Đức Đạt Lai Lạt ma và Bs Howard Cutler:
Khi các cuộc thảo luận
của chúng tôi tiếp diễn, tôi khám phá thấy sự phát triển từ bi đóng một
vai trò trong cuộc đời của Đức Đạt Lai Lạt Ma lớn hơn chỉ là phương tiện
để trau dồi cảm nghĩ nhiệt tình và tình cảm, một phuơng tiện cải thiện
mối quan hệ với người khác. Thực ra rõ ràng, là với tư cách một người
Phật Tử đang tu hành, phát triển lòng từ bi là một phần tối thiết trên
con đường huân luyện tinh thần của Ngài.
ĐẶC ĐIỂM CỦA TỪ BI
"Vì tầm quan trọng đó mà Phật Giáo coi từ bi là một
phần thiết yếu trong việc phát triển tinh thần", tôi hỏi" Ngài có thể
định nghĩa rõ ràng hơn cái mà Ngài gọi là từ bi?
Đức Đạt Lai Lạt Ma trả lời, "Từ bi có thể định nghĩa
đại thể là trạng thái tâm không dùng bạo lực, không làm hại ai, và không
hiếu chiến. Đó là một quan điểm tinh thần căn cứ vào sự mong muốn người
khác thoát khỏi khổ đau, và kết hợp với ý thức tận tâm, trách nhiệm và
tôn trọng đối với người khác. "Bàn đến định nghĩa về từ bi, tiếng Tây
Tạng từ Tse-wa cũng có nghĩa là trạng thái tâm bao gồm một sự mong ước
điều tốt lành cho chính mình. Trong việc phát triển từ bi, ta có thể bắt
đầu bằng mong ước cho chính mình thoát khỏi khổ đau, và rồi thì đem cảm
nghĩ tự nhiên này hướng về chính mình, trau dồi và nâng cao nó, mở rộng
nó ra cho cả những người khác.
"Bây giờ, khi người ta nói đến từ bi, tôi nghĩ rằng
thường có nguy cơ lầm lẫn tình thương với lòng quyến luyến. Cho nên khi
thảo luận về từ bi, trước tiên chúng ta phải phân biệt hai loại thương
yêu hay tình thương. Một loại tình thương nhuốm màu luyến ái - cảm tưởng
kiểm soát ai đó, hay thương yêu một người nào đó để người đó yêu lại
mình. Loại thương yêu hay tình thương thông thường này khá không công
bằng và thiên vị. Và sự quan hệ chỉ dựa vào điều đó không vững bền. Loại
quan hệ thiên vị dựa vào quan sát và nhận biết người đó là bạn, có thể
dẫn đến một sự gắn bó cảm xúc nào đó và cảm nghĩ muốn gần gũi. Nhưng
trong tình trạng ấy chỉ cần nếu có một sự thay đổi nhỏ như bất hòa, hay
người bạn làm điều gì đó khiến cho bạn tức giận, thì đột nhiên tất cả dự
định tinh thần đều thay đổi, khái niệm"bạn tôi" không còn nữa. Rồi bạn
sẽ thấy sự gắn bó cảm xúc đó tan biến, và thay vì cảm giác thương yêu và
lo lắng, bạn có cảm nghĩ căm ghét. Cho nên loại tình yêu dựa vào sự
quyến luyến, có thể dính chặt chẽ với hận thù.
"Nhưng có một loại từ bi thứ hai không có sự gắn bó
quyến luyến như thế. Đó là từ bi chân chính. Loại từ bi này không dựa
nhiều vào việc người này hay người kia thân mật với tôi. Đúng hơn là, từ
bi chân chính dựa vào nhân tố căn bản là tất cả mọi người đều có một
ham thích bẩm sinh muốn hạnh phúc và khắc phục khổ đau, giống như chính
tôi. Và cũng giống như chính tôi, tự nhiên họ có quyền thực hiện nhiệm
vụ khao khát căn bản này. Trên cơ sở công nhận định sự bình đẳng và tính
phổ biến của con người, bạn phát triển ý thức quan hệ và gần gũi với
người khác. Trên cơ sở đó, bạn cảm thấy từ bi dù bạn nhìn người khác là
bạn hay thù cũng vậy. Nó căn cứ trên quyền căn bản của con người hơn là
dự tính tinh thần riêng của bạn. Trên cơ sở đó, bạn tạo ra tình thương
và từ bi. Đó là từ bi chân chính.
"Vậy ta có thể thấy cách phân biệt giữa hai loại từ
bi này và trau dồi từ bi chân chính rất là quan trọng trong đời sống
hàng ngày. Chẳng hạn, trong hôn nhân thường có thành phần gắn bó tình
cảm luyến ái. Nhưng tôi nghĩ rằng nếu có thành phần từ bi chân chính,
dựa vào vào sự tôn trọng lẫn nhau như hai con người, hôn nhân sẽ lâu
dài. Trong trường hợp gắn bó tình cảm không có từ bi, hôn nhân không
vững vàng bằng và có thể chấm dứt mau chóng hơn ".
