Hỏi
- Ngồi lê mách lẻo
có cái giá trị trong sự phát hiện bản thân, nhất là trong sự phát giác về người
khác. Một cách nghiêm túc, tại sao lại không dùng sự ngồi lê mách lẻo để khám
phá "cái đang là", thực tại. Dù từ ngữ "ngồi lê mách lẻo" đã bị nhiều thế
hệ chỉ trích, nhưng điều đó không làm cho tôi phải ớn lạnh, sợ hãi nó.
Krishnamurti đáp :
- Tôi thắc mắc tại sao chúng ta lại có thói ngồi lê mách
lẻo? Không phải vì lý do nó phơi bày chuyện của những người khác cho chúng ta
thấy. Và tại sao chúng ta lại muốn chuyện của những người khác bị phơi bày ra?
Tại sao bạn lại muốn biết chuyện của những người khác? Tại sao lại có vấn đề
đặc biệt quan tâm đến người khác này?
Trước hết, tại sao chúng ta ngồi lê mách lẻo? Đây là một
dạng của nội tâm không an lạc, phải vậy không? Cũng giống như lo lắng, ngồi lê
mách lẻo biểu thị một tâm trí bồn chồn, không yên tịnh. Tại sao lại khát khao
xen vào chuyện người khác, muốn biết người khác làm gì, nói gì? Một tâm trí quá
nông cạn, hời hợt, thì mới ngồi lê đôi mách, phải vậy không? -- một đầu óc tò mò xoi mói được hướng dẫn sai
lầm. Người hỏi dường như nghĩ rằng vì
thấy anh ta quan tâm tới họ, những người khác sẽ bày tỏ với anh ta về những
công việc, tư tưởng và ý kiến của họ. Nhưng liệu chúng ta có hiểu được người
khác khi mà chúng ta không tự hiểu nổi chính mình chăng? Nếu chúng ta không
biết cung cách suy nghĩ, hành động và cư xử của chính mình thì liệu chúng ta có
thể phê phán người khác được chăng? Tại sao lại có cái sự kiện đặc biệt xen vào
chuyện của người khác này? Phải chăng sự thèm muốn moi móc coi thế nhân nghĩ
gì, cảm tưởng ra sao, ngồi lê mách lẻo thế nào chính là một cách lẩn tránh?
Phải chăng điều đó cho chúng ta cơ hội lẩn tránh chính bản thân chúng ta? Phải
chăng đồng thời nó cũng tiềm ẩn sự khao khát xâm lấn vào đời sống của những
người khác? Không dính dáng, xen lấn vào chuyện người khác thì phải chăng cuộc
đời của chính chúng ta không đủ khó khăn, không đủ rắc rối, không đủ đau khổ
hay sao? Chúng ta lại còn có thì giờ để mà nghĩ về những người khác với cung
cách xấu xa, tàn nhẫn, ngồi lê mách lẻo như vậy hay sao? Tại sao chúng ta làm
vậy? Bạn biết đó, mọi người đều làm thế. Trên thực tế, hầu như mọi người đều
ngồi lê mách lẻo về chuyện người khác. Tại sao vậy?
Tôi nghĩ rằng, trước nhất, chúng ta ngồi lê mách lẻo về
người khác vì chúng ta không quan tâm một cách thích đáng đến tiến trình tư
tưởng và hành động của chính bản thân. Chúng ta muốn coi người khác hành xử ra
sao để -- nói một cách dễ nghe -- chúng ta bắt chước họ. Thông thường, khi
chúng ta ngồi lê mách lẻo là chúng ta chỉ trích người khác, nhưng mà thôi thì
chúng ta cứ diễn giải một cách độ lượng,
có thể là chúng ta muốn bắt chước người khác. Nhưng sao chúng ta lại muốn bắt
chước người khác? Phải chăng điều đó nói lên sự quá nông cạn của chúng ta? Đó
là từ cái đầu óc quá sức ù lì muốn có điều hứng thú nên phải vọng ra khỏi nội
tâm để mong đạt được. Nói cách khác, phải chăng ngồi lê đôi mách là một hình
thức của cảm giác, ở đó, chúng ta đắm chìm trong sự thỏa mãn? Có thể đó là một
loại cảm giác khác biệt, nhưng luôn luôn vẫn là từ niềm khao khát tìm kiếm sự
thích thú, sự giải trí.
