Hỏi: Xin cho hỏi, khi sanh con và cúng đầy tháng cho con cái, tôi thấy mọi người thường cúng 12 bà Mụ. Nguồn gốc của vấn đề đó xuất phát từ đâu? Người Phật tử muốn cúng Mụ nhân đầy tháng của con thì nên làm thế nào?

Đáp: Về lai lịch cuả  lễ cúng 12 bà mụ, theo nghiên cứu của chúng tôi thì đó là một tập tục có từ rất lâu trong dân gian.
Theo tập tục, khi đứa trẻ chào đời được 1 tháng, gia đình thường làm một bữa tiệc gọi là Đoàn du phạn (bữa cơm tròn đầy) để cúng các bà mụ. Vì theo quan niệm cuả người xưa, đứa bé hay ăn, chóng lớn, biết nói, biết cười là do 12 bà mụ đã dày công dạy dỗ. Do dó, phải thiết lễ để cúng tạ các bà mụ.

Theo tín ngưỡng dân gian người Việt thì đứa trẻ được sinh ra là do các vị Đại Tiên (Bà chúa Đầu thai) và Tiên Mụ mà trực tiếp là 12 bộ Tiên Nương (12 bà Mụ) nặn ra ban cho. 12 bà Mụ trong sinh nở giáo dưỡng, bao gồm:

1. Mụ bà Trần Tứ Nương coi việc sinh đẻ (chú sinh);

2. Mụ bà Vạn Tứ Nương coi việc thai nghén (chú thai);

3. Mụ bà Lâm Cửu Nương coi việc thụ thai (thủ thai);

4. Mụ bà Lưu Thất Nương coi việc nặn hình hài nam, nữ cho đứa bé (chú nam nữ);

5. Mụ bà Lâm Nhất Nương coi việc chăm sóc bào thai (an thai);

6. Mụ bà Lý Đại Nương coi việc chuyển dạ (chuyển sinh);

7. Mụ bà Hứa Đại Nương coi việc khai hoa nở nhụy (hộ sản);

8. Mụ bà Cao Tứ Nương coi việc ở cữ (dưỡng sinh);

9. Mụ bà Tăng Ngũ Nương coi việc chăm sóc trẻ sơ sinh (bảo tống);

10. Mụ bà Mã Ngũ Nương coi việc ẵm bồng con trẻ (tống tử);

11. Mụ bà Trúc Ngũ Nương coi việc giữ trẻ (bảo tử);

12. Mụ bà Nguyễn Tam Nương coi việc chứng kiến và giám sát việc sinh đẻ (giám sinh).

Nhưng sự tích 12 bà Mụ hay 12 vị nữ thần này hiện chưa rõ và có nhiều thuyết khác nhau. Theo tìm hiểu của chúng tôi thì dễ chấp nhận hơn là thuyết 12 bà mụ chính là 12 địa chi, tức là Tí, Sửu, Dần, Mão...., quan điểm này sở dĩ được hình thành xuất phát từ cơ sở đứa trẻ lớn lên và trưởng thành phải thông qua thời gian. Nhờ thông qua thời gian và các điều kiện thuận lợi khác, đứa trẻ mới trưởng thành.

Việc tôn sùng thời gian như một vị thần đó là truyền thống tâm linh của một số dân tộc Á Đông nói chung, trong đó có cả Việt Nam. Do đó, việc lễ tạ những vị thần này thông qua làm lễ cúng 12 bà mụ là một tập tục có nguồn gốc lâu đời trong tín ngưỡng dân gian.

Ở một nghĩa khác, việc cúng đầy tháng cho con còn là một dịp để thể hiện lòng biết ơn đối với những người mà cha mẹ đứa trẻ đã trực tiếp mang ơn.

Mặt khác, đây cùng là một dịp vui vì những nỗi hiểm nguy cho cả đứa con và người mẹ vừa đi qua. Một tháng tuổi là độ thời gian vừa và đủ để có thể “ăn mừng” niềm vui mẹ tròn con vuông. Cho nên, trong ngày này, gia chủ thường tổ chức thiết những buổi tiệc linh đình, lắm nơi còn tổ chức to lớn thái quá gây những lãng phí vô ích.

Theo Phật giáo, căn cứ vào kinh Địa Tạng, thì khi sanh nở nên trì tụng kinh Địa Tạng để cầu nguyện. Vì nhờ tụng kinh, cầu nguyện, làm việc phước thiện... sẽ tạo nên một nhân tốt chiêu cảm đến các vị hộ pháp, thiện thần và các vị ấy có thể hỗ trợ cho gia đình, cho đứa trẻ mới sinh ra được bình an.

Thế nên, vào những dịp như đầy tháng, thôi nôi..., gia đình thiết lễ cúng kiến thì không nên bày biện rườm rà. Đặc biệt là không nên sát sinh hại vật, vì như thế sẽ không tốt cho đứa trẻ mới sinh ra.

Vào những ngày lễ ấy, ngoài lễ nghi cúng Mụ theo tập tục lâu đời trong dân gian (lễ vật để cúng thường có 12 đôi hài, 12 miếng trầu và các thứ bánh trái cũng phải đủ số 12), người Phật tử nên tụng kinh, cúng dường, phóng sanh, làm việc phước thiện... để hồi hướng phước báo cho con.

Làm được như thế sẽ có ý nghĩa hơn và đem đến nhiều lợi lạc, không những cho đứa trẻ mà còn cho gia đình, không chỉ ở hiện tại mà còn ảnh hưởng rất tốt đến tương lai.

Huyền Ngu - Quảng Tánh (trích Phật Pháp Vấn Đáp)