hết phiền não mới có thể ra khỏi sinh tử, mãi mãi vượt qua ba cõi.
Phép tu Tịnh độ là một phương tiện thuận
tiện có thể dựa vào sức mạnh thệ nguyện của Phật A-di-đà mà giải thoát
khỏi 3 cõi. Những người có niềm tin sâu sắc mà phát nguyện vãng sinh về
cõi Tịnh độ thì dù có phạm trọng tội, làm vô số các nghiệp ác cũng có
thể vãng sinh về cõi Cực lạc, sau đó nhờ nghe pháp lâu dài, nhờ có hoàn
cảnh thuận tiện chẳng những không còn tạo nghiệp ác nữa, mà qua một thời
gian dài làm cho các hạt giống ác nghiệp dần dần bị khô héo, cằn cõi
đi. Đó là lý luận "Đeo nghiệp ác".
Tất nhiên ở cõi Tịnh độ Tây phương, tu
chứng được quả Thánh rồi sẽ trở lại cõi Sa-bà này, hiện nay nhiều nhân
tướng khác nhau, để độ chúng sinh. Bậc Thánh ấy có thể thác vào thai mà
sinh, cũng có thể biến hóa mà sinh.
Nếu là khai sinh, thì mang thân thế và
chịu hoàn cảnh như các chúng sinh khác, cũng chịu mọi sự đau khổ bức
bách. Đối với chúng sinh mà nói đó là thuộc về nghiệp báo. Nhưng các bậc
Thánh đó tuy vẫn chịu thọ báo, nhưng không lấy đó làm khổ. Cho nên tuy
mang nghiệp vãng sinh, nhưng không phải là trốn nghiệp, tuy chịu quả báo
nhưng rất khác với chúng sinh phàm phu.
Như vậy có thể thấy, nếu không vãng sinh
Tịnh độ thì sẽ bị lưu chuyển mãi trong bể khổ sinh tử luân hồi, tạo
nghiệp báo rồi chịu báo, tạo nghiệp báo rồi chịu báo, tạo nghiệp tuần
hoàn mãi mãi. Còn được vãng sinh Tịnh độ thì mang nghiệp mà đi tiêu
nghiệp trở về, rồi lại trở lại thế gian mà chịu báo.
Nhưng chịu ở đây chỉ là hiện tượng không
phải là thực chất. Cho nên, dù có tin thuyết "Đeo nghiệp vãng sinh, thọ
báo để tiêu nghiệp" cũng không hại gì. Nhưng không thể so sánh việc
phàm phu tạo nghiệp thọ báo, với việc chủ động, phát nguyện tái sinh,
chịu báo để độ chúng sinh. Một bên là chủ động, một bên là bị động.
Có một loại lý luận Mật giáo, cho rằng
nhờ thực hành phép tu bí mật, hay nhờ sự gia hộ của bậc đại tu hành nên
có thể lập tức tiêu mọi nghiệp chướng, đạt tới chỗ thân tâm thanh tịnh,
vãng sinh sang nước Phật. Thuyết này tương tự như phép chuộc tội, miễn
tội, thế tội của tôn giáo thần quyền, không phù hợp với thuyết nhân quả
nhà Phật.