Nguyên nhân bạo lực học đường
Đại đức Thích Nhật Từ

ĐPNN: Những hiện tượng bạo lực đang lan tỏa trong gia đình và học đường, làm cho các bậc cha mẹ và những thầy cô, các nhà giáo dục phải lo âu và tìm ra phương hướng giải quyến. Bạo lực đã biến trường học không còn là nơi an toàn cho con em và làm ảnh hưởng rất nhiều trong việc đào tạo nhân cách cho các em. Ngày 11-12-2010 tại Trung tâm Mục Vụ, Tổng Giáo phận Sài Gòn, Đại đức Thích Nhật Từ đã chia sẻ với các bậc phụ huynh và học sinh Thiên Chúa giáo về hướng giải quyết cho tình trạng này được giảm thiểu tối đa.

Gương từ bi của Kundun

Tôi xin chia sẻ bằng câu chuyện của cậu bé tên là Kundun. Một hôm các cao đệ trên đường tìm kiếm hậu thân của đức Dalai Lama XIV thấy đám trẻ em khoảng 4 đến 7 tuổi đang chơi đá dế, có cậu bé khuôn mặt rất hiền từ không hòa với nhóm trẻ em đó, bước vào giữa tách nhóm ra làm 2 và bắt hai con dế tới bụi rậm cách đó 20 mét, thả hai chú dế xuống với lòng thương yêu trìu mến, mong rằng hai chú dế không còn gặp cảnh đấu đá do con người sắp xếp trong tương lai. Các trẻ em khác rất bất mãn nhưng do phong cách rất dễ thương của Kundun nên không xảy ra cuộc ấu đả nào.

Câu chuyện trên ta thấy hành động của các trẻ em này có hai phong cách khác nhau. Chúng ta cũng thường thấy trong cuộc sống, các cuộc mua vui của con người trên nỗi khổ đau các động vật, bằng các trò chơi như đá dế, đá gà, đấu bò và nhiều hình thức trò chơi bạo lực khác. Họ không nghĩ rằng những cuộc vui chỉ kéo dài khoảng vài ba chục phút nhưng nỗi khổ, niềm đau của các con vật được sử dụng để mua vui thì rất lớn, kéo dài suốt cuộc đời. Kundun vì bản chất từ bi có sẵn, không đồng tình cách chơi đó, đã giúp cho bạn đồng lứa cùng chơi với mình không có những hình thức bạo động trong tương lai. Kundun chính là đức Dalai Lama hiện tại.

Các nhà tâm lý học ngày nay, liệt những các hành động bạo lực trên là bạo lực tâm lý. Phật học cho rằng đó là biểu hiện của lòng sân.

Lòng sân biểu hiện qua 3 hình thức: Tâm suy nghĩ, ngôn ngữ và hành động. Ba phương diện này có mối quan hệ rất mật thiết với nhau, có những trường hợp do tác động bởi lời nói, tai nghe chướng, mắt nhìn thấy gai thì sự bất mãn trổi dậy, khó chịu, làm cho tâm chúng ta gợn sóng, mất bình an. Có người kềm chế được, không thể hiện phản ứng trước những bạo động, bạo lực đối với người khác, có người không vượt qua được nên thể hiện bạo động tương tự. Người ta tát mình một cái thì mình tát lại “Mắt đền mắt, răng đền răng” vốn được coi là công lý giang hồ, về phía Phật học cho rằng đó là những nỗi đau cho chính bản thân người đang vướng phải, nó cũng tác động một cách tiêu cực, bất hạnh cho những người mà ta ứng xử hành động sân.

Đừng xem thường nguyên nhân tâm lý

Nguyên nhân tâm lý của bạo lực học đường ít được các nhà giáo dục, nhà xã hội, bậc cha mẹ quan tâm đúng mức, mỗi người có phong cách sống khác nhau. Không ai kiểm soát được diễn biến tâm lý xảy ra hằng ngày với người đó. Do vậy không ai nghĩ đến việc cần ngăn chặn bạo lực học đường từ các bạo lực đời sống nội tâm, có thể do việc tác động những nghịch cảnh bên ngoài, tác động bởi điều kiện không thuận lợi làm cho tâm con người xảy lên sóng gió cho chính mình. Nguyên nhân tâm lý bị xem thường đó lại là nguyên nhân chính.