Ý định phát triển một loại từ bi khác, phổ quát hơn,
một loại từ bi có đặc điểm chung là tách khỏi cảm nghĩ cá nhân, dường
như giống một nhiệm vụ quá nặng. Đắn đo như thể nói ra, tôi hỏi,"Nhưng
tình yêu và từ bi là cảm nghĩ chủ quan. Dường như sắc thái tình cảm hay
cảm nghĩ về tình yêu và từ bi thì cũng như nhau dù chúng có pha chút
luyến ái hay "chân thành". Vậy nếu một người kinh qua cùng một cảm xúc
hay cảm nghĩ giống như thế trong cả hai loại, tại làm sao phân biệt giữa
hai loại lại quan trọng?
Bằng một giọng dứt khoát, Đức Đạt Lai Lạt Ma trả lời,
"Trước nhất tôi nghĩ rằng nét khác biệt giữa cảm nghĩ thương yêu chân
chính hay từ bi và thương yêu căn cứ vào sự gắn bó. Nó không phải là cảm
nghĩ giống nhau. Cảm nghĩ về từ bi chân chính mạnh mẽ hơn và rộng lớn
hơn nhiều, nó có đặc tính rất sâu sắc. Ngoài ra tình yêu và từ bi chân
chính vững vàng hơn nhiều và đáng tin cậy hơn. Thí dụ nếu bạn nhìn thấy
một con vật đang bị đau đớn hết sức như con cá đang quằn quại vì lưỡi
câu, cùng lúc bạn có thể có cảm nghĩ không thể chịu đựng được cái đau
đớn như con cá đó. Cảm nghĩ đó không căn cứ vào mối liên tưởng đặc biệt
nào đến riêng con vật đó, một cảm nghĩ, "Ô, con vật đó là bạn tôi".
Trong trường hợp đó lòng từ bi của bạn chỉ dựa vào sự thật là chúng sanh
cũng có cảm giác đớn đau, và có quyền không chịu cái đau đớn như vậy.
Cho nên loại từ bi này không hòa lẫn với ham thích và luyến ái, có cơ sở
hơn, và lâu bền hơn."
Đi sâu vào chủ đề từ bi, tôi tiếp tục: "Bây giờ theo
thí dụ của Ngài khi nhìn thấy một con cá hết sức đau đớn vì lưỡi câu móc
trong miệng nó, Ngài đã nêu ra vấn đề chính yếu - liên quan đến cảm
nghĩ không thể chịu đựng được cái đau đớn của con cá"
"Đúng" Ngài trả lời."Thực ra, trong một ý nghĩa nào
đó ta có thể định nghĩa từ bi là cảm nghĩ không thể chịu đựng nổi khi
nhìn thấy người khác khổ đau, những chúng sanh khác khổ đau. Và để tạo
ra cảm nghĩ ấy ta phải cảm nhận tính chất nghiêm trọng hay trạng thái
đau khổ của người khác. Vì vậy, tôi nghĩ là càng thấu triệt sự đau khổ,
các loại đau khổ mà chúng ta phải chịu, thì mức độ từ bi càng sâu ".
Tôi đưa ra câu hỏi: "Được, tôi đánh giá cao sự thật
là càng nhận thức được khổ đau của người khác có thể nâng cao khả năng
có tâm từ bi. Thực ra, theo định nghĩa, từ bi đòi hỏi mở rộng lòng mình
trước sự khổ đau của người khác. Chia sẻ nỗi khổ đau của người khác.
Nhưng có một câu hỏi căn bản hơn: Tại sao chúng ta chạnh lòng trước cái
khổ đau của người khác mà lại không quan ngại đến khổ đau của chính
chúng ta? Tôi muốn nói là đa số chúng ta sẵn sàng làm mọi việc để tránh
cái đau đớn và khổ đau của chính mình, thậm chí đến chỗ dùng ma túy vân
vân... Tại sao chúng ta lại cố ý quan tâm đến khổ đau của người khác?
Không chút ngập ngừng, Đức Đạt Lai Lạt Ma trả lời:
"Tôi nghĩ rằng có sự khác biệt quan trọng giữa cái khổ đau của chính
mình và cái khổ đau mà bạn có thể nếm trải trong trái thái từ bi khi bạn
quyết định chia sẻ niềm đau của người khác - khác biệt trong tính
chất". Ngưng một chút, và như thể là dễ dàng nhằm vào cảm nghĩ riêng tư
của tôi, Ngài tiếp tục: "Khi bạn nghĩ về đau khổ của chính bạn, bạn có
cảm giác hoàn toàn bị lân áp. Có cảm giác nặng trĩu, bị cái gì đó dồn ép
- một cảm tưởng bất lực. Có một sự buồn nản, cứ như thể là tất cả năng
lực của bạn đã trở thành tê liệt.
