- Thứ nhất hướng trực tiếp đến những thân quyến và người thương.  Nhưng căn cứ trên sự dính mắc chấp trước, nói giới hạn trong phạm vi.  Ở hoàn cảnh nhẹ nhàng nhất, nó có thể nhanh chóng biến thành sân hận hay ngay cả thù oán [nên lòng từ bi đối với người thân thương chỉ gọi là tình cảm, tình yêu, hay tình thương mà thôi].

- Thứ hai là loại từ bi hướng trực tiếp đến những chúng sinh đau khổ, căn cứ trên lòng thương hại đối với họ.  Với loại từ bi này, chúng ta nhìn xuống họ ra vẻ kẻ cả và cảm thấy mình hơn họ.  [Nên loại từ bi này cũng chỉ gọi là lòng thương hại].  Hai loại từ bi [tình cảm] này sinh khởi qua những cảm xúc phiền não, do bởi thế, chúng sẽ đưa đến rắc rối.

- Thứ ba là loại từ bi không định kiến.  Nó căn cứ trên sự thấu hiểu và quan tâm.  Với nó, chúng ta nhận ra rằng những người khác là cùng giống như chúng ta:  họ có cùng quyền có hạnh phúc và không khổ đau như chúng ta.  Do bởi thấu hiểu này, chúng ta cảm thấy từ ái, bi mẫn, và quan tâm thiện ý đến họ.  Loại từ bi thứ ba này là loại vững vàng ổn định, đúng thực là lòng từ bi của nhà Phật.

Ba loại từ bi này rơi vào hai loại đặc trưng chung.  Hai loại đầu là những cảm xúc sinh khởi một cách tự nhiên căn cứ trên điều gì đấy của tác động thần kinh.  Loại thứ ba là cảm xúc sinh khởi căn cứ trên lý trí, hay từ bi.

Từ bi căn cứ trên lý trí và không có bất cứ định kiến nào là được tăng cường bởi bản chất tự nhiên.  Vào lúc sinh ra, cho dù là con người hay động vật có vú, hay chim chóc - tôi không biết về những con rùa biển và bươm bướm - tất cả chúng ta tự động cảm thấy một tình yêu không định kiến đối với mẹ chúng ta, mặc dù chúng ta không biết bà.  Tất cả chúng ta cảm thấy một sự hấp dẫn, gần gũi và yêu mến đối với mẹ của chúng ta.  Bà mẹ, cũng thế, tự động cảm thấy một sự gần gũi và thương mến tự nhiên đối với đứa con mới sinh của bà.  Do bởi thế, bà chăm sóc và nuôi dưỡng đứa bé.  Lòng chăm sóc thương mến này là căn bản cho sự phát triển lành mạnh của đứa bé.

Từ điều này chúng ta có thể thấy rằng sinh học căn bản gần gũi và tình cảm là những hạt giống của từ bi.  Chúng là những tặng  phẩm lớn nhất mà chúng ta luôn luôn tiếp nhận và chúng đến từ những bà mẹ của chúng ta.  Khi chúng ta nuôi dưỡng những hạt giống này với lý trí và giáo dưỡng, chúng lớn lên thành từ bi thật sự - một cách bình đẳng không thiên vị và trực tiếp đến mọi người, căn cứ trên sự thấu hiểu về tính bình đẳng của tất cả chúng ta.

Đối với đứa bé, tình cảm không căn cứ trên tôn giáo, luật lệ, hay sự thúc ép của cảnh sát.  Nó chỉ đến một cách tự nhiên.  Do vậy, mặc dù từ bi được dạy bởi tôn giáo là tốt đẹp, nhưng hạt giống thật sự, căn bản thật sự cho là từ bi là sinh học.  Đấy là cơ sở cho những gì mà tôi gọi là "đạo đức thế tục."  Tôn giáo chỉ tăng cường hạt giống này.

