Non sông Việt Nam được đắp xây trên vô vàn máu
xương của bao thế hệ, mỗi mảnh đất chôn vùi bao xương cốt đồng bào.
Ngàn năm trước, ngàn năm sau, binh lửa tang thương hun đúc nên một tinh
thần Việt bất khuất dị thường. Và ngược lại, cũng trau dồi từ đau
thương mất mát một tình người vị tha đẹp đẽ “thương người như thể
thương thân”,”tình làng nghĩa xóm” “Lá lành đùm lá rách”.
Trên nền tảng đó, dân ta sẵn sàng tiếp nhận nguồn giáo lý
đại hùng, đại lực, đại từ bi một cách dễ dàng. Và Phật giáo theo sử
liệu, thâm nhập thể hội vào lòng dân tộc từ những năm đầu công nguyện
và tạo nên một dòng chảy bất tận theo dòng lịch sử giúp cho tinh
thầnViệt thăng hoa hơn nữa.
Một ngàn năm trước, thử hình dung một vương triều mới
thành lập, vua, quan và nhân dân cùng nhau đồng long chung tay, góp sức
xây thành đắp lũy, đào ao hồ, nạo vét lòng sông, tôn tạo chùa tháp
quán miến nghiêm trang, tu sửa đường qua đối lại thuận tiên, kinh đô
Thăng Long định dạng hình hài. Hoa lá cỏ cây sum suê, sông hồ đường sá
uốn lượn, thực là cảnh kinh kỳ thanh tú, diễm lệ. Nhưng điều nổi bật
hơn cả là bóng dáng kỳ vĩ của các Thiền sư ra vào cung vua, cùng giúp
bàn định việc ích quốc lợi dân.
Vạn Hạnh dung tam tế
Thiên phù cồ sấm ky
Hương quan danh Cổ Pháp
Trụ tíchtrấn vuơng kỳ
Đó là bài thơ truy táncủa vua Lý Nhân Tông đối với Thiền
sư Vạn Hạnh “Dung tam tế” dung thông cả thời gian, không gian, con
người trong cái nhìn tương dung tương nhiếp; dung hợp cả 3 thời quá
khứ, hiện tại, vị lai, dung hội cả đạo Phật, đạo Lão, đạo Nho, trong
cách hành đạo. Một Thiền sư, một công dân của đất nước, một kết tinh
hoa trái trí tuệ dâng hiến cho quốc gia, giúp tạo nên sự thay đổi thần
kỳ. Cách mượn câu sấm truyền bá cơ duyên thời cuộc là hình thức tinh
tế kêu gọi mọi người nhận ra thực trạng xã hội. Vua Lê, tướng Lý ai
cũng biết là 2 con người trái ngược nhau. Việc chuyển giao quyền lực
của 2 triều đại diễn ra trong thanh bình, nhà lý hình thành không hổ
danh một vương triều thịnh trị “thuần từ nhất trong lịch sử”.
“Chiếu dời đô” không lâu sau ra đời, thử hỏi sự chuyển dời kinh đô
có vượt qua tầm mắt Thiền sư ? Vương triều mới, kinh đô mới, cuộc sống
mới, ươm mầm những điều lành thiện, kỷ nguyên ánh sáng dân tộc tự cường
nương nhờ “sức định tuệ”, “công phò tá” của Thiền sư “Trụ tích Trấn
vương kỳ”.
Thiền sư là đại diện của Phật giáo. Trí tuệ của Thiền sư
được hun đúc trong tinh thần Phật giáo. Lò lửa cuộc đời tôi luyện hoa
sen Bát Nhã, tạo nên phẩm cách thanh cao, trong trần mà chẳng nhiễm
trần. Ở thời đại Lý – Trần, Phật giáo vươn tới bình diện đẹp lạ lùng.
