Chúng ta thành ra, như thể qua một cái khuôn, một mẩu người
mà điều chú tâm chính yếu là tìm kiếm sự bảo đảm an toàn, cốt để trở nên một
con người quan trọng nào đó, hoặc để có được một thời gian vui chơi thỏa thích
với ít suy nghĩ suy tư chừng nào hay chừng ấy.
Nền giáo dục theo tập quán đã làm cho việc suy tưởng độc lập
cực độ khó khăn. Sự giống nhau đưa đến tầm thường. Khác biệt với đoàn nhóm hoặc
chống lại hoàn cảnh chung quanh không phải dễ dàng gì và thường hay có nhiều
hiểm nguy bao lâu mà chúng ta còn tôn sùng thành công. Sự thôi thúc để được
thành công là việc chạy theo điều tưởng thưởng có thể nó ở trong vật chất hoặc
trong cái gọi là lãnh vực tinh thần, sự tìm kiếm điều bảo đảm an toàn bên trong
hay bên ngoài, khát vọng cho sự an lạc - toàn thể tiến trình này đã che đậy cái
tinh thần bất mãn bất bình, làm chấm dứt tính tự phát và làm nẩy nở sợ hãi; và
sợ hãi làm bế tắc sự hiểu biết thông minh của cuộc sống. Với tuổi tác gia tăng,
tâm trí và tâm hồn bắt đầu khô cổi.
Trong việc tìm kiếm điều an lạc, chúng ta thường hay tìm một
góc xó lặng lẽ trong cuộc sống nơi ít có sự tranh chấp, và lúc bấy giờ chúng ta
sợ bước ra ngoài nơi ẩn dật ấy. Ðiều sợ hãi cuộc sống này, sợ hãi tranh đấu và
kinh nghiệm mới mẽ này đã hủy diệt cái tinh thần mạo hiểm của chúng ta: hết
thảy sự dạy dỗ và giáo dục của chúng ta đã làm cho chúng ta sợ mình khác biệt
với người lân cận của chúng ta, sợ việc suy nghĩ trái lại với cái khuôn mẫu đã
được thiết lập của xã hội, kính trọng một cách lầm lạc quyền lực và cổ tục.
May mắn thay, còn có một số ít người nhiệt thành, họ sẵn sàng
quan sát những vấn đề con người của chúng ta mà không có thiên kiến của phe tả
hoặc cánh hữu, nhưng trong tối đại đa số chúng ta, không còn có cái tinh thần
bất bình, tinh thần phản kháng thực sự. Khi chúng ta đầu hàng một cách không
thể lý giải được với hoàn cảnh chúng quanh, thì bất cứ tinh thần phản kháng nào
có thể là chúng ta có được đã lắng dần xuống, và khả năng của chúng ta chẳng
bao lâu đến chỗ chấm dứt.
Phản kháng có hai loại: có loại phản kháng bạo động chỉ thuần
bằng sức phản ứng, không hiểu biết, chống lại cái trật tự hiện tồn; và có một
loại phản khán tâm lý sâu xa của trí năng. Có nhiều người phản kháng chống lại
những qui tắc chánh truyền để chỉ lại rơi vào những qui tắc chánh truyền mới,
tạo thêm những ảo tưởng và chứa chấp sự tự khoan dung. Những gì thường xảy ra
luôn là chúng ta ra khỏi một nhóm này hay huớng về những lý tưởng khác, như vậy
tạo ra một khuôn mẫu tư tưởng mới mà chúng ta lại sẽ phản kháng nữa. Sức phản
kháng chỉ làm nẩy nở sự chống đối tương phản, và sự cải cách này cần sự cải
cách khác nữa.
Nhưng có một sự phản kháng thông minh mà nó không phải là sự
chống đối, và nó đến với sự tự hiểu biết qua việc nhận ra cảm giác và tư tưởng
của mình. Chỉ khi nào chúng ta đương đầu với cái kinh nghiệm như nó xảy đến và
không lẩn tránh điều quấy rối của nó thì khi ấy chúng ta mới đánh thức trí
thông minh tột bậc; và sự đánh thức trí thông minh tột bậc ấy là trực giác, nó
là sự dẫn đạo thực sự duy nhất trong cuộc sống.
