“Bí mật phía sau nhục thân của các vị thiền
sư”
Tại Viện Thông tin khoa học xã hội VN ở Hà Nội, chúng tôi tìm thấy
hai bức ảnh chụp tượng thiền sư Vũ Khắc Minh và Vũ Khắc Trường còn bóng
nước sơn, không hề có vết nứt nào.
Nhưng chỉ sau vài chục năm, do tượng để trong am cạnh chùa rất ẩm
ướt nên đã làm cho cả hai pho tượng xuống cấp trầm trọng. Pho tượng Vũ
Khắc Minh bị nứt ở đầu gối và phần mặt. Pho tượng Vũ Khắc Trường, hỏng
trầm trọng ở phần chõn, hầu như không còn ngồi được ngay ngắn, nếu không
có những miếng gỗ kê ở phía dưới.
Tôi bắt tay viết dự án Tu bổ, bảo quản tượng hai vị thiền sư Vũ
Khắc Minh và Vũ Khắc Trường ở chùa Đậu (Hà Tây) ngay vào đầu năm 2000.
Nhóm công tác gồm: PGS-TS Nguyễn Lân Cường (Chủ nhiệm dự án), họa sĩ sơn
mài Đào Ngọc Hân, các nhà điêu khắc Phạm Xuân Sinh, Nguyễn Ngọc Lâm, kỹ
sư Nguyễn Mạnh Hà. Ngoài ra, còn có 6 cơ quan cùng kết hợp để thực hiện
dự án, một hội đồng cố vấn và Ban quản lý dự án được thành lập. Điều
khó khăn nhất với chúng tôi là các phương án nêu ra không thể mắc sai
lầm vì hai pho tượng này là độc bản, chỉ cần mắc một lỗi nhỏ là không
thể sửa chữa được. Chúng tôi là những người hiểu nhất điều này vì các vị
lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước lúc đó như ông Nguyễn Khoa Điềm -
Ủy viên Bộ Chính trị, Phó thủ tướng Phạm Gia Khiêm, Bộ trưởng Văn hóa -
Thông tin Phạm Quang Nghị... đã tới tận chùa để nghe chúng tôi trình
bày phương án tu bổ - bảo quản hai nhục thân.
Ngày 18 tháng 4 năm 2003 (tức 17 tháng 3 năm Quý Mùi) sau vài
tháng tranh luận quyết liệt xem tu bổ nhục thân ở đâu, lễ khởi công dự
án tu bổ - bảo quản nhục thân hai vị thiền sư chùa Đậu được tổ chức ngay
tại chùa. Và thế là bắt đầu những ngày lao động trong suốt 6 tháng
trời...
Bằng kỹ thuật truyền thống: bó, hom, lót, thí, mài và thếp với
các nguyên liệu như: sơn ta, vải màn, giấy dó, mạt cưa và đất, chúng tôi
đã tiến hành sơn 14 lớp và thếp vàng đối với tượng gốc Vũ Khắc Minh,
còn nhục thân Vũ Khắc Trường thì thếp bạc. Sau mỗi lớp sơn lại tiến hành
mài, khiến bề mặt là các lớp sơn đan ken, xoắn quyện với nhau. Đến lớp
cuối khi phủ quang dầu xong, chúng tôi phát hiện bề mặt pho tượng không
nhẵn. Những hạt bụi lơ lửng trong không trung đã bám vào bề mặt tượng.
Chúng tôi quyết định làm lại và thực hiện khâu này trong... màn. Trời
nóng, mấy anh em phải xoay trần suốt cả buổi chiều. Thật tuyệt vời, 2
ngày sau kiểm tra trên mình thiền sư mịn bóng, không một gợn bụi...
Với pho tượng của thiền sư Vũ Khắc Trường, vốn là pho tượng đã
được dựng lại năm 1893, nên có nhiều chi tiết sai lệch về mặt giải phẫu.
Trong dự án soạn thảo đầu tiên, tôi có ý định dỡ ra, thu thập xương cốt
rồi dựa theo xương sọ để phục nguyên lại đúng với vẻ mặt ban đầu của
thiền sư. Đây là phương pháp của Gherasimov (người Nga) mà tôi là người
VN đầu tiên và duy nhất được học tập tại nước ngoài. Nhưng nhà chùa và
cơ quan văn hóa thông tin địa phương không tán thành, vì cho rằng nhân
dân địa phương hơn trăm năm nay đã in đậm trong tâm khảm hình ảnh của cụ
Vũ Khắc Trường hiện tại rồi. Dù phục dựng pho tượng mới có giống với
hình hài thật của cụ, họ cũng sẽ không chấp nhận. Tôi đành phải theo ý
họ, mặc dầu vẫn ấm ức!
Pho tượng bị hỏng trầm trọng, bề mặt tượng lớp sơn bị mủn nát. Chỉ
cần một tác động nhẹ là cả pho tượng sẽ bị đổ sập xuống. Do đó không
thể đổ thạch cao làm khuôn trên chính pho tượng gốc để làm tượng đối
chứng. Nhóm chúng tôi quyết định giao cho nhà điêu khắc trẻ Nguyễn Ngọc
Lâm làm một pho tượng bằng đất sét có kích thước, hình dáng giống hệt
tượng gốc và tiến hành đổ khuôn để tu bổ phần chân và pho tượng đối
chứng.
Vào một buổi chiều mùa hè, tôi ngồi ngắm pho tượng gốc của Vũ Khắc
Trường và cứ suy nghĩ mãi không hiểu tại sao vị thiền sư này có cánh
tay dài thế, khi so sánh với tỷ lệ chung của pho tượng. Tôi bàn bạc với
họa sĩ sơn mài Đào Ngọc Hân và quyết định “bí mật” khoét bốn ô nhỏ ở
vùng gần đầu xương cánh tay và khuỷu tay. Điều này cấp trên không tán
đồng, nhưng chúng tôi cứ “liều” vì biết đâu có thể phát hiện ra một chân
lý nào đó... Ước mơ ấy của chúng tôi đã thành sự thật. Trong hố khoét
của cánh tay phải ở phía trên gần vai, tôi phát hiện ra ròng rọc và chỏm
của xương cánh tay (đã bị đặt lộn ngược), bên cạnh nó là xương mác của
xương ống chân được ghép vào xương cánh tay và cũng bị lộn đầu. Đây
chính là nguyên nhân làm cánh tay của thiền sư dài quá cỡ. Chúng tôi đã
tiến hành phủ sơn ta, giấy bản, vải màn, mạt cưa, đất và thếp bạc mà chỗ
dày nhất tới 22 lớp. Toàn bộ pho tượng thiền sư Vũ Khắc Trường nặng 31
kg.
Ngày nay ai tới chùa Đậu cũng thấy có 2 cụ Minh, 2 cụ Trường, từng
cặp giống nhau như hệt. Thật ra chỉ có 2 pho tượng gốc là đặt trong nhà
tổ. Hai pho còn lại được làm bằng thạch cao để đặt trong am ở hai bên
cạnh chùa. (Còn tiếp)