Con yêu quý,
Con có hiểu thế nào là bi quan không? Bi
là buồn, buồn chán, thương xót. Bi quan là quan niệm nhìn các việc
không có gì vui, cuộc đời đều đáng chán. Người bi quan lúc nào cũng có
nét suy tư, đăm chiêu, nãn chí; có thái độ không muốn làm, mà cũng không
thích chơi, họ trở nên thụ động. Như vậy để làm gì?
Con ạ! Khi sinh ra đời, ngoài thiên tư
mình mang trong người, mọi con người đều có cái hoàn cảnh riêng. Cái
hoàn cảnh ấy bao gồm tâm tính của cha mẹ; nếp sống, sinh hoạt trong gia
đình; hoàn cảnh chung quanh kể cả bạn bè, hàng xóm, nhà trường và xã
hội. Mọi hoàn cảnh ấy sẽ ảnh hưởng vào tâm tư, để từ đó người ta mới có
cái quan niệm riêng về cuộc sống. Chung quy lại có hai quan niệm chính
là bi quan và lạc quan. Lạc quan là quan niệm thoải mái, vui vẻ, chấp
nhận các việc đi qua, đang tới hay sắp tới. Lạc quan là đối nghịch của
bi quan.
Thực sự ra, làm con người không ai muốn
mình là kẻ bi quan bao giờ! Vì kẻ bi quan hay khổ tâm lắm! Họ dành nhiều
thì giờ trong cuộc sống để suy nghĩ, để sống về nội tâm, để tìm thấy sự
kém may mắn của mình! Nói như vậy, có lẽ con hiểu được khái quát những
người như thế nào mới mang các đặc điểm của bi quan. Họ thường là những
kẻ được coi là "sinh ra dưới vì sao xấu". Họ có thể là đứa bé sinh ra
trong gia đình bần cùng, phải làm việc vất vả, thiếu thốn mọi bề. Họ có
thể là những đứa bé mồ côi, hoặc bị bỏ rơi. Họ cũng có thể là đứa trẻ ở
trong một gia đình bình thường nhưng định mệnh an bài cho những điều
kiện kém may mắn. Chẳng hạn như sự xung đột của cha mẹ; mọi người không
có cảm tình với hắn, hoặc hắn phải chịu sự bất công đối xử, hay là những
người chung quanh khinh khi hắn vì hắn nghèo, hắn xấu hay vì lý do nào
đó.
Con ạ!
Trí khôn, suy nghĩ là lợi thế, là ưu
điểm của con người. Nhưng ở đây, cũng chính sự suy tư sẽ giết lần giết
mòn cuộc sống của người bi quan. Con có biết không? Những con người sinh
ra đời trong hoàn cảnh xấu số thường hay suy nghĩ vẩn vơ, thường hay mơ
ước. Nhưng rồi thực tế như vậy vẫn là như thế đó! Họ mang lấy mặc cảm
thua sút, nhỏ nhoi vào mình (tự ti mặc cảm), do đó thường hay lẫn tránh
đám đông, hay ít dự vào cuộc chơi chung. Để con dễ hiểu Ba lấy ví dụ:
Giả sử bạn con sinh ra trong gia đình nghèo, hắn có thể đi học nhưng hắn
không có tiền tiêu xài. Con và bạn con thường hay rủ hắn đi ăn uống.
Sau một đôi lần thì hắn từ chối, hắn bảo hắn bận công việc nầy, công
việc kia. Nhưng thực ra, hắn không dám đi tiếp tục, chỉ vì hắn không có
tiền để "bao" trả lại cho con và bạn con. Hắn tránh né! Không phải chỉ
một việc đó, mà còn trên nhiều vấn đề khác nữa.
Nhưng hôm nay với bài nầy, Ba sẽ cố gắng
tập hợp kinh nghiệm của Ba cùng với của một số người Ba được biết để
đúc kết lại, hầu con hiểu được sự bi quan rất tai hại đến cuộc sống con
người như thế nào. Và từ đó, con có thể thấy bi quan không có lợi và tại
sao ta lại phải bi quan? Bi quan để làm gì?
Con yêu dấu,
Con người ai cũng có hai yếu tố căn bản:
Thể xác và tinh thần liên đới với nhau. Người bi quan thường bắt đầu
trong hoàn cảnh thua kém, kém sút của mình; rồi e dè, sợ sệt, né tránh
hoặc suy nghĩ đắn đo. Họ cố tìm hiểu lý do tại sao mình lại như vậy, và
gắng tìm cách thức để vượt qua, để thoát khỏi điều kiện khổ ải hiện tại.