Phật giáo cho rằng tâm là đạo diễn của hành vi, lời nói và việc làm. Khi sự bất mãn trong tâm trỗi dậy, con người có khuynh hướng thể hiện qua lời nói, hành động hoặc cả hai. Sự bực tức, bất mãn, không hài lòng hoặc bị nói khích, làm cho người ứng xử không làm chủ được bản thân. Do vậy không nắm bắt và chuyển hóa nguyên nhân gốc rễ này, dù cha mẹ muốn con mình thoát khỏi cảnh ấu đả trong học đường hay thể hiện hành vi bạo lực với người khác thì khó làm cho tốt được.

Do vậy việc nối kết đòi hỏi nhu cầu quan tâm của các bậc cha mẹ. Ít nhất cha mẹ cần phải nhận ra những biểu hiện tâm lý bất thường nơi con cái, làm tổn thương cho người khác thì cần phải nhắc nhở chúng và hướng dẫn con cái thực tập một số kỹ năng làm chủ dòng cảm xúc.

Hạnh phúc hay khổ đau trong Phật giáo đều do kỹ năng nắm vững hay thất bại trước việc làm chủ cảm xúc bản thân. Phật giáo chia hạnh phúc thành hai nhóm: Hạnh phúc giác quan và hạnh phúc thật sự.

Hạnh phúc giác quan bao giờ cũng mang tính điều kiện và sự tồn tại của nó khoảng chừng 10 đến 30 giây, như một phản ứng trên bộ não, không có lâu, phần lớn chúng ta lại đê mê như thói quen đối với hạnh phúc giác quan mang lại.

Hạnh phúc thật sự có mặt do ta biết làm chủ đời sống nội tâm, sống rất thật sâu lắng, thấy rõ được đường đi nước bước của dòng tình cảm, thái độ, cảm xúc, nhận thức, từ đó khi có những nghịch cảnh, chướng ngại diễn ra ta có thể làm chủ được mình, việc làm chủ đó dần dà vượt qua được những trở ngại, không đưa đến những thương tổn nào của cảm xúc và  hành vi.

Tiêu thụ phim ảnh bạo lực

Ảnh hưởng tiêu cực của phim ảnh bạo lực trong thời đại thông tin bùng nổ hiện nay, diễn ra từng ngày từng giờ với chúng ta, là điều không thể phủ định. Mỗi khi chúng ta xem thông tin bạo lực trên TV, đài phát thanh, báo mạng hay trên báo giấy, tâm lý chúng ta thường trỗi dậy một trong hai khuynh hướng thông thường, hoặc là đồng tình, bênh vực hoặc là kháng cự, chống đối với các nhân vật hay các tình huống trong nội dung mà ta quan sát.

Khi xem bộ phim chiến tranh, ta có khuynh hướng thiên về phía chánh nghĩa, tình thương, mối quan tâm, sự đồng cảm dễ dàng được thiết lập với những nhân vật mình bắt gặp. Đồng thời lúc ấy ta cũng trỗi dậy cảm xúc khác, đó là kháng cự, hận thù, căm ghét đối với phía được cho là phi chánh nghĩa, vốn đó là bộ phim dựng lại từ biến cố lịch sử, thậm chí có khi tình huống đó lại là hư cấu, phản ứng của chúng ta vẫn đính kèm theo những thái độ, thuận bên này và nghịch bên kia.

Ảnh hưởng của phim tác động vào kho tàng tâm thức chúng ta từng ngày, từng giờ. Cha mẹ không theo dõi kỹ lưỡng các biểu hiện của con em, thay đổi về hành vi hoặc để chúng quá tự do trong việc giải trí, phim ảnh, đến các rạp xinê, không biết các nội dung mà các em xem là cái gì, con em chúng ta sẽ tích nạp hướng tăng dần các hạt giống hành vi bạo lực. Khi vào lớp học chỉ cần bất mãn nho nhỏ, bắt gặp khiêu khích của bạn nào đó hoặc câu nói tức khí, các em sẽ thể hiện như là bản sao 50%, 70% thậm chí 100% từ những hình ảnh mà các em đã được thâu nạp qua phim ảnh, sách báo, các phương tiện truyền thông.