Nếu thực sự đi sâu vào vấn đề này, rồi trở về nội tâm,
người ta sẽ nhận ra rằng bản thân thật là quá hời hợt, nông cạn, cho nên mới
tìm kiếm sự thích thú từ bên ngoài qua hành động bàn tán chuyện thị phi về
người khác.
Lần tới, khi bạn đang ngồi lê mách lẻo chuyện người, nếu
chợt tỉnh, nhận ra được, hãy quay vào nội tâm, nó sẽ chỉ cho bạn rất nhiều về
chính bản thân bạn. Đừng che dấu bằng cách nói rằng bạn chỉ muốn tìm hiểu về
người khác. Bàn tán chuyện thị phi, ngồi lê mách lẻo biểu thị nỗi bất an, một
cảm giác khích động, một sự nông cạn, một sự thiếu chân thành quan tâm sâu sắc
đến kiếp nhân sinh, vốn không liên quan gì tới thói ngồi lê đôi mách.
Vấn đề tiếp theo là làm sao để chấm dứt thói ngồi lê mách
lẻo? Đây là vấn đề kế tiếp, phải vậy không?Khi bạn trực nhận ra rằng bạn đang
ngồi lê mách lẻo, làm thế nào bạn ngưng lại được? Nếu nó đã trở thành một thói
quen, một tật xấu xẩy ra liên tục, ngày này qua ngày khác, làm thế nào bạn có
thể ngưng lại được?
Câu hỏi đó đã nảy ra trong tâm bạn chưa?
Khi bạn biết là bạn
đang ngồi lê mách lẻo, khi bạn ý thức được là bạn đang ngồi lê đôi mách, nhận
ra được tất cả những ẩn ý của sự bép xép
chuyện thị phi, lúc đó bạn có tự nhủ: "Làm thế nào mình ngưng lại được
nhỉ?" chăng? Không phải là thói xấu
đó tự ngưng lại ngay khi bạn trực nhận ra được là bạn đang ngồi lê đôi mách đó
sao? Chữ
"làm thế nào" không
hề xuất hiện. Chữ "làm thế nào" chỉ xuất hiện khi bạn
không tỉnh thức, và thói ngồi lê mách lẻo là biểu hiệu của sự thiếu tỉnh thức.
Bạn hãy tự thể nghiệm thì sẽ biết, lần tới, khi bạn đang bàn chuyện thị phi về
người khác, ngay khi bạn trực nhận ra là bạn đang ngồi lê mách lẻo, thì cái
miệng lưỡi bẻo lẻo sẽ chấm dứt ngay lập tức. Sự chấm dứt này không đòi hỏi phải
có hành động của ý chí. Tất cả điều cần thiết là phải tỉnh giác, ý thức được
điều mình đang nói và nhìn rõ ẩn ý của nó. Bạn không phải kết án hoặc bào chữa
cho thói ngồi lê mách lẻo. Chỉ cần tỉnh giác nhận ra nó rồi bạn sẽ thấy nó biến
đi nhanh tới cỡ nào; bởi vì nó hé mở cho ta thấy cung cách hành xử, phẩm hạnh,
chiều hướng suy tư của chính ta; trong sự bộc lộ này, ta nhận ra được bản thân,
điều đó còn quan trọng hơn nhiều so với sự ngồi lê mách lẻo về chuyện người
khác đang làm gì, đang nghĩ gì, họ đang cư xử ra sao.