"Bây giờ, để tạo ra lòng từ bi, khi bạn nhận lấy cái
khổ đau của người khác, bước đầu bạn cũng có thể thấy khó chịu ở một mức
độ nào đó, một cảm giác bực bội hay không chịu đựng nổi. Nhưng trong
trường hợp có lòng từ bi, cảm giác lại khác hẳn., bên dưới cảm nghĩ khó
chịu là tính hoạt bát quyết tâm ở mức độ rất cao vì bạn tự nguyện và chủ
ý chấp nhận cái khổ đau của người khác vì mục đích cao cả hơn. Bạn sẽ
thấy liên đới và ràng buộc, chìa tay ra giúp người khác, một cảm giác
sảng khoái chứ không buồn nản. Giống như người lực sĩ trong khi tập
luyện nghiêm ngặt, người lực sĩ phải trải qua nhiều thứ - lập kế hoạch,
đổ mồ hôi, gắng sức. Tôi nghĩ rằng nếm trải điều đó đúng là khó nhọc và
mất nhiều công sức Nhưng người lực sĩ không coi đó là sự nếm trải khổ
đau. Người lực sĩ hiểu điều đó là một thành quả to lớn, mộtsự nếm trải
liên kết với cảm giác vui sướng. Nhưng nếu cũng con người ấy phải làm
công việc lao động thân thể không phải là một phần tập luyện thể thao,
thì người lực sĩ ấy sẽ nghĩ rằng: "Ồ, tại sao tôi phải chịu sự thử thách
khủng khiếp này?" Vì vậy, thái độ tinh thần gây ra sự khác biệt to
lớn."
Những lời nói đó, được nói bằng sự quả quyết như vậy,
đã kéo tôi ra khỏi cái cảm giác bị đè nén thành người tìm cách giải
quyết khổ đau, vượt qua khổ đau.
"Ngài nói bước thứ nhất trong việc tạo ra loại từ bi
đó là cảm nhận đúng sự khổ đau. Nhưng có kỹ thuật đặc biệt nào khác
trong Phật Giáo dùng để nâng cao lòng từ bi của một con người không?
"Có. Thí dụ trong truyền thống của Đại Thừa Phật
Giáo, chúng tôi thấy có hai loại kỹ thuật chính để trau dồi từ bi. Chúng
là phương pháp "bẩy điểm nhân và quả" và phương pháp quan điểm và bình
đẳng giữa ta và người" Phương pháp "quan hệ và bình đẳng là kỹ thuật bạn
có thể tìm thấy tại chương tám trong cuốn "Chỉ dẫn về lối sống của Bồ
Tát" của Shantideva. Nhưng, nhìn vào đồng hồ tay của Ngài, Ngài thấy đã
hết giờ, Ngài nói " Tôi nghĩ chúng ta sẽ thực hành một vài bài tập hay
thiền định về từ bi trong các cuộc nói chuyện trước công chúng vào cuối
tuần này.
Nói xong, Ngài mỉm cười nồng hậu và đứng lên chấm dứt cuộc thảo luận.
GIÁ TRỊ THỰC SỰ CỦA ĐỜI SỐNG CON NGƯỜI
Tiếp tục thảo luận về từ bi trong buổi gặp sau đó,
tôi bắt đầu: "Bây giờ chúng ta đang nói về tầm quan trọng của từ bi", về
niềm tin mà Ngài cho rằng tình cảm con người, thân thiện, tình bạn, và
vân vân... là những diều kiện tối thiết cho hạnh phúc. Nhưng tôi băn
khoăn - thí dụ, một thương gia giàu có đến gặp Ngài và nói " Thưa Ngài,
Ngài nói rằng muốn hạnh phúc thì thân thiện và từ bi là rất quyết định.
Nhưng bản tính của tôi không phải là người ân cần và dễ thương. Thành
thực mà nói, tôi thực sự không cảm thấy động lòng hay có lòng vị tha.
Tôi có khuynh hướng đúng hơn là người khá lý trí, thực tiễn và có lẽ là
một người trí thức, và không cảm thấy những loại xúc cảm như vậy. Tuy
nhiên tôi cảm thấy dễ chịu về cuộc sống của tôi, tôi cảm thấy hạnh phúc
về điều kiện sống của tôi. Tôi rất thành công trong thương mại, bạn hữu,
và tôi chu cấp đầy đủ cho vợ con, và tôi có mối quan hệ tốt với họ. Tôi
không cảm thấy thiếu thốn gì. Phát triển từ bi, vị tha, ân cần và vân
vân nghe có vẻ hay lắm, nhưng với tôi vấn đề ấy là thế nào? Dường như
chỉ là quá ủy mị..."
