Mặc áo Như Lai, chúng ta tu nhẫn nhục trước và tu hạnh nhu hòa sau, hoặc ngược lại, thực hiện hạnh nhu hòa trước, tu nhẫn nhục sau, tùy từng người có khác nhau. Thực hiện hạnh nhu hòa trước là tìm những lời lẽ ôn hòa, nhẹ nhàng nhất khi giao tiếp với người. Tuy nhiên, khi chúng ta đối xử với người bằng lời lẽ ôn hòa nhất và tâm chúng ta cũng hòa hợp với người, nhưng họ vẫn không vừa lòng, vì túc nghiệp của chúng ta còn, nên túc nghiệp của ta đụng với nghiệp của người, trở thành chống đối nhau, trong khi ở thật tướng các pháp thì không có chống đối gì cả.

Túc nghiệp là nghiệp đời trước đã tạo, như ta đã từng gây khó khăn cho người trong kiếp quá khứ, nên nay gặp lại họ, nghiệp này nổi lên. Trên bước đường tu, quán sát sẽ thấy có người quý trọng mình, nhưng cũng có người chúng ta hòa hợp với họ mà họ cũng không chấp nhận; đó là tiền nghiệp. Ngay chính Đức Phật đã thành Phật mà cũng có nghiệp, gọi là Phật ở Niết bàn mà còn mang 8 nghiệp. Điều này cần hiểu cho đúng.

Đương nhiên hết nghiệp mới thành Phật được. Vì vậy, đừng hiểu lầm về việc Phật có nghiệp. Thật sự Phật không có nghiệp, nhưng Ngài phải thị hiện nghiệp để giáo hóa chúng sinh; nếu không làm như vậy, mọi người sẽ nghĩ rằng chỉ có Phật mới thành Phật được, còn tất cả chúng sinh không thể làm như Phật được.

Ta và chúng sinh thọ nghiệp, nghĩa là đã tạo nghiệp rồi, nên phải nhận lãnh quả báo. Còn Phật không tạo nghiệp, nên Ngài không thọ nghiệp, nhưng Phật thị hiện nghiệp để làm gương giáo hóa mọi người.

Khi ta nghe lời Phật dạy, nhu hòa với tất cả mọi người, nhưng có một số người ta đã hòa hợp với họ mà họ vẫn chống ta. Trong trường hợp này, chúng ta không có cách gì khác hơn là phải vui lòng chấp nhận sự chống phá của họ và coi điều đó là chúng ta trả nghiệp. Nhờ chấp nhận trả nghiệp quá khứ như vậy, chúng ta lại tự rèn luyện được tâm mình nhẫn nhục, tức chấp nhận và chịu đựng tất cả những gì mà thiên hạ đổ trút lên ta.

Khi chấp nhận trả nghiệp cũ, Phật dạy chúng ta quán sát tất cả các pháp đều Không, ta Không, người cũng Không, nên việc thọ quả báo cũng Không. Vì chân linh của ta và chân linh của người không bao giờ chống nhau; nhưng vì nghiệp của ta và nghiệp của người khởi lên, nên hiện ra tướng chống nhau.

Quán tất cả đều Không là ý nghĩa lên tòa Như Lai. Đầu tiên là quán Ngũ uẩn giai không, nghĩa là thân của người, thân của ta và những thành tố tạo nên vũ trụ đều Không. Người tu phải an trụ pháp Không mới yên ổn được, vì không bị kẹt trong ngũ uẩn. Ta trụ Không thì nằm ngoài ngũ uẩn, cho nên ngũ uẩn của ta và ngũ uẩn của người đều không có. Khi tâm chúng ta kẹt vật là nghiệp. Tâm chúng ta ngoài vật là giải thoát.

Vì vậy, chúng ta tập pháp này bằng cách không nghe, nhiếp tâm lại thì họ có chửi mắng, mình cũng không nghe. Đức Phật cũng thị hiện pháp này, chúng ta còn nhớ khi có người đứng chửi Phật suốt cả ngày, Ngài vẫn an nhiên và trả lời rằng món quà mà họ đem tặng cho Phật, Ngài không nhận thì món quà trở về họ. Họ chửi, lỗ tai ta nghe âm thanh, là có nhĩ thức, vì ta không bị điếc, nhưng tâm ta không nghe; nói cách khác, ta không để ý đến lời của họ, ta không có ý thức, nên không biết. Còn nếu chúng ta để ý vào lời chửi mắng là ta đã nghe bằng tâm, thì ta đã đi vào nghiệp, nên nghiệp khởi lên liền.

Hai người cãi nhau, chúng ta thấy bằng mắt vì có mắt, chúng ta có nghe, vì có lỗ tai, nhưng không biết họ nói gì, vì không nghe bằng tâm, không thấy bằng tâm. Và ngược lại , chúng ta không nghe mà nghe là nghe bằng tâm và không thấy bằng mắt, nhưng thấy bằng tâm, gọi là lục căn hỗ dụng. Các Thiền sư đều nghe và thấy bằng tâm, mà tâm thì đồng nhau, nên một người ở ở Tokyo và một người ở thành phố Hồ Chí Minh cũng nghe được nhau. Thực tế chúng ta thấy có người mà chúng ta thương, dù họ ở cách xa vạn dặm, nhưng vì thương họ, nên chúng ta thấy được họ bằng tâm, không phải bằng mắt. Thấy bằng tâm là thấy bằng chiêm bao. Riêng tôi, trên bước đường tu thường thấy Phật trong giấc mơ, tâm tôi thương kính Phật và tâm luôn niệm Phật. Nhưng có bạn đồng tu nói với tôi rằng ban ngày họ niệm Phật tụng kinh, nhưng tối ngủ họ lại thấy đi đánh giặc, hoặc một thầy khác ngủ thấy đi chài lưới.