Chúng ta tiêu thụ phim ảnh bạo động, theo kinh Phật thuộc dạng bạo lực thức thực, nghĩa là chúng ta tiêu thụ bằng tâm thức, khi ta xem bộ phim là mình đang tiêu thụ bộ phim đó vào trong cơ thể, nó diễn ra cơ chế hai chiều, ta nghĩ rằng mình đang tiêu thụ bộ phim, đồng thời bộ phim cũng đang tiêu thụ tâm lý chúng ta. Do vậy dòng cảm xúc của con người trỗi dậy rất rõ ràng, vui buồn, hưng phấn, chán nản tùy theo nội dung phim tác động. Những thực phẩm đó đã được chúng ta tình nguyện đưa vào bằng cách trả tiền, thông qua các dịch vụ và phương tiện tiêu thụ. Chúng ta thiếu sự đắn đo, chọn lựa trong việc tiêu thụ thức thực, sẽ trở thành nạn nhân. Đến lúc nào đó chúng sẽ là chủ nhân tiêu thụ lại chúng ta, ta phản ứng hành động bạo lực đó một cách tự nhiên mà không kiểm soát được.

Có người bình thường bản tính rất điềm tĩnh, vui vẻ, dịu ngọt do tính cách xuề xòa, khi tiêu thụ các loại phim ảnh bạo lực, các hình thức võ đài, các loại võ thuật khác nhiều thì hành vi bạo lực có sẵn sẽ được tăng trưởng ngày càng lớn. Đến một ngày nào đó ta cũng có các hành vi bạo lực như thế. Đây cũng là điều phần lớn các bậc phụ huynh và nhà trường không quan tâm.

Các trò chơi điện tử

Nguyên nhân khác dẫn đến việc tiêu thụ thức thực theo Phật giáo là các em nghiện các trò chơi điện tử mang tính bạo lực. Ngày nay xã hội có khuynh hướng mua vui các trò chơi điện tử tại nhà hoặc trực tiếp từ Internet. Việc tiêu thụ các trò chơi bạo lực này đã trở nên nguy hại cho hạnh phúc hiện tại, sự nghiệp tương lai của các em và gia đình. Khi một em mải mê từ thái độ tâm lý, muốn tìm hiểu cái gì mình chưa biết, lý giải như phương tiện giúp mình thông minh, nhanh nhẹn hơn trong việc ứng xử, các em dần dà trở thành con nghiện.

Nhiều bậc cha mẹ suy nghĩ rất đơn giản, thương con là có trách nhiệm nuôi con, đồng nghĩa là chu cấp cho con về vật chất, sự sống, học phí, tiền bạc chi tiêu như thế là đủ, không quan tâm về nhân cách, diễn biến tâm lý, hành động của các em. Cho tiền các em quá nhiều, mua laptop mà không sử dụng nhu cầu cho việc học tập, điều đó lại trở thành mối đe dọa, các em đã dần dà được các phương tiện trợ giúp, tiêu thụ bạo lực qua các trò chơi bạo lực online ở nhà.

Từ lớp 10 trở lên, nhu cầu nghiên cứu bắt đầu được đặt ra. Trẻ em có thói quen bắt chước, cha mẹ mua laptop, phim ảnh cho các em sử dụng mà không giám sát, cho nên phần lớn các em đã trở thành nghiện game online mức độ báo động. Ở VN hiện nay có khoảng 30 triệu người sử dụng Internet, giới trẻ chiếm trên 70% trong số đó, mức độ nghiện báo động của giới trẻ nghiện game online không phải là nhỏ. Điều này đã làm cho nhiều gia đình mất hạnh phúc. Cách ứng xử trước nỗi khổ, niềm đau đó làm nhiều cha mẹ bất hòa, ảnh hưởng trực tiếp đến thảm cảnh gia đình.

Hiện nay Ấn độ và Trung Quốc là hai quốc gia đi đầu trong việc thành lập các trung tâm cai nghiện game online. Các em thường được cha mẹ gởi đến, thời gian học từ 1 đến 6 tháng tùy theo mức độ nghiện.

Theo nhận định chung, em nào có thói quen sử dụng các trò chơi bạo lực từ 3 tiếng đồng hồ/một ngày thì được coi là nghiện, em đó cần được đưa đến trung tâm để điều trị. Có em sử dụng từ 6 tiếng đến 12 tiếng/một ngày, mức độ thay đổi về tâm sinh lý diễn ra khá nguy hại, phần lớn các em có biểu hiện như: Béo phì, trầm cảm, dấu hiệu tâm thần nặng, nhẹ khác nhau. Cha mẹ không để ý, quan tâm đến thì có thể tương lai sẽ mất đi đứa con của mình vì các em đó không còn bình thường nữa. Cho nên sự nỗ lực giám sát các em từ phía cha mẹ là cách giúp cho các em vượt qua những khó khăn.