Một số người nghĩ rằng đạo đức luân lý phải được căn cứ một cách độc quyền trên niềm tin  tôn giáo.  Những người khác nghĩ rằng một cảm nhận đạo đức có thể được phát triển qua rèn luyện.  Một số nghĩ rằng "thế tục" có nghĩa là một sự phủ nhận tôn giáo.  Những người khác nghĩ rằng "thế tục" hàm ý tôn trọng tất cả tôn giáo, không thiên vị, bao gồm sự tôn trọng tất cả những người không tôn giáo, như trong hiến pháp của Ấn Độ.  Loại đạo đức sau, đặc biệt từ bi như căn bản của nó, có gốc rể trong bản năng.  Như trong trường hợp của bà mẹ và đứa bé mới sinh, tất cả sinh khởi một cách tự động do bởi nhu cầu sống còn.  Do bởi căn bản sinh học ấy, chúng là ổn định vững vàng hơn.

Khi trẻ con nô đùa, chúng không nghĩ đến tôn giáo, chủng tộc, chính trị, hay quá khứ gia đình.  Chúng cảm kích nụ cười từ bè bạn nô đùa, bất kể chúng là ai, và, trong sự đáp ứng, là dễ thương đối với chúng.  Tâm tư và con tim của chúng rộng mở.  Người trưởng thành, trái lại, thường nhấn mạnh những nhân tố khác - những khác biệt chủng tộc và chính trị, v.v... Do bởi đấy, tâm tư và trái tim của họ là hạn hẹp hơn.

Nhìn vào những khác biệt giữa hai loại này.  Khi chúng ta từ bi hơn, tâm tư và trái tim của chúng ta là cởi mở hơn và chúng ta giao tiếp một cách dễ dàng hơn nhiều.  Khi chúng ta ích kỷ, tâm tư và trái tim của chúng ta đóng lại và khó khăn để cho chúng ta giao tiếp với nhau.  Sân hận làm yếu kém hệ thống miễn  nhiễm, trong khi từ bi và trái tim tử tế cải thiện hệ thống miễn  nhiễm của chúng ta.  Với sân hận và sợ hãi, chúng ta không thể ngủ và ngay cả nếu chúng ta rơi vào giấc ngủ, chúng ta sẽ có những cơn ác mộng.  Nếu tâm tư chúng ta định tĩnh, chúng ta ngủ tốt.  Chúng ta không cần bất cứ viên thuốc an thần nào - năng lượng của chúng ta vốn đã cân bằng.  Với căng thẳng, năng lượng chúng ta quẩn quanh vội vả và chúng ta cảm thấy lo lắng.

Để thấy và thấu hiểu một cách rõ ràng, chúng ta cần một tâm thức tĩnh lặng.  Nếu chúng ta bị khích động, chúng ta không thể thấy thực tại.  Do thế, hầu hết những rắc rối, ngay cả trên mức độ toàn cầu, là những vấn nạn do con người làm ra.  Chúng phát sinh bởi vì chúng ta xử sự với hoàn cảnh một cách nghèo nàn, không thích hợp, từ việc không thấy thực tại.  Hành vi của chúng ta căn cứ trên sự sợ hãi, sân hận, và căng thẳng.  Có quá nhiều băn khoăn.  Chúng ta không khách quan bởi vì tâm thức chúng ta bị đánh lừa [do vọng tưởng].  Những cảm xúc tiêu cực này đưa đến tâm tư hẹp hòi và điều ấy dẫn đến việc tạo nên những rắc rối, là điều không bao giờ đem đến những kết quả toại nguyện.

Từ bi trái lại, đem đến tâm tư cởi mở, tâm thức tịch tĩnh.  Với nó, chúng ta thấy thực tại và những phương pháp nào để chấm dứt những gì mà không ai muốn và đem đến những gì mọi người muốn.  Đây là một điểm quan trọng và là một lợi ích lớn lao của từ bi căn cứ trên lý trí.  Do thế, để thúc đẩy những giá trị nhân bản căn cứ trên sinh học và hổ trợ bởi lý trí, những bà mẹ và lòng thương và tình cảm bẩm sinh giữa bà mẹ và con trẻ đóng một vai trò rất quan yếu.

Compassion Based on Biology and Reason
His Holiness the Fourteenth Dalai Lama
Prague, Czech Republic, 11 October 2006
transcribed and lightly edited by Alexander Berzin
Ẩn Tâm Lộ ngày 17/07/2011
http://www.berzinarchives.com/web/en/archives/sutra/level2_lamrim/advanced_scope/bodhichitta/

compassion_based_biology_reason.html

Tác giả: Đức Đạt Lai Lạt Ma

Anh dịch: Alexander Berzin 

Chuyển ngữ: Tuệ Uyển - 15/07/2011