Vậy thì đâu là ý nghĩa của cuộc sống? Chúng ta đang sống và
chiến đấu cho cái gì Nếu chúng ta được giáo dục chỉ cốt để đạt đến sự phân biệt
ly cách, để chiếm một nghề nghiệp tốt hơn, để được kết quả hơn, để chi phối
trên các kẻ khác rộng rãi hơn, thì lúc bấy giờ cuộc sống của chúng ta sẽ nông
cạn và trống rộng. Nếu chúng ta được giáo dục chỉ cốt để trở nên những nhà khoa
học, những nhà học giả kết hợp với những cuốn sách, hoặc những nhà chuyên môn
chăm chú vào kiến thức rồi thì chúng ta sẽ góp phần vào sự hủy hoại và nỗi
thống khổ của thế giới.
Mặc dù có một ý nghĩa cao cả và rộng rãi hơn cho cuộc sống,
nền giáo dục của chúng ta có giá trị gì nếu chúng ta không bao giờ khám phá ra
nó? Chúng ta có thể được giáo dục tột bậc, song nếu chúng ta không hợp nhất sâu
xa tư tưởng với cảm giác thì cuộc sống của chúng ta không hoàn toàn, mâu thuẩn
với nhau và bị xâu xé với nhiều nỗi sợ hãi; và bao lâu giáo dục không bồi bổ
một viễn ảnh hợp nhất về cuộc sống thì nền giáo dục ấy rất ít có ý nghĩa.
Trong nền văn minh hiện thời của chúng ta, chúng ta đã phân
chia đời sống thành ra nhiều khu vực thế nên giáo dục có rất ít ý nghĩa ngoại
trừ trong việc học một nghề hay một kỹ thuật đặc biệt nào đó. Thay vì đánh thức
trí thông minh toàn vẹn của cá thể, giáo dục khuyến khíc y làm đúng theo khuôn
mẫu và như vậy là làm trở ngại cho sự hiểu biết mình của y như một tiến trình
hoàn toàn. Để cố gắng giải quyết nhiều vấn đề sinh tồn ở nhửng bình diện theo
thứ tự của chúng, đã chi biệt ra khi chúng nằm trong những phạm trù khác biệt
nhau, biểu thị một sự hoàn toàn thiếu thốn sự hiểu biết của nó.
Cá nhân là sự lập thành của những thực thể khác nhau, nhưng
nhấn mạnh vào sự khác nhau ấy và khuyến khích phát triển một kiểu mẫu rõ ràng
nào đó đưa đến nhiều rối rắm và mâu thuẩn. Giáo dục sẽ gây ra sự hợp nhất của
những thực thể riêng rẻ này - bởi vì không có sự hợp nhất, cuộc sống trở nên
một chuổi những chấp tranh và phiền muộn. Có giá trị gì ở việc đào luyện những
người như những luật sư nếu chúng ta cứ mãi tranh tụng nhau? Đâu là giá trị của
kiến thức nếu chúng ta cứ tiếp tục trong sự lầm lạc của chúng ta? Những gì là
tính cách trọng đại của kỹ thuật và khả năng thuộc về công nghiệp nếu chúng ta
sử dụng nó để hủy hoại người khác? Đâu là yếu điểm của cuộc sinh tồn của chúng
ta nếu nó đưa đến bạo động và hoàn toàn khốn khổ? Mặc dù chúng ta có thể có
tiền hoặc có khả năng kiếm ra tiền, mặc dù chúng ta có những lạc thú và những
tổ chức tôn giáo của chúng ta, chúng ta vẫn ở trong cuộc chấp tranh vô hạn.
Chúng ta cần phải phân biệt giữa con người và cá thể. Con người
là sự ngẫu nhiên, vô cố, và bởi sự ngẫu nhiên vô cố ấy tôi định nói đến những
trường hợp sinh đẻ, hoàn cảnh mà trong đó tình cờ chúng ta được nuôi nấng, với
chủ nghĩa quốc gia, những mê tín dị đoan, những phân chia giai cấp và các thiên
kiến của nó. Con người hay sự ngẫu nhiên vô cố chỉ là trong chốc lát, mặc dù
cái chốc lát ngắn ngủi ấy có thể kéo dài suốt cả một đời, và khi hệ thống giáo
dục hiện thời dựa trên con người ấy, dựa trên sự ngẫu nhiên chốc lát ấy nó dẫn
đến sự suy đồi tư tưởng và khắc sâu vào những nỗi sợ hãi tự phòng vệ.
