Đây cũng là pho tượng duy nhất của Việt Nam khi trưng bày tại nước ngoài đã được Pháp chấp nhận mua bảo hiểm với giá 5 triệu USD.

Pho tượng đồng cổ nhất Việt Nam

Tiến sĩ Bá Trung Phụ "Cùng với pho tượng Đồng Dương quý hiếm này thì còn có một pho tượng Phật bằng đồng nữa cũng được tìm thấy ở Đồng Dương hiện được lưu giữ ở bảo tàng Quảng Nam. Đây là hai pho tượng Phật bằng đồng cổ nhất, trải qua hàng nghìn năm vẫn còn nguyên vẹn. Chỉ riêng điều đó cũng đã thể hiện kỹ nghệ đúc đồng cổ xưa hoàn hảo mức nào"- tiến sĩ Phụ cho hay. Với sự quý hiếm, nét độc đáo cổ xưa ấy, tượng phật Đồng Dương không chỉ là báu vật vô giá của Việt Nam mà còn đóng vai trò quan trọng đối với việc tìm hiểu văn hóa khảo cổ cả vùng  Đông Nam Á.

Pho tượng Phật được phát hiện tại khu vực Đồng Dương, xã Bình Định, huyện Thăng Bình (tỉnh Quảng Nam) cách đây 101 năm. Do tìm thấy tại Đồng Dương nên địa danh này đã được lấy để đặt tên cho pho tượng quý. Đó là một pho tượng Phật Thích Ca Mâu Ni cao 1m22,  được các nhà khảo cổ xác định niên đại khoảng thế kỷ thứ III - được đánh giá là pho tượng Phật bằng đồng cổ nhất Việt Nam hiện nay.

Pho tượng cổ với khuôn mặt phúc hậu, đôi mắt sáng như đang nhìn vào cõi xa xăm, được người xưa tạc theo tư thế đứng, hai tay hướng cân xứng nhau ra phía trước như đang thuyết pháp đưa chúng sinh thoát khỏi luân hồi bể khổ. Một tay tượng Phật ở tư thế chuyển pháp luân trong dáng điệu bắt ấn, một tay cầm cà sa phủ kín một vai, đôi chân đứng trên bệ sen huyền diệu. Pho tượng tuyệt mỹ này được làm bằng loại đồng thau, không có phần bệ đỡ phía dưới như những pho tượng Phật khác. Tượng Phật có mái tóc xoăn vòng xoắn ốc đều đặn, trên mình mặc áo cà sa dài hở một bên vai phải, phía ngoài khoác thêm tấm áo khoác.

Pho tượng Phật bằng đồng cổ nhất này được tìm thấy vào tháng 4/1911 bởi nhà khảo cổ học người Pháp - Henri Parmentier. Ngay sau khi được tìm thấy, pho tượng đặc biệt này đã trở thành đối tượng nghiên cứu của các nhà khảo cổ học thuộc Trường Viễn Đông Bác Cổ và Hội Nghiên cứu Đông Dương thời bấy giờ. Theo đó, đây là một trong những pho tượng Phật cổ nhất, thuộc hàng đẹp nhất ở khắp vùng Đông Nam Á thời bấy giờ. Cho đến ngày nay, sau hơn 100 năm, vẫn chưa có bất kỳ bức tượng Phật bằng đồng nào vượt qua được hai kỷ lục cổ nhất và có vẻ đẹp lạ nhất này.

Trao đổi với PV, Tiến sĩ Bá Trung Phụ (Trưởng Phòng trưng bày- Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh) cho biết: "Cho đến nay, đây vẫn là pho tượng  Phật bằng đồng cổ nhất ở nước ta. Pho tượng tuyệt mỹ này mang những nét khác lạ không giống bất kỳ pho tượng nào từng được tìm thấy ở châu Á. Bức tượng Phật Đồng Dương lại có nhiều tương đồng với nghệ thuật tạc tượng của người Hy Lạp. Nhiều khả năng đây là bức tượng do người Chăm Pa tạo tác nên. Việc tìm thấy tượng Phật Đồng Dương cho thấy nghệ thuật đúc đồng của cư dân Chăm Pa cổ đã đạt trình độ cao. Đây là một kiệt tác trong nghệ thuật đúc đồng xưa".

Độc nhất vô nhị…

Pho tượng Phật Đồng Dương quý hiếm bậc nhất được tìm thấy 101 năm trước, có chiều cao 1,2 mét, chỗ rộng nhất là 38cm, chỗ dày nhất 38 cm, đứng trên một bệ tròn hai tầng có tạc hình các cánh sen bao quanh. Phần trên của bệ là khối bán cầu ở thế ngửa lên, phần dưới bệ lớn hơn, hình tròn như miệng chuông úp xuống. Bệ và toàn thân tượng đồng được đóng chặt vào nhau bởi những chiếc mộng đặt dưới lòng đôi bàn chân bằng phẳng.