Nội tâm của họ hoạt động rất mạnh. Con có biết không? Nếu một khi đã
suy nghĩ thường xuyên thì họ đã có thói quen "hay suy nghĩ". Sự suy nghĩ
ấy sẽ đưa đến tình trạng mất ngủ. Càng ngủ không được họ lại càng suy
nghĩ nhiều hơn. Suy nghĩ từ các vấn đề thực tế, dần đi đến trừu tượng,
siêu hình. Do nơi thiếu ngủ và suy nghĩ nhiều, nên con người của họ trở
nên chậm chạp như người thiếu "thần sắc". Rồi tiến đến suy nhược thần
kinh. Nếu họ tĩnh thức, họ ngưng ngang tình trạng nầy ở đây, thì họ có
thể không bị quẩn trí. Còn nếu không, họ sẽ không tránh khỏi sự khủng
hoảng hoặc sa sút tinh thần. Đồng thời cơ thể, sức khoẻ của họ trở nên
yếu kém rất dễ bị những bệnh thông thường và hay tái đi, tái lại. Một
khi sức khỏe, cơ thể yếu thì bệnh lao cũng sẽ rình rập, tấn công họ. Ba
có người bạn đã lâm vào hoàn cảnh nầy rồi, sau thời gian trị bệnh, mặc
dù là lao nhẹ thôi, nhưng đôi mắt của ông ta trở nên kém cho mãi đến sau
nầy. Ông ta nói quả là số mệnh đã an bài, vì rằng ông ta cố tìm đủ mọi
cách để "ngoi ra khỏi vũng lầy", nhưng cuối cùng ông ta cũng phải "đành
chịu lặn hụp trong vũng lầy" mà thôi!
Nhiều lúc Ba nghĩ và nhớ lại đoạn đường
Ba đã đi qua trong cuộc đời, Ba phải giật mình. Ba không thể ngờ rằng
mình có được một sức chịu đựng, một ý chí, một quyết tâm mãnh liệt, và
đồng thời có một sự trường kỳ chiến đấu gay go với định mệnh của mình
như thế đó!
Ba cũng như bao nhiêu người cùng cảnh
ngộ khác đã lấy suy nghĩ, nội tâm làm chính yếu để truy nguyên, cứu xét
về một vài điểm trong định mệnh. Qua nhiều năm trường thiếu ngủ, hai lần
bị "ác bá" ức hiếp, trí nhớ Ba đã kém, lúc ấy lại càng kém hơn. Ba cứ
ngỡ trong kỳ thi tốt nghiệp phổ thông vào năm ấy Ba sẽ bị rớt, nhưng rồi
lại vượt qua được. Đầu óc thì nặng nề ưu tư; thiếu ngủ thì thân thể suy
nhược; cảm thời tiết thường xuyên xâm nhập làm sức khỏe lại giảm đi,
thì Ba lại càng bi quan hơn nữa.
Nhờ vào sự may mắn tình cờ: Một hôm nọ
Ba đến nhà người bạn chơi, thấy cuốn "Quẳng gánh lo đi và vui sống"
do Nguyễn Hiến Lê dịch, Ba mượn về đọc. Thấy có lý, từ đấy Ba bớt lo,
suy nghĩ một phần nào. Rồi sau nầy Ba đọc vài mẫu chuyện trong sách "Trang
Tử Nam Hoa Kinh" của Thu Giang Nguyễn Duy Cần, Ba hiểu được chút
ít Triết lý Lão Trang, Ba không phải bận lòng nhiều về trong cuộc sống.
Và Ba được "khai mở", bình tâm thêm chút nữa. Nhưng cuộc sống vẫn chưa
hẳn là lạc quan, mà mới chỉ trở lại tình trạng của một sự bình thường.
Rồi cách nay mười năm, sau biến cố dồn
dập tang thương trong cuộc đời của Ba, đã ảnh hưởng đến gia đình không
nhỏ, Ba mường tượng thấy được "Định mệnh diễn ra trước mắt" mình, như
một diễn tiến của vai trò trong vở kịch mà mình phải diễn. Thế Ba mới
hiểu được câu nói của Tế Công trong phim "Tế Điên hòa thượng": "Cái
gì đến nó sẽ đến, nó đến rồi nó sẽ đi". Đó là một sự tự nhiên của
nhân quả! Một khi quả đã đến thì ta không thể né tránh; và nó đến rồi nó
lại qua đi, mà ta còn sống tức là vai trò của ta trong cuộc đời nầy hãy
còn có nhân duyên chưa dứt. Nếu dứt thì ta bị "triệt tiêu" (chết) rồi.
Con có để ý không ? Nếu vai trò nào đó đã chấm dứt thủ diễn trên sân
khấu, thì người kịch sĩ còn đứng trên sân khấu để làm gì? Từ chân lý ấy,
Ba mới thấy cuộc đời giống như vở kịch mà mình là một vai trò. Con
người kịch sĩ thật sự của mình là Phật tánh. Vậy thì trong đời nầy, mình
chỉ là đóng kịch chơi cho vui thôi. Buồn vui sướng khổ; giàu có sang
hèn; tranh giành chém giết; của anh của tôi; đạo anh đạo tôi; chủ thuyết
anh, chủ thuyết tôi... Chung quy chỉ là những giả định, vô thường mà
khi chết đi ta chẳng có được gì để mang theo, ngay cả bản thân ta. Chẳng
qua chỉ còn lại: "Nghiệp" và "Nhân". Cho nên từ ấy, Ba thấy không còn
buồn nữa và Ba cũng chẳng phải bận lòng về rất nhiều vấn đề, dù rằng Ba
chưa hẳn là người lạc quan. Nhưng ít ra, Ba cũng hiểu được rằng: "Trong
cuộc đời nầy vốn không có chuyện gì xảy ra" như Lão Tử đã nói "Thiên
hạ vô sự" vậy!
Nguyên Thảo.