"Trước hết" Đức Đạt Lai Lạt Ma trả lời " nếu ai đó
nói điều đó, tôi vẫn còn ngờ rằng liệu người ấy có thực sự hạnh phúc
trong thực tế không. Tôi thật sự tin là từ bi cung cấp cơ sở cho sự sinh
tồn của con người, giá trị thực sự của đời sống con người, không có
điều đó sẽ thiếu một bộ phận căn bản. Hết sức nhậy cảm trước cảm nghĩ
của người khác là một yếu tố của thương yêu và từ bi. và không có nó,
thí dụ, tôi nghĩ người đó gặp khó khăn trong quan hệ với vợ. Nếu một
người thực sự có thái độ lãnh đạm đối với đau khổ và cảm nghĩ của người
khác, dù cho là tỷ phú, có học vân, không có vấn đề gì với vợ và con, và
được quấy quần bởi bạn bè, những thương gia giàu có, chính trị gia, và
những nhà lãnh đạo quốc gia, tôi nghĩ bất chấp những thứ đó, hiệu quả
của tất cả những thứ tích cực đó chỉ ở trên trên bề mặt.
Nhưng nếu người đó vẫn tiếp tục không cảm thấy từ bi,
không cảm thấy thiếu thốn gì ...thì có thể là có chút khó khăn giúp cho
người ấy hiểu được sự quan trọng của từ bi..."
Đức Đạt Lai Lạt Ma ngừng lại hồi lâu để suy nghĩ.
Thỉnh thoảng ngừng lại trong suốt những buổi đàm đạo, không tạo sự im
lặng khó xử nào, mà đúng hơn là những lúc ngừng lại này giống như lực
hấp dẫn, thấu thập thêm sức thuyết phục và ý nghĩa cho những lời của
Ngài khi cuộc đàm đạo tiếp nối trở lại.
Cuối cùng Ngài tiếp tục, "Tuy nhiên cho dù là đúng,
vẫn có một vài điều mà tôi cần lưu ý. Trước nhất, tôi có thể gợi ý cho
người đó suy nghĩ về kinh nghiệm của chính mình. Người ấy sẽ thấy rằng
nếu có một người nào đó đối xử với mình bằng lòng từ bi và tình cảm,
điều đó sẽ làm cho người ấy cảm thấy hạnh phúc. Vì vậy nên trên cơ sở
kinh nghiệm ấy, nó sẽ giúp cho người ấy nhận ra rằng người khác cũng cảm
thấy vui khi được đối xử ân cần và từ bi. Cho nên, công nhận sự việc
này sẽ làm cho người ấy tôn trọng hơn nữa độ nhậy cảm xúc của người khác
và làm cho người ấy thiên về việc đem từ bi và ân cần đến cho người
khác. Đồng thời người ấy khám phá ra rằng mình càng ân cần với người
khác bao nhiêu thì mình lại càng nhận được nhiều ân cần bây nhiêu. Tôi
không nghĩ rằng phải mất nhiều thời gian người đó mới nhận thức ra điều
đó. Thành thử, điều này trở thành cơ sở cho tình bạn và sự tin cậy lẫn
nhau. "Bây giờ, giả dụ người này có tất cả những điều kiện thuận lợi cụ
thể này, thành công trong đời, bạn hữu xum vầy, tài chính bảo đảm, và
vân vân..., tôi nghĩ thấm chí có thể là gia đình con cái đều nương tựa
vào người ấy và hồ như thỏa mãn vì người ấy thành công, và họ có nhiều
tiền bạc và một cuộc sống sung túc. Tôi nghĩ rằng ở mức độ nào đó thậm
chí không cần có cảm xúc ân cần và tình cảm của con người, người ấy
không nếm mùi cảm giác thiếu thốn. Nhưng nếu người ấy cảm thấy mọi thứ
đều ổn thỏa, không thực sự cần phát triển từ bi, tôi cho rằng cách nhìn
đó là do vô minh và thiển cận. Dù cho có vẻ là những người khác phải
nương nhờ vào người ấy khá nhiều, trên thực tế những gì đang xẩy ra là
quá nhiều quan hệ hay tác động qua lại của những người đó với người ấy
chỉ căn cứ trên sự nhận thức rằng người ấy là nguồn thành công giàu có.
Họ có thể chịu ảnh hưởng bởi của cải và quyền thế của người ấy và chỉ
liên hệ vói người ấy về những thứ đó chứ không phải là chính người ấy.
Cho nên trong một ý nghĩa nào đó, mặc dầu họ không nhận được sự ân cần
và tình cảm của người ấy, nhưng họ vẫn bằng lòng, và có thể không mong
muốn gì hơn nữa. Nhưng điều gì sẽ xẩy ra khi cơ đồ của người ấy bị sa
sút, lúc ấy cơ sở của sự quan hệ sẽ suy yếu. Rồi người ấy sẽ bắt đầu
thấy hậu quả của sự không có ân cần và lập tic bắt đầu đau khổ.