Bức tượng đã được Pháp chấp nhận mua bảo hiểm với giá 5 triệu USD. Ảnh: PV

Pho tượng quý ngoài giá trị tạo hình nghệ thuật tinh xảo, hiếm có, còn là pho tượng hội tụ nhiều tướng tốt trong 32 tướng tốt và 80 vẻ đẹp như trong quan niệm của đạo Phật. Đầu tiên, chính là việc chế tác đôi bàn chân đã thể hiện tướng tốt đầu tiên trong 32 tướng của Phật là chấm sát đất và khít khao với mặt phẳng của đất "cây kim cũng không thể lọt qua". Còn từ chân tượng trở lên, chính là thể hiện diệu tướng thứ 17 của Phật, đó  là hai tay, hai chân, hai mắt và giữa cổ có khắc 3 ngấn chìm gộp lại thành "7 chỗ đầy đặn".

Tiến sĩ Bá Trung Phụ cho hay: Điểm đặc biệt nữa của pho tượng cổ là có một tướng hết sức tôn nghiêm nằm ở vị trí cao nhất của tượng Phật Đồng Dương là tướng "nhục kế" trên đỉnh đầu với một cục u nổi lên giữa búi tóc cuộn quanh. Theo Tiến sĩ Phụ thì tướng này có hình một khối thịt tức là "nhục", nổi cao lên như một búi tóc tức là "kế", gọi là "nhục kế", được tựu thành và xuất hiện trên đỉnh đầu Phật do nhân duyên bố thí, trì giới, nhẫn nhục, tinh tấn, thiền định và khai mở trí huệ trong nhiều kiếp.

Hào quang của Phật Thích ca đã toả ra từ đỉnh đầu trước khi đọc thần chú Lăng Nghiêm. Hoặc ngay chính việc tạo tác bờ vai bên phải để trần cũng là thể hiện tướng tốt thứ 21: tròn và đẹp. Gương mặt tượng Phật cũng là tướng đẹp với hai má phẳng và rộng, như kinh Phật ghi: khi Phật mở miệng thuyết pháp ví như tiếng "sư tử hống" làm tắt tất cả âm thanh của mọi loài trong rừng. Đôi mắt tượng Đồng Dương cũng đẹp như cánh hoa sen, được cho là diệu tướng thứ 29 trong tổng số 32 diệu tướng. Giữa trán còn khắc một vòng tròn biểu hiện của tướng thứ 32 "bạch hào", tức là tướng lông trắng xóa, trong sạch như bọt nước đứng yên trên ngọn triều cường.

Pho tượng Phật Đồng Dương chính là tác phẩm mỹ thuật tiêu biểu cho kỹ thuật đúc đồng tinh xảo kết hợp với nghệ thuật tạo hình do nền văn hóa cổ xưa để lại. Nghệ thuật của tượng đã đạt đến đỉnh cao mà theo Tiến sĩ Phụ thì đó là pho tượng mang trong mình cả hai thiên hướng là nghệ thuật vị nghệ thuật  và nghệ thuật vị nhân sinh. Vì thế, không chỉ là tuyệt tác mỹ thuật mà pho tượng còn hết sức gần gũi với đời sống nhân sinh.

Đây là một kiệt tác trong nghệ thuật đúc đồng xưa

Tượng cổ duy nhất được bảo hiểm 5 triệu USD

Pho tượng Phật Đồng Dương được tìm thấy hơn 100 năm trước, từng được Viện Viễn Đông Bác Cổ đăng ký với số hiệu D22.1. Tiến sĩ Bá Trung Phụ cho hay, không chỉ ở Việt Nam mà có nhiều nhà nghiên cứu khắp nơi trên thế giới đã kỳ công nghiên cứu, tìm hiểu về nguồn gốc và giá trị của pho tượng. Tượng phật Đồng Dương đã từng được đưa đi trưng bày ở nhiều nước trên thế giới như Áo, Mỹ, Pháp, Bỉ.

"Trong một triển lãm cổ vật Đông Nam Á tại Bảo tàng Guimet ở Thủ đô Paris nước Pháp, pho tượng đã được mua bảo hiểm với giá 5 triệu USD. Cho đến nay, đây là pho tượng đầu tiên và duy nhất ở Việt Nam từng được mua bảo hiểm với mức giá cao như vậy. Điều đó thể hiện giá trị, sự vô cùng quý hiếm của pho tượng", Tiến sĩ Bá Trung Phụ cho biết.

Hiện pho tượng quý được trưng bày tại Bảo tàng lịch sử Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh. Cho đến nay, vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau về nguồn gốc của pho tượng quý. Trong đó, có ý kiến cho rằng tượng Phật Đồng Dương giống các tượng Phật của Amaradhapura (Sri Lanka), nên có thể tượng Phật Đồng Dương có niên đại vào khoảng thế kỷ III - IV và đã được mang về từ Ấn Độ hoặc Sri Lanka. Trên thực tế thì đến nay vẫn chưa thể khẳng định, đây là bức tượng của người Chăm Pa hay được du nhập từ bên ngoài. Tuy nhiên, nhiều ý kiến nhà khảo cổ nghiêng về khả năng là tượng do người Chăm Pa xưa làm nên.

Theo Lã Xưa - GĐ&XH