Chùa rất rộng, có cấu trúc thành nhiều tòa,
được ngăn cách nhau bởi những khoảng trống lộ thiên, khác với
nhiều ngôi chùa thường xây dựng theo kiểu liền tòa.
Kiến trúc chùa được bố trí cân xứng, chặt
chẽ ở khu vực trung tâm, nhưng lại tự nhiên ở khu vực xung quanh.
Quanh các điện thờ là hai hàng cau thẳng tắp “mà hương cau ngan
ngát quanh vườn trầu”.
Ngay trong chùa, bao quanh chiếc cầu đá nối
giữa Thượng điện và Tích thiện cũng có một đầm sen nhỏ càng
làm khung cảnh thêm hiền hòa, tĩnh tại. Trên đầu cầu là hai con
sư tử đá và rất nhiều hoa văn, họa tiết được chạm trổ cầu
kì ,tinh vi, thể hiện giá trị nghệ thuật tinh xảo thời bấy
giờ. Ngồi ở vị trị này, ta có thể nhìn ngẵm được những nét
đẹp rất riêng của chùa. Rất nhiều bạn trẻ đến với chùa đã
chọn chiếc cầu đá làm nơi lưu lại những hình ảnh kỉ niệm.
Năm 1876, khi vua Tự Đức đi qua đây thấy có cây
tháp khổng lồ nên đã gọi là Bút Tháp. Đó chính là Tháp Bảo
Nghiêm, tọa lạc ngay giữa khu vườn yên tĩnh ngập tràn bóng cây
với hương bưởi thơm ngát trên đỉnh có hình nậm rượu, 5 tầng, 8
mặt, cao 13m, thờ hòa thượng Chuyết Chuyết, vị sư tổ của chùa.
Ngày nay, Bảo Nghiêm vẫn uy nghi in bóng nên nền trời xanh ngắt
đầy uy nghiêm.
Ngoài Tháp Bảo Nghiêm, chùa còn có tháp Tôn Ðức
5 tầng, cao 10m là nơi thờ thiền sư Minh Hành, vị tổ thứ hai của
chùa. Điều đặc biệt là trên đỉnh tháp vẫn có cây cỏ phát
triển.
Nhắc đến chùa Bút Tháp người ta không thể
không nhắc tới bức tượng Bồ tát Quan Thế Âm thiên thủ thiên
nhãn bằng gỗ lớn nhất Việt Nam, ngoài ra còn có bộ tượng tam
thế, tượng Quan âm tọa sơn, tượng Văn Phù và Phổ Hiền Bồ Tát,
các phong tượng hậu bằng gỗ như tượng Hoàng Thái hậu Trịnh
Thị Ngọc Trúc, tượng Công chúa Lê Thị Ngọc Duyên, tượng Quận
chúa Trịnh Thị Ngọc Cơ và rất nhiều các pho tượng cổ khác,
là những tác phẩm nghệ thuật vô giá.
Thế nhưng, cuốn hút nhất với tôi có lẽ là
toà "Cửu phẩm Liên Hoa". Toà bằng gỗ, gồm 9 tầng có khắc tượng phật xung
quanh. Ðiều đặc biệt là nó có thể quay được và không hề phát ra tiếng
kêu dù được làm từ mấy thế kỷ!
Đến với chùa Bút Tháp, tôi không chỉ có cảm
giác đặt chân đến một địa điểm in đậm dấu ấn thời gian mà
còn như được lật mở cuốn sách chứa đựng biết bao giá trị văn
hóa, nghệ thuật của quá khứ còn đang chờ đợi được khám phá
và giữ gìn.