Vua là Thiền sư hoặc trở thành Thiền sư, Thiền sư trở lại cuộc thế làm
Tăng quan. Phật giáo và đời sống chính trị – văn hóa – xã hội đan xen,
giao thoa, cộng hưởng tạo nên thời đại mang nét dáng đặc trưng
Lịch sử chứng minh, bất cứ triều đại nào có được vị vua
anh minh, thông tuệ và đức độ thì triều đại đó dân giàu, nước mạnh,
thanh bình, no ấm hơn. Vua tài đức mới biết dùng người đúng khả năng,
đúng nơi, đúng việc. Lý Công Uẩn là một vị vua như thế. Được nhà chùa
giáo dưỡng từ thửơ ấu thơ, trong môi trường thấm đẫm pháp nhà Phật, ông
đã trưởng thành thành một con người trí – đức song toàn, là một vị
vua tạo nên trang vàng của lịch sử nước nhà. Xã hội dưới triều đại ông
chuyển từ gam mà u ám triều Lê sang sắc màu đỏ tươi sáng, huy hòang.
Quyết định sáng suốt của ông, đặt nét son cho thời đại mình và các thời
đại về sau. Thăng Long Hà Nội thực sự xứng đáng với tầm vóc của mình,
trải qua hàng thiên niên kỷ và mãi mãi về sau. Đúng như lời xác định
trong “Chiếu dời đô” : “Xem khắp nước Việt, đó là chỗ đất danh
thắng, thật là đô hội trọng yếu để bốn phương sum họp và là đô thành
bậc nhất , đáng đặt làm kinh sư cho muôn đời”.
Trong mối tương quan chặt chẽ và ảnh hưởng mật thiết lẫn
nhau giữa cá nhân vua, Phật giáo và đất nước thời ấy đã tạo ra một vẻ
toàn bích cho cả ba phía. Đạo của từ bi và trí tuệ đã từng biến đổi
hoàn toàn 1 số vương triều trên thế giới như triều vua A Dục ở Ấn Đô,
nhà Đường ở Trung Quốc… Tuy nhiên, ở triều Lý ta, phải mặc nhiên công
nhận, đạo Phật thực sự có tầm vóc một quốc đạo. Từ các mặt chính trị,
văn hóa đến rất nhiều khía cạnh khác của đời sống nhân dân đều có ảnh
hưởng. Nhất là về mặt tâm linh, song hành cùng với phong tục tập quán,
tín ngưỡng dân gian bản địa đã in dấu đậm nét trong tiềm thức người
Việt. “Đất vua, chùa làng, phong cảnh bụt” là hình ảnh thân thương
trong lòng người gần xa. Không những ở chốn kinh kỳ hoặc phủ lớn có
nhiều chùa mà ở mỗi làng đều có chùa riêng để dân trong làng được qui y
Tam Bảo, sống làm đệ tử Phật, chết quay về nương cửa Bồ đề. Cõi tâm
linh của dân ta mặc định hướng về cửa Phật như một lẽ tự nhiên. Văn hóa
nước ta là văn hóa làng, như thế đạo Phật nở rộ khắp nơi, từ thượng
tầng kiến trúc tới hạ tầng cơ sở, không đâu không tỏa rạng. Càng
thăng hoa hơn, “khi Lý Thái Tổ lên ngôi mới được 2 năm, tôn miến chưa
dựng, xã tắc chưa lập, mà trước đã dựng 8 chùa ở phủ Thiên Đức, lại sửa
chữa chùa Quán ở các lộ và cấp độ điệp cho hơn nghìn người ở Kinh sư
làm tăng.. làm chùa thờ Phật lộng lẫy hơn cung điện của vua… nhân dân
quá nửa là sãi” (Lời sử thần Lê Văn Phúc trong Đại Việt Sử toàn thư).
Lòng tôn kính tam bảo của vua Lý Thái Tổ là tuyệt đối. Các
triều vua sau : Lý Thái Tông, Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông cho đến Lý
Thần Tông, Lý Huê Tông… mỗi vị với sự thông tuệ riêng của mình đều
hướng tâm về đạo và thể hiện lòng kính ngưỡng và thể nghiệm. Vua Lý
Thái Tông là vị Tổ thứ 7 thiền phái Vô Ngôn Thông, vua Lý Thánh Tông
sáng lập thiền phái Thảo Đường, vua Lý Nhân Tông là Phật tử thuần
thành, thâm hiểu lời Phật, ý Tổ. Vua là người đứng đầu nước, Thiền sư
là đại diện của Đạo. Vua và Thiền sư là một, chẳng phải đạo là biểu
tượng quốc gia, đóng góp vai trò không nhỏ cho sự cường thịnh của dân
tộc.