Phần đông chúng ta, những độc giả nhật báo, trong tâm trí
thường là đầy nhóc những chuyện thị phi trên thế giới. Tất cả đều là một cách
trốn tránh sự phải đối diện với bản thân, với sự nhỏ nhen, sự xấu xa của chính
mình. Chúng ta nghĩ rằng với sự quan tâm một cách hời hợt đến những sự kiện xẩy
ra trên thế giới, chúng ta ngày càng trở nên thông thái, tăng thêm khả năng xử
thế trong đời sống của chính chúng ta. Thật ra thì tất cả những chuyện này cũng
chỉ là những cách cho chúng ta lẩn tránh khỏi phải trực diện với bản thân, phải
vậy không? Từ đáy lòng, chúng ta thật là
rỗng tuếch, nông cạn, chúng ta sợ hãi phải nhìn thẳng vào sự thật của chính
chúng ta. Nội tâm chúng ta quá thấp thỏi cho nên sự ngồi lê mách lẻo đã đóng
vai trò của một hình thức tiêu khiển phong phú, khoái trá, một cách thoát ly
thực tế của bản thân. Chúng ta cố gắng
lấp đầy khoảng trống đó bằng kiến thức, bằng những nghi lễ, bằng thói ngồi lê
mách lẻo, bằng những buổi hội họp đông đảo -- bằng vô số cách trốn tránh, khiến
cho sự thoát ly bản thân trở thành điều tối quan trọng chứ không phải là sự
thâm nhập được cái đang "là", thực tại. Thâm nhập cái đang
"là" đòi hỏi một sự tập trung tâm ý; biết rằng mình trống rỗng,
mình đau khổ, phải cần đến sự quan tâm
sâu xa chứ không phải là sự lẩn tránh, nhưng phần lớn chúng ta lại thích các
hình thức lẩn tránh này, bởi vì nó dễ chịu, khoan khoái hơn. Ngoài ra, khi
chúng ta biết rõ về mình, cũng khó cho chúng ta khi phải đối phó với bản thân,
đó là một trong những vấn đề mà chúng ta phải trực diện. Chúng ta không biết
phải làm gì. Khi tôi biết rằng nội tâm tôi trống rỗng, rằng tôi đang khổ sở, rằng
tôi đang đau đớn, tôi không biết phải làm gì, phải hành xử cách nào. Cho nên
cực chẳng đã, người ta phải ứng dụng mọi cách để thoát ly.
Câu hỏi là, phải làm gì?
Hiển nhiên, chắc chắn là người ta không thể bỏ chạy; vì đó
là cung cách vớ vẩn và trẻ con nhất. Nhưng khi bạn trực diện với con người thật
của bạn, bạn phải làm gì? Trước nhất, bạn có thể nào không phủ nhận hoặc biện
hộ mà chỉ giữ nguyên tình trạng, bạn vốn thế nào thì cứ để y vậy? -- điều này vô cùng khó khăn vì cái
tâm luôn luôn tìm tòi sự giải thích, sự
buộc tội, sự nhận dạng. Nếu nó lại không làm điều gì trong những chuyện
này, mà chỉ giữ nguyên trạng thái, thì nó lại có vẻ như là đã chấp nhận cái gì đó. Nếu tôi chấp nhận
rằng da tôi màu nâu, thế là mọi sự chấm dứt; nhưng nếu tôi lại khao khát đổi
màu da cho sáng hơn, thế là có chuyện lôi thôi phiền toái xẩy ra. Chấp nhận mọi
sự như là nó đang "là", là điều khó khăn nhất; người ta chỉ có thể
làm điều đó khi không có sự trốn tránh,
và lên án hoặc biện minh là một hình thức trốn tránh.
Vì thế, khi người ta hiểu được toàn bộ quá trình dẫn đến
thói ngồi lê mách lẻo và khi người ra nhận ra được sự ngu xuẩn, độc ác và tất
cả những điều bao gồm trong chuyện ngồi lê mách lẻo, người ta sẽ còn lại được
tự thể, như nó vốn là như thế. Và chúng ta thường giải quyết chuyện ngồi lê
mách lẻo này bằng cách hoặc là tiêu diệt nó hoặc là thay đổi nó bằng điều khác.
Nếu chúng ta không làm những điều đó, nhưng chỉ tiếp cận nó với sự thấu hiểu, sống trọn vẹn với nó, rồi chúng ta
sẽ thấy nó không còn là điều khiến cho chúng ta phải kinh hãi nữa.
Khi đó mới có khả năng chuyển hóa được vấn đề.