"Tuy nhiên, nếu có lòng từ bi, đương nhiên đó là điều
mà họ có thể trông cậy vào, cho dù có những khó khăn kinh tế, và sự
giàu có xuống dốc, họ vẫn có điều gì đó để chia sẻ với đồng loại. Kinh
tế thế giới lúc nào cũng mong manh và chúng ta phải chịu quá nhiều mất
mát trong đời sống, nhưng thái độ từ bi là điều chúng ta lúc nào cũng
phải mang theo với chúng ta".
Người thị giả mặc áo choàng nấu sẫm vào phòng và lặng
lẽ rót trà, trong khi Đức Đạt Lai Lạt Ma tiếp tục, "Đương nhiên muốn
giảng giải cho ai đó về sự quan trọng của từ bi, trong một số trường
hợp, bạn phải đối đầu với người rất cứng rắn, cá nhân chủ nghĩa và ích
kỷ, người đó chỉ biết đến mình, quyền lợi của mình. Và thậm chí có thể
là có những người không có khả năng thông cảm ngay cả những người mà họ
thương yêu hay gần gũi với họ. Nhưng ngay cả với những người như thế,
vẫn có thể bày tỏ tầm quan trọng của từ bi và tình thương trên cơ sở
rằng đó là cách tốt nhất để đáp ứng lợi ích cho bản thân họ. Họ mong
muốn có sức khỏe tốt, sống lâu, và an tâm, hạnh phúc và sung sướng. Và
nếu đây là những thứ mà họ ham thích, tôi nghe nói rằng có cả bằng chứng
khoa học là những thứ đó có thể được tôn lên bởi cảm nghĩ thương yêu và
từ bi... Nhưng là một bác sĩ, bác sĩ tâm thần, có lẽ ông phải biết
nhiều hơn về những xác nhận khoa học này?"
"Thưa vâng", tôi đồng ý, "Tôi cho rằng rõ ràng là có
bằng chứng khoa học hậu thuẫn cho những xác nhận về lợi ích vật chất và
cảm xúc từ những trạng thái từ bi của tâm".
"Cho nên tôi nghĩ rằng giáo dục ai đó về những sự
việc ấy và các nghiên cứu khoa học tất sẽ khích lệ một số người trau dồi
trạng thái tâm từ bi...", Đức Đạt Lai Lạt Ma bình luận." Nhưng tôi nghĩ
rằng ngoài những nghiên cứu khoa học, có những lập luận khác cho rằng
con người có thể hiểu và cảm nhận từ những những kinh nghiệm thực tiễn
hay trực tiếp hàng ngày. Thí dụ, bạn có thể vạch ra rằng không có từ bi
sẽ dẫn đến một sự tàn nhẫn nào đó. Có nhiều thí dụ cho thấy trong một số
thực tế ở một mức độ nào đó, người tàn nhẫn thường bất hạnh phúc và
không vừa lòng như Stalin và Hitler. Những người như vậy thường chịu
đựng cảm giác khó chịu bất an và sợ sệt dai dẳng. Thậm chí khi họ ngủ
tôi cho là họ vẫn cảm thấy sợ hãi... Tất cả những điều đó có thể khó
hiểu, nhưng một điều mà bạn có thể nói là những người như vậy thiếu một
cái gì mà bạn có thể tìm thấy ở một người từ bi hơn - ý thức về tự do, ý
thức xả bỏ, cho nên khi bạn ngủ bạn sẽ nguội đi và không nghĩ nữa.
Người tàn nhẫn không bao giờ có được kinh nghiệm ấy. Một cái gì đó lúc
nào cũng kìm kẹp họ, ảnh hưởng tới họ, và họ không thể có được cảm nghĩ
buông bỏ, ý thức về tự do." Ngài ngừng một chút, lơ đãng gãi đầu, và
tiếp tục."Mặc dầu tôi mới chỉ ức đoán, nhưng tôi nghĩ rằng nếu bạn hỏi
một số người tàn nhẫn: Lúc nào thấy hạnh phúc hơn khi ở thời thơ ấu được
mẹ chăm sóc và được gần gũi gia đình nhiều hơn hay bây giờ khi có nhiều
quyền uy hơn, ảnh hưởng và địa vị hơn? Tôi nghĩ rằng họ sẽ trả lời họ
thích hơn lúc còn nhỏ. Tôi nghĩ rằng cả đến Stalin cũng được thương yêu
bởi người mẹ khi còn thơ ấu."