Theo tôi, đó là tiền nghiệp của các thầy này, vì tiềm thức còn lưu lại nghiệp đời trước là chài lưới, nên ngủ không thấy bằng mắt, nhưng tâm thấy. Thầy tu thấy đi đánh giặc, vì quá khứ ông từng làm tướng, hay làm quân lính ra chiến trường và những việc này còn lưu giữ trong tâm.

Đức Phật khuyên ta lên tòa Như Lai là quán Ngũ uẩn giai không, để thấy hoàn toàn trống không, chúng ta được giải thoát thật sự. Mọi hiện tượng trên cuộc đời này thuộc thế giới vật chất, chúng ta xa rời, thế giới tâm linh mới hiện ra. Thế giới tâm có hai phần là vọng tâm và chơn tâm. Vọng tâm là khi ngủ thấy săn bắn, chài lưới, hay thấy Phật cũng là vọng thức, là nghiệp, vì chẳng qua nhiều đời chúng ta tu hành, nên hình ảnh Phật được huân tập trong tâm mình. Vì vậy, Phật dạy chúng ta phải quán Không, nghĩa là tất cả việc thiện hay ác trong tiềm thức chúng ta đều phải xả hết. Bước đầu, chúng ta tu thiện, bỏ ác, nhưng muốn giải thoát cũng phải bỏ luôn cả việc thiện mới nhập Không môn được.

Nhập Không môn thì ngủ cũng như thức, thức và ngủ giống nhau. Khi nhập Không môn gọi là Thiền, nên cả tuần không ngủ cũng không sao, hay ngược lại, ngủ cả tháng cũng không sao, vì đã nhập Không môn. Chúng ta chưa vào cửa Thiền được, nên tối ngủ, sáng thức; nhưng vào cửa Không thì không còn đặt vấn đề ngủ hay thức, vì ngủ và thức đối với hành giả đều giống nhau. Cả tháng ngủ, nhưng thật sự là Thiền, vì đối với Thiền sư, Thiền thay cho ngủ, nên họ ngủ mà không mê, vẫn biết rõ mọi việc, là đã vào cửa Không.

Và trụ pháp Không, được giải thoát hoàn toàn, thì từ Không này mới có tình thương chúng sinh, vì thấy chúng sinh còn bị ràng buộc trong ảo ảnh, ràng buộc trong vọng thức, ràng buộc trong khổ đau; cho nên hành giả thương nhân gian mà sanh lại thế gian này, gọi là vào nhà Như Lai, tức khởi tâm đại từ bi, hay phát tâm Bồ đề mà hiện lại cuộc đời mang ngũ ấm thân.

Vì vậy, trên bước đường tu, chúng ta có hai phần, phần một là vào cửa Không, tức nhập định, rồi phát tâm Bồ đề và phần hai là xả định, giáo hóa chúng sinh. Như vậy chúng ta có một phần sống trong định và một phần sống với mọi người.

Tu hành đi ngược dòng về bản thể và từ bản thể đi vào cuộc đời, thì dễ được chúng sinh thương quý; vì từ Niết bàn khởi tâm đại bi thương chúng sinh mà trở lại cuộc đời, nên họ nhìn thấy tướng giải thoát và tướng thánh thiện của hành giả, họ dễ kính trọng. Còn ta sống trên cuộc đời mãi, không vào định, thì ta và người chỉ khác nhau cái áo, ta mặc áo tu, người đời mặc áo thế gian. Vì vậy, bằng mọi cách phải vào cửa Không, giải thoát môn và từ Không mà khởi tâm đại bi trở lại cuộc đời. Nếu thực tu thực chứng sẽ thấy rõ lý này. Tổ Thiên Thai khi còn làm cách mạng muốn thuyết phục người thì gặp khó khăn vô cùng, nên Ngài bị thất bại nhiều lần. Bấy giờ, Ngài nghe tiếng chuông chùa, thức tỉnh, quy y và phát tâm tu, hết lòng tu, mới đạt được đỉnh cao và phát tâm đại bi, Ngài trở lại cuộc đời, liền có sức thuyết phục nhiều người một cách kỳ diệu. Yếu chỉ của kinh là vậy, thực chất của việc tu hành là vậy.

Ai cũng tu, nhưng kết quả không giống nhau, vì người đã vào thế giới Không rồi phát tâm trở lại trần thế, khác với người lăn lộn trên cuộc đời này, phiền não càng sanh và quả báo càng lớn hơn. Quý vị nên nhớ rằng chúng ta chưa giải thoát hoàn toàn, chưa là Phật, nên theo kinh nghiệm riêng tôi, khi phát tâm đại bi làm Phật sự luôn mong được sự hộ niệm của Phật để chúng ta làm thay Phật. Nhưng khi thấy tâm mình bất an là thân và tâm đã rớt vô trần lao, tức bị đọa rồi, thì phải ngừng ngay việc để giữ tâm thanh tịnh.

Tổ dạy rằng nhập trần lao, nhưng phải bất xả pháp giới. Nếu ta quên đường về, thì "Tình ái si mê, tù trong lục đạo, trăm dây phiền não, nghiệp báo không cùng". Vì vậy, phải ngưng trần lao, để trở về bản thể, trở về Cực lạc, trở về Niết bàn, tâm chúng ta sẽ hoàn toàn thanh tịnh, giải thoát. Và bấy giờ khởi tâm thương nhân gian thì phát tâm Bồ đề trở lại. Trong đời chúng ta, biết bao nhiêu lần phát tâm Bồ đề, biết bao nhiêu lần bị đọa trong sanh tử phải tu lại.