Tất cả chúng ta đều đã được huấn luyện bởi giáo dục và hoàn
cảnh chung quanh để tìm kiếm lợi lộc và an toàn cho cá nhân, và chiến đấu cho
bản thân chúng ta. Mặc dù chúng ta che đậy nó dưới những thành ngữ thú vị,
chúng ta đã được giáo dục nhiều nghề nghiệp trong một hệ thống tựa nền trên sự
lợi dụng và hàm chứa nỗi sợ hãi. Một giáo huấn như vậy ắt không tránh khỏi đưa
đến hỗn loạn và thống khổ cho chính chúng ta và cho thế giới, bởi vì nó tạo ra
trong mỗi cá nhân những chướng ngại tâm lý chia cách và cô lập y với những
người khác.
Giáo dục không chỉ là một vấn đề huấn luyện tâm trí. huấn
luyện đưa tới hiệu năng, nhưng nó không gây ra sự toàn vẹn. Một tâm trí chỉ
được huấn luyện không thôi thì chỉ là sự kéo dài thêm ra cái quá khứ, và một
tâm trí như vậy có thể chẳng bao giờ khám phá ra được điều mới mẽ nào cả. Đó là
do đâu, tìm kiếm những gì là nền giáo dục thích đáng chúng ta sẽ phải dò xét
toàn thể ý nghĩa cuộc sống.
Đối với hầu hết chúng ta, cái ý nghĩa cuộc sống như một toàn
thể thì không phải là điều quan trọng trên hết, và nền giáo dục của chúng ta
chỉ nhấn mạnh vào những giá trị thứ yếu, chỉ làm cho chúng ta thành thạo một
vài ngành của kiến thức mà thôi. Mặc dù kiến thức và hiệu năng cần thiết đấy,
nhưng chỉ khăng khăng một mực nhấn mạnh vào chúng sẽ dẫn đến chấp tranh và hỗn
loạn.
Một hiệu năng mà được phát sanh bởi tình yêu vượt quá siêu
việt thì lớn lao hơn là cái hiệu năng của lòng tham vọng và không có tình yêu,
mà tình yêu đem đến hiểu biết toàn bộ cuộc sống, thì bấy giờ hiệu năng sinh ra
sự tàn nhẫn, vô tình. Điều này không phải là những gì hiện đang xảy ra tại khắp
nơi trên thế giới sao? Nền giáo dục của chúng ta đã ăn khớp với việc kỹ nghệ
hóa và chiến tranh, và mục đích chính của nó là phát triển hiệu năng; và chúng
ta đã bị túm lấy trong cuộc ghanh đua của máy móc vô tình và s ựhủy diệt lẫn
nhau này. Nếu giáo dục dẫn đến chiến tranh, nếu nó dạy chúng ta tiêu diệt hoặc
bị tiêu diệt, thì không phải nó đã hoàn toàn thất bại rồi sao?
Để phát sanh nền giáo dục thích đáng, hiển nhiên chúng ta phải hiều biết hết ý
nghĩa cuộc sống như một toàn thể, và do đấy, chúng ta cần phải suy tưởng, không
phải một cách cứng ngắt giáo điều, nhưng là một cách trực tiếp và thực sự.
Một nhà tư tưởng cứng ngắt giáo điều là một người khinh suất
vô tâm, bởi vì ông ta làm đúng theo một kiểu mẫu; ông ta lập lại nhửng thành
ngữ và tư tưởng trong lề lối cũ kỹ. Chúng ta không thể nào hiểu biết cuộc sinh
tồn một cách trừu tượng hay thuộc về lý thuyết. Hiểu biết cuộc sống là hiểu
biết chính chúng ta và đấy là cả hai bắt đầu và chấm dứt giáo dục.
Giáo dục không chỉ là sự tiếp thu kiến thức, gom góp lại những
sự kiện có tương quan với nhau; giáo dục là để nhìn thấy ý nghĩa cuộc sống như
một toàn thể. Nhưng cái toàn thể ấy không thể đạt đến quan từng phần - đấy là
những gì mà các chánh phủ, các tổ chức tôn giáo và các đảng chánh trị đang cố
gắng thi thố.