Tôi nhận xét, "Đưa Stalin ra, tôi nghĩ Ngài đã tìm ra
một thí dụ điển hình chứng minh điều Ngài nói, về hậu quả của cuộc sống
không từ bi. Ai ai cũng biết hai đặc điểm trong trong cá tính của ông
ta là tàn nhẫn và nghi kị. Stalin xem tàn nhẫn là một đức hạnh, thực tế
là ông ta đã đổi tên Djugashvili thành Stalin, có nghĩa là "con người
thép" Và trong cuộc đời ông ta ông càng tàn nhẫn ông ta lại càng trở nên
nghi kị. Sự nghi kị của ông ta ai cũng biết. Rốt cuộc sợ hãi và nghi kị
người khác dẫn đến những cuộc thanh trừng lớn và những chiến dịch chống
lại nhiều nhóm người khác ở đất nước ông ta, dẫn đến tù đầy và hành
quyết hàng triệu người. Nhưng ông vẫn thấy kẻ thù ở khắp nơi. Không lâu
trước khi ông chết, ông ta đã nói với Nikita Khruschev, "tôi không tin
ai cả, kể cả chính tôi nữa". Lúc cuối đời ông ta còn thù địch cả với bộ
tham mưu tin cẩn nhất của ông. Rõ ràng là càng tàn nhẫn và oai quyền,
ông ta càng bất hạnh phúc. Một người bạn của ông đã nói cuối cùng nét
nhân tính duy nhất của ông để lại là sự bất hạnh của ông. Svetlana, con
gái của ông mô tả ông sao mà khổ vì cô đơn và trống trải đến mức ông
không còn tin tưởng là người ta có thể thực sự thành thực hay nhiệt tâm.
"Dầu sao, tôi biết thật khó mà hiểu được một con
người như Stalin và tại sao họ có thể làm được những việc kinh khủng như
vậy. Nhưng một trong những điểm mà chúng ta nói tới là ngay cả những
thí dụ cực đoan về người tàn nhẫn họ cũng luyến tiếc quá khứ khi nhìn
lại một số khía cạnh êm đềm hơn trong thời thơ ấu của họ, như tình
thương yêu từ người mẹ. Nhưng sẽ ra sao đối với nhiều người không có
tuổi thơ êm đềm hay không có người mẹ thương yêu? Những người bị ngược
đãi vân vân? Hiện tại, chúng ta đang thảo luận về đề tài từ bi, Để mọi
người phát tâm từ bi Ngài có nghĩ rằng họ cần được chăm sóc nuôi dưỡng
bởi những bậc cha mẹ hay bảo mẫu có tính ân cần và tình cảm không?"
"Vâng, tôi nghĩ điều đó rất quan trọng."Ngài ngưng
một chút, tự động lần tràng hạt một cách khéo léo trong những ngón tay
của Ngài và ngẫm nghĩ." Có một số người, ngay từ lúc đầu, chịu nhiều đau
khổ và thiếu tình cảm của người khác.- cho nên sau này trong đời sống
hầu như họ không có cảm tính con người, không có khả năng từ bi và tình
cảm, những người đó rất nhẫn tâm và tàn bạo..." Đức Đạt Lai Lạt Ma ngưng
lại nữa, và dường như cân nhắc vấn đề một cách nghiêm chỉnh một lúc.
Khi Ngài cúi xuống uống trà, ngay đường nét đôi vai Ngài cũng cho thấy
Ngài đang suy nghĩ lung lắm. Ngài không chứng tỏ ra ý định tiếp tục
ngay, và chúng tôi lặng lẽ uống trà. Cuối cùng Ngài nhún vai như thể
thừa nhận Ngài không có giải pháp.
"Vậy Ngài có nghĩ là những kỹ thuật nâng cao sự đồng
cảm và phát triển từ bi sẽ không giúp ích gì cho hạng người có một quá
trình khó khăn nhu vậy?"
"Bao giờ các lợi ích cũng có mức độ khác nhau nhận
được khi thực hành những phương pháp và kỹ thuật khác nhau tùy thuộc vào
hoàn cảnh riêng biệt của mỗi người", Ngài giảng giải."Cũng có thể trong
một số trường hợp những kỹ thuật ấy hoàn toàn vô hiệu quả..."
Cố gắng làm sáng tỏ, tôi cắt ngang: "Những kỹ thuật đặc biệt để nâng cao từ bi mà Ngài nói đến là...?
"Đó là điều mà chúng ta vừa nói đến. Trước nhất, nhờ
học hỏi, hoàn toàn hiểu biết giá trị của từ bi - nó cho bạn cảm tưởng
tin chắc và quyết tâm. Rồi sử dụng các phương pháp nâng cao sự đồng cảm,
như dùng óc tưởng tượng, sáng tạo và hình dung mình trong tình cảnh của
người khác. Và cuối tuần này trong cuộc nói chuyện trước công chúng,
chúng ta sẽ bàn về một số bài tập hay cách thực hành mà bạn sẽ tu tập
như cách tu tập Tong-Len, dùng để củng cố từ bi của bạn. Nhưng tôi nghĩ
rằng quan trọng là phải nhớ rằng những kỹ thuật này như sự tu tập Tong
Len,được phát triển để giúp ích càng nhiều càng tốt, ít nhất cũng một
phần nhân loại. Nhưng không bao giờ có thể mong ước là kỹ thuật ấy có
thể giúp ích cho 100 phần trăm con người, toàn thể dân số con người.
