Nhiều khổ đau của con người xuất
phát từ những cảm xúc phiền não, như thù hận sinh khởi bạo động và hay
tham dục tạo ra mê đắm. Một trong những trách nhiệm căn bản nhất của
chúng ta khi quan tâm đến con người là để làm vơi bớt những cái giá phải
trả của loài người về những cảm xúc vượt ngoài vòng kiểm soát. Tôi cảm
thấy rằng cả Phật học và khoa học đều có nhiều đóng góp.
Phật học và khoa học không là những quan
điểm xung đột trên thế giới, nhưng đúng hơn là những phương pháp khác
nhau đối với cùng kết quả: tìm kiếm sự thật. Trong sự rèn luyện của
Phật học, điều cần yếu là khảo sát thực tại, và khoa học cống hiến những
phương cách của chính nó để tiến hành sự khảo sát này. Trong khi những
mục tiêu của khoa học có thể khác biệt với chủ tâm của Phật học, cả hai
phương hướng trong việc tìm kiếm sự thật - chân lý đã mở rộng kiến thức
và sự hiểu biết của chúng ta.
Sự đối thoại giữa khoa học và Phật học
là một sự đàm luận hai chiều. Những Phật tử chúng tôi có thể sử dụng
những khám phá của khoa học để làm sáng tỏ sự hiểu biết của chúng ta về
thế giới mà chúng ta đang sống. Nhưng các nhà khoa học có thể cũng cũng
có thể sử dụng một số tuệ giác từ Phật học. Có nhiều lãnh vực mà trong
ấy Phật học có thể có thể đóng góp đối với sự thấu hiểu của khoa học,
và trong những đối thoại Tâm Thức và Đời Sống đã tập trung trên một số
chủ đề.
Thí dụ, khi đi đến sự hoạt động của tâm
thức, Phật Giáo với khoa học nội tại hàng thế kỷ đã là mối quan tâm thực
tiển đối với những nhà nghiên cứu về nhận thức và khoa học thần kinh và
trong nghiên cứu về các cảm xúc, sự đóng góp trong những cống hiến nổi
bật đối với sự hiểu biết của họ. Theo dõi những cuộc đối thoại của
chúng tôi, vài nhà khoa học đã phát khởi những ý tưởng mới đối với việc
tìm kiếm trong những lãnh vực họ.
Trái lại, Phật Giáo cũng có thể học hỏi
từ khoa học. Tôi đã thường nói rằng nếu khoa học minh chứng những sự
kiện xung đột với quan niệm của Phật Giáo, Phật Giáo phải thay đổi cho
phù hợp. Chúng ta phải luôn luôn chấp nhận một quan điểm phù hợp với cơ
sở lập luận. Nếu trên sự khảo sát chúng ta thấy rằng có lý do và sự
chứng minh cho một quan điểm, thế thì chúng ta phải chấp nhận nó. Tuy
nhiên, một sự khác biệt rõ ràng phải được thực hiện giữa những gì không
thể được tìm thấy bởi khoa học và những gì được tìm ra là không tồn tại
bởi khoa học. Những gì khoa học tìm thấy là không hiện hữu tất cả chúng
ta nên chấp nhận như không tồn tại, nhưng những gì khoa học chỉ đơn
thuần không tìm thấy lại là một vấn đề hoàn toàn khác biệt. Một thí dụ
là chính tâm thức. Mặc dù chúng sinh, kể cả loài người, từng trải
nghiệm tâm thức trong hàng thế kỷ, nhưng chúng ta vân không biết tâm
thức thật sự là gì: bản chất trọn vẹn của nó và nó thể hiện chức năng
như thế nào.
Trong xã hội hiện đại, khoa học đã trở
thành một năng lực chính yếu trong sự phát triển của loài người và thế
gian. Trong cách này, những sáng kiến kỷ thuật chịu trách nhiệm cho
tiến trình vật chất vĩ đại. Tuy nhiên, khoa học không có tất cả những
câu trả lời, nhiều hơn bất kỳ tôn giáo nào đã làm trong quá khứ. Càng
theo đuổi sự cải thiện vật chất, quên lãng ý toại nguyện đến từ sự phát
triển nội tại, những giá trị đạo đức càng biến mất một cách nhanh chóng
hơn trong xã hội chúng ta. Rồi thì tất cả chúng ta sẽ phải trải nghiệm
những nổi khốn khổ trong tương lai dài về sau, vì khi ấy không có chỗ
cho công lý và lòng trung thực trong trái tim con người, những kẻ yếu sẽ
là những người chịu khổ sở đầu tiên. Và những sự phẩn uất kết quả từ
sự bất công căn bản ấy ảnh hưởng một cách thù địch đến mọi người.
Với sự tác động lớn mạnh không ngừng của
khoa học đến đời sống chúng ta, tôn giáo và tâm linh có một vai trò lớn
hơn trong việc nhắc nhở chúng ta về loài người chúng ta. Những gì
chúng ta phải làm để cân bằng tiến trình khoa học và vật chất với ý
nghĩa trách nhiệm đến từ sự phát triển nội tại. Đó là tại sao tôi tin
tưởng cuộc đối thoại này giữa tôn giáo và khoa học là quan trọng, vì từ
đấy có thể đi đến những sự phát triển có thể lợi lạc lớn lao cho nhân
loại.
Khi nói đến những rắc rối của con người
biểu thị bởi những cảm xúc phiền não của chúng ta, Đạo Phật có nhiều
điều để nói với khoa học. Một mục tiêu trọng tâm của sự thực tập Phật
Giáo là để giảm thiểu năng lực của những cảm xúc tàn phá trong đời sống
chúng ta. Với mục tiêu ấy trong tâm, Đạo Phật cống hiến những lý thuyết
tuệ giác và những phương pháp thực hành ở những trình độ thứ bậc rộng
rãi. Nếu bất cứ những phương thức nào trong đây có thể được biểu lộ qua
những sự thử nghiệm khoa học là có lợi ích, thế thì có mọi lý do để tìm
ra những phương cách để làm cho chúng tiện lợi đến mọi người, cho dù
người ta có quan tâm đến chính Đạo Phật hay không.
Những sự lượng định khoa học như vậy là
một kết quả trong sự đối thoại của chúng tôi. Tôi vui mừng để nói rằng
cuộc thảo luận Tâm Thức và Đời Sống trình bày trong quyển sách này hơn
là một gặp gở của những tâm thức giữa Phật học và Khoa học. Các nhà
khoa học đã đi một bước vươn xa và đã từng bắt đầu những chương trình để
thử nghiệm một vài phương pháp của Đạo Phật có thể hữu ích đến tất cả
những sự đối phó với các cảm xúc phiền não.
Tôi kêu gọi độc giả của quyển sách này
tham gia trong những sự giải thích của chúng tôi về các nguyên nhân và
chửa trị cho những cảm xúc tàn phá, và để quán chiếu trên nhiều câu hỏi
được nêu lên có tầm trọng thuyết phục và thôi thúc tất cả chúng ta. Tôi
hy vọng các bạn sẽ tìm thấy sự chạm trán này giữa khoa học và Đạo Phật
cũng hào hứng như tôi.
Đạt Lai Lạt Ma thứ 14
Ngày 28-8-202
Nguyên tác: Lời giới thiệu của Đức Đạt Lai Lạt Ma cho quyển Destructive Emotions - How Can We Overcome Them?
Ẩn Tâm Lộ ngày 22-8-2012