Bản sao từ lối sống của người thân

Những tác động trực tiếp từ cách sống của cha mẹ và người thân trong gia đình đối với con cái là điều không thể phủ định. Cha mẹ thường được xem là người mẫu nhân cách về đạo đức cho con cái trong gia đình. Cha mẹ ứng xử hài hòa, tôn trọng lẫn nhau, tránh các hình thức gia trưởng, không trọng nam khinh nữ thì con cái sẽ trực tiếp tiêu thụ phong cách đạo đức đó. Khi lớn lên, con cái có nhân cách rất chuẩn mực, thoát khỏi các trở ngại về hành vi bạo lực nơi học đường và xã hội. Trong thực tế, không phải gia đình nào cũng may mắn có cha, mẹ có phong cách hài hòa, hiền hậu, kiên nhẫn vượt qua những trở ngại. Phần lớn nhiều gia đình có hành vi bạo lực từ chồng, vợ và có khi từ cả hai. Nguyên nhân bạo lực có trăm kiểu cách. Khi bạo lực gia đình có mặt từ người lớn, các em ngại tiếp xúc với họ và có cảm giác bị ngạt thở ngay chính trong nhà của mình, theo đó, niềm tôn kính cha mẹ nơi các em mất dần. Đến lúc nào đó không được chuyển hóa, qua những khó khăn được tích tụ trong tâm theo năm tháng, không được quan tâm, các em trở thành bản sao của cha mẹ mình, vì vậy sẽ là mối nguy hại đến nhân cách của các em.

Ở Việt Nam chưa có các cuộc nghiên cứu về tác động bạo lực gia đình từ cha mẹ hoặc người thân đối với trẻ em, dẫn đến bạo lực học đường hoặc xã hội ở lứa tuổi vị thành niên. Việc nghiên cứu mối liên hệ giữa bạo lực gia đình và học đường là nhu cầu rất cần thiết. Chắc chắn nó có mối quan hệ kéo theo rất lớn. Cha mẹ cần phải gương mẫu, biểu hiện nhân cách chững chạc. Khi có mối bất hòa với nhau, đừng lớn tiếng cãi vã trước mặt các em. Khi có mặt con em, ta lấy cớ làm hòa với nhau. Làm hòa là cớ hoãn binh để cho sự phẩn uất của hai bên giảm thiểu đến mức tối đa, nhân cơ hội đó làm hòa thật sự để gia đình không bị thương tổn. Con em ngày nay có thể nhìn thấy một cách rất tinh tế từ biểu hiện ánh mắt, sắc diện, cử chỉ tay chân, cách thức cha mẹ nói chuyện, thậm chí ngữ điệu. Chúng dễ nhận biết cha mẹ mình đang có những bất hòa, dẫn đến nhiều ám ảnh về sau. Vì hạnh phúc của con em, cha mẹ cố gắng vượt qua, không để cho chúng chứng kiến. Những ứng xử mang tính tế nhị có thể trở thành bài học quan trọng, giúp cho chúng khắc phục được nguyên nhân bạo lực học đường và xã hội trong tương lai. Cha mẹ có lối sống hài hoà có thể giúp con em vượt qua được các thói quen nóng giận, cãi vã, tranh chấp và bạo lực.

Nhiều cha mẹ nghĩ rằng mình là chủ nhân của ngôi nhà, mặc sức quát tháo khi có điều gì không hài lòng với con mình. Vì tôn kính cha mẹ, nhiều con em chịu đựng, một số tỏ ra bất hiếu làm cha mẹ tức giận hơn, cuộc đấu khẩu với cha mẹ, thậm chí có trường hợp con cái đánh lại cha mẹ sẽ diễn ra. Về phương diện tâm lý học, hành vi ngỗ nghịch của những đứa con bất hiếu hoặc bất hiếu qua ngôn ngữ đối với cha mẹ cũng là biểu hiện bình thường của bạo lực gia đình. Ta không loại trừ bất cứ khả năng nào có thể xảy ra. Tốt nhất là phòng ngừa hành vi ngỗ nghịch, không để nó xuất hiện rồi mới nỗ lực ngăn chận. Do đó việc cha mẹ làm điển mẫu về nhân cách sẽ là yếu tố giúp con cái không vướng vào bạo lực học đường về sau.