"Nhưng vấn đề chính thực ra là nếu chúng ta nói đến
những phuơng pháp khác nhau để phát triển từ bi -- điều quan trọng là
người ta có thành thực nỗ lực trong việc phát triển khả năng phát tâm từ
bi không. Mức độ mà họ thực sự có thể trau dồi từ bi tùy thuộc vào quá
nhiều sự thay đổi, ai có thể nói được? Nhưng nếu họ hết sức nỗ lực, nhằm
tử tế hơn, để trau dồi từ bi, và làm cho thế giới này tốt đẹp hơn, rồi
thì đến cuối ngày, họ có thể nói "Ít nhất tôi đã làm hết mình".
LỢI ÍCH CỦA TỪ BI
Trong những năm vừa qua đã có nhiều cuộc nghiên cứu
ủng hộ ý kiến cho rằng phát triển từ bi và vị tha đã có một tác động
tích cực về sức khỏe thể chất và cảm xúc. Thí dụ trong một thử nghiệm
nổi tiếng, David MacClelland, một nhà tâm lý học thuộc Đại Học Harvard
cho một nhóm sinh viên xem cuốn phim về Mẹ Teresa hoạt động giúp những
người đau yếu và nghèo khổ tại Calcutta. Những sinh viên này thuật lại
cuốn phim kích thích cảm nghĩ từ bi. Sau đó nhà tâm lý học này phân tích
nước bọt của các sinh viên này và phát hiện ra có sự gia tăng chất
immuno-globulin-A, một kháng thể có thể giúp chống lấy nhiễm đường hô
hấp. Trong một cuộc khảo cứu khác của James House tại Trung Tấm Nghiên
Cứu của Đại Học Michigan, những nhà nghiên cứu thấy làm những công việc
thiện nguyện đều đặn, tương tác với người khác bằng thái độ từ bi và ân
cần, tăng tuổi thọ thêm và chắc chắn là tăng sức sống chung. Nhiều nhà
nghiên cứu khác trong lĩnh vực mới về tâm-thể trong y học đã chứng minh
những khám phá tương tự, dẫn chứng trạng thái tích cực của tâm có thế
cải thiện sức khỏe thể chất của chúng ta.
Thêm vào hiệu quả lợi ích về sức khỏe thể chất của
ta, có bằng chứng là từ bi và ứng xử chu đáo có lợi cho sức khỏe xúc
cảm. Những cuộc nghiên cứu cho thấy chìa tay ra giúp đỡ người khác có
thể đem lại cảm giác hạnh phúc, điềm tĩnh hơn, và ít chán nản hơn Trong
một cuộc nghiên cứu ba mươi năm của một nhóm tốt nghiệp tại Đại Học
Harvard, nhà nghiên cứu George Vaillant kết luận, thực tế áp dụng lối
sống vị tha là một thành tố cốt yếu có lợi cho sức khỏe tinh thần. Một
cuộc khảo sát khác của Allan Luks, được tiến hành với vài ngàn người
thường xuyên tham gia các hoạt động tình nguyện giúp đỡ người khác, cho
thấy hơn 90 phần trăm những người tình nguyện ấy báo cáo họ '"hân hoan"
liên tưởng đến hoạt động này, có đặc điểm là cảm thấy ấm áp tình người,
nhiều nghị lực hơn, hồ như phớn phở. Họ cũng cảm thấy cảm giác bình thản
rõ ràng, và nâng cao giá trị của mình sau hành động mà cách ứng xử chu
đáo không chỉ mang lại tác động nuôi dưỡng xúc cảm mà người ta còn thấy
rằng sự điềm tĩnh của người giúp đỡ liên quan đến sự giảm bớt các loại
rối loạn thể chất do căng thẳng.
Trong khi rõ ràng bằng chứng khoa học là hậu thuẫn
cho lập trường Đức Đạt Lai Lạt Ma về giá trị thực sự và thực tiễn của từ
bi, ta không cần phải chỉ dựa vào những công cuộc thử nghiệm và khảo
sát để xác định sự đứng đắn của quan điểm này. Chúng ta có thể nhận ra
sự liên quan chặt chẽ của quan tâm, từ bi, và hạnh phúc riêng tư trong
đời sống của chúng ta và đời sống của những người chung quanh. Joseph,
một nhà thầu xấy cất sáu mươi tuổi, mà tôi gặp vài năm nay, là một minh
họa tốt cho việc này. Trong ba mươi năm, Joseph điều khiển công việc
kiếm tiền dễ dàng, lợi dụng việc xấy cất tăng vọt dường như vô tận tại
Arizona để trở thành triệu phú. Tuy nhiên vào cuối thập niên 80, việc
buôn bán bất động sản địa ốc đổ vỡ tồi tệ nhất trong lịch sử Arizona.