Sứ mạng của giáo dục là đào tạo những con người toàn vẹn và
do đấy là những con người thông minh. Chúng ta có thể chiếm được những phẩm
trật và có khả năng như máy mà không cần thông minh. Thông minh không chỉ là sự
hiểu biết; nó không phải nhờ ở những cuốn sách, cũng chẳng phải cốt ở những
phản ứng tự vệ khôn khéo và những xác ngôn công kích. Người vô học cũng có thể
thông minh hơn người có học. Chúng ta có những cuộc thi cử và những phẩm trật
làm tiêu chuẩn cho trí thông minh và đã làm nẩy nở những đầu óc xảo quyệt lẩn
tránh những vấn đề sanh tử của con người. Thông minh là khả năng nhận thức được
cái cốt yếu, cái tự tại (what is) và việc đánh thức khả năng này, trong bản
thân mình và trong các kẻ khác, đấy là giáo dục.
Giáo dục sẽ giúp chúng ta khám phá ra những giá trị muôn đời,
thế nên chúng ta không chỉ đeo bám vào những định thức hay lập lại những khẩu
hiệu: giáo dục sẽ giúp chúng ta phá vỡ những hàng rào quốc gia và xã hội của
chúng ta, thay vì nhấn mạnh vào chúng , bởi vì những hàng rào ấy làm phát sinh
sự tương phản giữa người và người. Bất hạnh thay, hệ thống giáo dục hiện tại
làm cho chúng ta quá khúm núm, máy móc và cực độ vô tâm, dù nó có đánh thức trí
năng chúng ta đi nữa, một cách tinh thần nó lưu lại cho chúng ta sự bất toàn
vẹn mà họ tự do với sợ hãi, bởi vì chỉ có giữa những con người như vậy mới có
thể có một nền hòa bình vĩnh cửu.
Chính vì hiểu biết bản thân chúng ta mà sợ hãi đi đến chỗ
chấm dứt. Nếu cá nhân đương đầu với cuộc sống từng phút giây một, nếu y đối
diện với những phức tạp thiên hình vạn trạng của nó, những nỗi thống khổ và
những đòi hỏi bất thần của nó, thì một cách vô hạn y hẳn có thể uốn nắn nó được
và do đấy tự do với những lý thuyết và những kểu mẫu đặc biệt nào.
Giáo dục sẽ không khuyến khích cá nhân làm đúng theo xã hội
hoặc phủ nhận sự hòa điều với nó, nhưng để giúp y khám phá ra những giá trị
thực sự đến từ sự dò xét vô tư và tự giác. Khi không có sự tự hiểu biết, điều
tự bày tỏ trở nên độc đoán khẳng quyết với tất cả những công kích và tham vọng
chấp tranh của nó. Giáo dục sẽ đánh thức khả năng tự giác và không chỉ làm thỏa
mãn sự phóng túng của sự tự bày tỏ mà thôi.
đâu là việc học hành giỏi dang nếu trong quá trình của cuộc
sống chúng ta hủy diệt chính chúng ta? Khi chúng ta đã có hằng loạt những cuộc
chiến tranh, cuộc chiến tranh này tiếp theo sau cuộc chiến tranh kia, hiểu
nhiên là có một cái gì sai lầm từ căn để ở cái cách thức chúng ta nuôi nấng dạy
dỗ con em chúng ta. Tôi nghĩ rằng hầu hết chúng ta đều ý thức đến điều này,
song chúng ta không biết làm thế nào tiếp xúc đối mặt với nó.
Các hệ thống, dù là giáo dục hay chính trị, đã không được đổi
thay một cách huyền diệu; chúng chỉ chuyển hóa khi nào có một sự thay đổi nền
tảng trong chính chúng ta. Các nhân là quan trọng trên hết, chứ không phải hệ
thống; và bao lâu cá nhân không hiểu biết toàn thể quá trình của mình, thì
không có một hệ thống nào, dù là ở phe tả hay cánh hữu, có thể mang đến trật tự
và hòa bình cho thế giới.