Tiêu thụ rượu bia và chất gây nghiện

Việc tiêu thụ các loại độc tố có chất gây say như rượu bia, ma túy tổng hợp, có khả năng dẫn đến các hành vi bạo lực học đường ở giới trẻ. Phật giáo nhận thấy rất rõ tính tiềm tàng rất nguy hiểm của các loại độc tố này đối với nhân cách của con người và hòa bình thế giới, ít nhất nó là nguyên nhân kéo theo một cách gián tiếp. Người không thể làm chủ hành vi của mình được, ngay sau khi đưa các loại chất gây say vào trong cơ thể như là sự mua vui. Phần lớn người tiêu thụ chất gây say sẽ không thể kiểm soát hành vi và lời nói nên dễ gây hấn, đánh đập, giết người v..v…

Tôi có nhiều cơ hội chia sẻ với các phạm nhân hình sự bị phạt tù từ 20 năm đến chung thân. Sau khi chia sẻ, tôi có cơ hội giao lưu tiếp xúc với họ. Có những người nông dân chất phát hiền lành, suốt đời gương mẫu, do uống rượu nhân ngày lễ giỗ cha mẹ hoặc đám cưới của người thân bị người khác khích bác, chịu không nổi, phản ứng tự vệ trong cuộc đánh nhau, cầm dao đâm, cuối cùng người chết, kẻ đi tù.

Việc uống rượu làm cho con người mất đi nhân cách là chuyện chúng ta không thể phủ nhận. Phần lớn xã hội không quan tâm đến các nguyên nhân gián tiếp nhưng vô cùng nguy hiểm này. Mặt khác các nhà sản xuất rượu bia, các loại độc tố gây say thường đóng thuế cho chính phủ của họ rất cao, cho nên các quốc gia không thấy đó là mối đe dọa nhân cách và gián tiếp tạo ra các nguyên nhân bạo lực học đường ở mức độ trực tiếp hoặc gián tiếp trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Đất nước Ấn Độ có nền tâm linh tôn giáo phong phú nhất trên hành tinh hiện nay, có nhiều tôn giáo nhất, nạn thất nghiệp cũng nhất nhì toàn cầu, mù chữ và nghèo trên 70%, nếu không có những phương pháp ngăn chặn thì có lẽ xã hội đó có khổ đau nhiều nhất trong giới trẻ. Rất may chính quyền Ấn Độ có những phương pháp ngăn chặn bạo lực gia đình, học đường bằng cách cấm không cho buôn bán rượu bia, thuốc lá ở nơi công cộng vào giờ hành chánh. Rượu bia chỉ được bán từ lúc 6 giờ đến 8 giờ, vào mùa Đông thì sớm hơn, từ 5 giờ đến 7 giờ. Khi mua thì người tiêu thụ mang về nhà uống, không được uống tại quán. Chỉ có một số quán bar với điều kiện đặc biệt có cư dân ngoại quốc sinh sống mới được cấp giấy phép bán rượu và uống tại quán. Nền văn hóa Ấn Độ có ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của người dân. Người ta mặc định với nhau, người nào tiêu thụ rượu bia là thuộc về giai cấp thấp, tự làm giảm nhân cách và không được đánh giá cao về nhận thức. Giới trí thức và giới thượng lưu nếu vướng vào nghiệp tiêu thụ rượu bia thì phải lén lút ở nhà chứ không dám tiêu thụ nơi công cộng. Tại các trường đại học, trung học và tiểu học ở Ấn Độ, hiếm khi thấy cảnh huống thầy giáo hoặc học sinh hút thuốc trong trường hoặc ngoài đường phố. Chính nhờ nền văn hóa khắt khe đó, người ta đã ngăn cản được những tệ nạn xã hội do các loại độc tố gây say tạo ra, nhờ đó, giới trẻ ít có hành vi bạo lực học đường hơn các quốc gia khác.

Ở Việt Nam chưa có những qui định khắt khe ngăn cấm rượu bia. Các quán rượu bia ở Việt Nam được xem là nhiều nhất nhì thế giới tính theo tỷ lệ dân số và mật độ dân cư. Điều đó đe dọa hạnh phúc của con người chứ không chỉ riêng là thảm trạng bạo lực học đường. Cha mẹ không quan tâm đến việc tiêu thụ của con em, dễ dãi cho chúng hút thuốc, uống rượu bia, sử dụng các chất ma túy tổng hợp thì việc thể hiện cái “Tôi” do sự phẫn nộ sẽ xảy ra, có thể dẫn đến những hành động đánh lộn, thanh toán, giết người, có thể xảy ra với bất cứ ai, ở đâu và bất cứ lúc nào.