Joseph bị thiệt hại nặng và mất mọi thứ. Cuối cùng ông phải tuyên bố phá
sản Những khó khăn về tài chánh gây căng thẳng trong hôn nhân của ông,
dẫn đến ly dị sau 25 năm chung sống. Không đáng ngạc nhiên lắm, Joseph
đã không chịu đựng được mọi sự. ông bắt đầu uống rượu nhiều. May mắn là
cuối cùng ông đã bỏ được rượu nhờ sự giúp đỡ của Hội Bài Trừ Rượu (AA).
Là thành viên trong hoạt động của Hội này, ông trở thành người bảo trợ,
và giúp người khác chừa rượu. Ông nhận ra ông rất vui trong vai trò bảo
trợ, chìa tay giúp người khác, và tình nguyện gia nhập vào các tổ chức
khác. ông đã đem kinh nghiệm làm ăn của ông để giúp đỡ những người bị
thiệt thòi kinh tế. Nói về đời sống hiện tại, ông nói, "Hiện tôi có một
cơ sở tân trang nhỏ Cơ sở này có thu nhập vừa phải, nhưng tôi hiểu rằng
tôi sẽ không bao giờ giàu có bằng trước đây. Điều nực cười là tuy vậy
tôi thực sự không muốn có tiền như truớc đây nữa. Tôi muốn dành nhiều
thì giờ tình nguyện làm cho các đội ngũ khác nhau, trực tiếp làm việc
với mọi người, và giúp đỡ họ bằng tất cả khả năng của tôi. Những ngày
này, tôi cảm thấy hoàn toàn vui sướng từng ngày hơn là cả tháng kiếm
được nhiều tiền. Tôi hạnh phúc hơn bao giờ hết trong đời tôi."
THIỀN ĐỊNH VỀ TỪ BI
Như đã hứa trong khi đàm đạo, đúng theo lời Ngài, Đức
Đạt Lai Lạt Ma kết thúc bài giảng trước công chúng bằng một cuộc hành
thiền về từ bi. Đó là một bài tập đơn giản. Tuy vậy bằng một lối nói
mạnh mẽ và tao nhã, dường như Ngài tóm tắt và kết tinh lại cuộc thảo
luận về từ bi trước đây, biến nó thành một buổi tập chính thức trong năm
phút, trực tiếp vào ngay điểm.
Muốn phát tâm từ bi, bạn bắt đầu bằng cách công nhận
bạn không muốn khổ đau và bạn có quyền có hạnh phúc. Điều này có thể
được kiểm chứng hay được công nhận là đúng bằng kinh nghiệm của bạn. Rồi
bạn công nhận những người khác, cũng giống như bạn, cũng không muốn khổ
đau và cũng có quyền có hạnh phúc. Vậy nên việc đó trở thành cơ sở để
bạn phát tâm từ bi.
"Vậy... hôm nay chúng ta hãy thiền định về từ bi. Bắt
đầu mường tượng đến một người hết sức đau khổ, một người đau đớn hay ở
trong một tình trạng rất bất hạnh. Trong ba phút đầu thiền tập, suy ngẫm
về đau khổ của một cá nhân theo phép phân tích - hãy nghĩ đến sự đau
khổ dữ dội và tình trạng sống bất hạnh của người ấy. Sau khi nghĩ đến sự
đau khổ của người ấy trong vài phút, kế đến, cố gắng liên hệ việc đó
đến chính mình, nghĩ rằng cá nhân ấy cũng có khả năng chứng nghiệm đau
khổ, niềm vui và hạnh phúc, và cũng đau khổ như mình đau khổ. Rồi, cố
gắng để câu trả lời tự nhiên của bạn phát sinh - một cảm tính từ bi tự
nhiên đối với người ấy. Cố gắng đi đến kết luận, hãy nghĩ xem bạn mong
muốn người ấy thoát khỏi khổ đau mạnh đến đâu. Giải quyết điều đó sẽ
giúp người đó thoát khỏi khổ đau. Cuối cùng, hãy trụ tâm vào loại kết
luận hay giải pháp đó, và trong mấy phút cuối cùng của buổi thiền tập,
cố gắng phát tâm trong một trạng thái từ bi hay thương yêu."
Với lời giảng trên, Đức Đạt Lai Lạt Ma khoanh chân
ngồi trong tư thế thiền định, hoàn toàn bất động Ngài hành thiền cùng
với cử tọa. Một sự im lặng hoàn toàn. Nhưng có điều gì đó đang khơi dậy
trong khi ngồi ở cuộc họp sáng đó. Tôi nghĩ rằng cả đến người cứng cỏi
nhất cũng không thể tránh bị lay chuyển khi bị vấy quanh bởi một nghìn
rưởi người, mỗi người đều nắm giữ tư tưởng từ bi trong tâm. Sau một vài
phút, Đức Đạt Lai Lạt Ma thốt lên một câu kinh bằng tiếng Tây Tạng,
giọng của Ngài trầm trầm, nhịp nhàng, lên bổng xuống trầm gây lắng dịu
và khoan khoái.