Việc uống rượu theo đạo Phật vi phạm điều đạo đức thứ 5, nó không bị luật pháp nào cấm. Biến đổi nhân cách và tệ nạn xã hội được xem là tiềm tàng từ rượu gây ra rất lớn. Khi bị say xỉn, con người thay đổi nhân cách, cảm xúc và dễ gây sự với người khác. Đức Phật khuyên các tín đồ của Ngài từ bỏ bằng sự tự nguyện các phương tiện uống rượu. Về phương diện đạo đức học, đức Phật liệt việc sản xuất rượu bia, các chất gây say khác, những loại ma túy tổng hợp vào nghề “Tà”. Là phật tử thì không được sản xuất, buôn bán, tiêu thụ và không khuyến khích ai vướng vào nghiệp này.

Tiêu thụ rượu và ma tuý là một trong năm loại nghề nghiệp mà Phật tử phải tránh. Các nghề còn lại là:

1. Sản xuất, mua bán vũ khí, dẫn đến giết người hàng loạt.
2. Sản xuất các loại độc dược, dẫn đến các hậu quả tiêu cực đối với sự sống.
3. Đường dây buôn bán nô lệ, chà đạp nhân phẩm con người.
4. Nghề buông hương bán phấn làm cho con người chỉ biết hưởng thụ, mất trách nhiệm với gia đình.
5. Nghề đồ tể, giết các loại gia súc khác nhau.

Đạo Phật có những quy định về đời sống đạo đức khác nhiều với các tôn giáo. Việc uống và sản xuất rượu, sử dụng các chất gây say, tàng trữ mua bán các thứ đó được xem là vi phạm đạo đức của Phật giáo.

Thiếu sự quan tâm của gia đình và nhà trường

Nguyên nhân khác của bạo lực là sự thiếu giáo dục chuẩn mực của gia đình và thiếu sự quan tâm của nhà trường. Hai nguyên nhân này đã được báo chí và xã hội đang quan tâm, thảo luận rất nhiều, quy mọi trách nhiệm cho nhà trường và gia đình. Chúng ta đang gióng lên những hồi chuông, ý thức xã hội về trách nhiệm gia đình và nhà trường đối với các hành vi bạo lực học đường, nhằm giúp cho giới trẻ chuyển hoá được những hành vi bạo lực đó.

Nhà trường ngày nay tại Việt Nam và nhiều quốc gia trên thế giới hầu như không có môn học nào về kỹ năng làm chủ cái “Tâm”, vốn được xem là kiến trúc sư của hành vi. Tâm sân sẽ tạo ra hành vi bạo lực học đường và gia đình. Hiện nay, nhà trường giống như các cơ quan khác, chỉ có kỷ luật và khen thưởng. Khen thưởng những ai có công, đóng góp nhiều cho đơn vị đó và kỷ luật những ai có hành vi trái với phép tắc được đặt ra, nặng hay nhẹ tùy theo tình huống. Theo Phật giáo, đó chỉ là cách ngăn chặn, thông qua sự trừng phạt, dấy lên sự sợ hãi để các em tránh vi phạm. Ta không có những bài học về đạo đức giúp cho các em vượt qua những khó khăn khi những bạo lực trỗi dậy trong tâm, các em sẽ không biết kỷ năng vượt lên như thế nào, khi tình huống ngang trái xảy ra thì các em lại tiếp tục trở thành nạn nhân của chính mình, đồng thời gây khổ đau cho bạn đồng lứa. Chữa lửa phải từ nguyên nhân chứ không phải khi xảy ra rồi, kết quả mới đạt được ở mức độ cao.

Nhiều cha mẹ chỉ lo làm giàu, không dành thời gian cho gia đình, không có bữa cơm chung, không có giờ sinh hoạt chung, tư vấn cho con cái như người thầy, người bạn. Cha mẹ chỉ lo chu cấp về tiền bạc thì không thể đảm bảo sự trưởng thành về nhân cách cho con em mình. Thầy giáo dù có trách nhiệm thế nào đi nữa cũng không đủ thời gian giám sát vài chục em trong cùng một lớp. Cho nên cha mẹ nào có thói quen đặt tất cả trách nhiệm cho nhà trường là sự sai lầm và khó tránh khỏi những tình huống đáng buồn, khi con mình có những hành vi bạo lực trong nhà trường và có khi cả trong gia đình.

Mặc Trầm Cang ghi chép (DPNN)