Kinh thành Thăng Long từ ngày đặt viên gạch xây dựng đầu
tiên đã mang dấu ấn tinh thần Phật giáo. Phật giáo hiện diện rõ nét ởi
các công trình kiến trúc chùa cảnh.
“Trung lập càn khôn vững đế đô
Mãng danh trấn quốc ở Tây Hồ”
Vua Lê Thánh Tông
Ngôi chùa không chỉ là nơi thờ Phật, nơi các sư tu hành,
nơi truyền dạy đạo lý, tri thức mà con là điểm trọng yếu, mang nặng
trọng trách với quốc gia. Đối với các nhà lãnh đạo thời ấy, ngôi chùa
ởi những vị trí nhất định, có tầm quan trọng với nền an ninh của đất
nước.
“Trấn áp đông tây củng đế kỳ
Khuy nhiên nhất tháp độc nguy nguy
Sơn hà bất động kình thiên trụ
Kim cổ nam ma lập địa chùy”
(Trấn áp đông tây giữ đế đô
Ngang nhiên ngọn tháp vút lên nhô
Non sông vững chãi tay trời chống
Nay xửa khôn tiêu đất cắm vồ”
Đó là bài thơ Phạm Sư Mạnh viết về tháp Báo Thiên. Tòa
tháp độc nhất mang vóc dáng uy nghi, cao vòi vọi là chỗ dựa vững chắc
cho kinh đô – trung tâm quyền lực chính trị, cũng như đạo Phật là điểm
tựa tinh thần của dân tộc.
“Nhân tài là nguyên khí của quốc gia”. Cho đến đời vua Lý
Thánh Tông 1070 dựng Văn Miếu, mở trường học, thì ngôi chùa là trường
đào tạo nhân tài, đội ngũ trí thức phần lớn có xuất phát điểm từ chùa.
Các Thiền sư không những uyên thâm nguyên lý giải thóat mà còn tinh
thông Nho giáo, dịch lý và đạo giáo, là những vị thầy toàn diện. Tuy
nhiên, kệ ngôn lưu truyền lại cho thấy tinh thần giác ngộ, giải thóat
vẫn là vấn đề trọng yếu nhất của mỗi hành giả. Và chính tinh thần thắng
vuợt đó mới thực sự có tầm ảnh hưởng thâm trầm nhất tới nhân sinh
quan, vũ trụ quan của người Việt lúc đó.
“Thân như điện ảnh hữu toàn vô
Vạn mộc xuân vinh thu hựu khô
Nhậm vận thịnh suy vô bố úy
Thịnh suy như lộ thảo đầu phô”
Thiền sư Vạn Hạnh
Hoặc
“Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sư trục nhân tiền quá
Lão tòng đầu thượng lai
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai”
Thiền sư Mãn Giác
Nội thân cũng như ngọai cảnh đều chung qui luật vô thường.
Tất cả luôn thiên diễn không ngừng nghỉ. Đời người bảy tám chục năm,
dưới nhãn quan thẩm thấu của Thiền sư chỉ là tia chớp. Bao thăng, trầm,
vinh, nhục, phải, quấy, được, mất, hơn, thua, thành bại, bao phấn đấu
sự nghiệp, toan tính gần xa chẳng hóa ra vô nghĩa ? Vạn vật tuần hoàn,
hóan đổi, tình người sao tránh khỏi đong đưa, điêu đảo, ưu phiền ?
Nhưng với Thiền sư Vạn Hạnh, dâu bể tang điền như giọt sương đầu ngọn
cỏ, đẹp lung linh, huyền ảo dù phút chốc thấy đâu. Nhân Giác thiền sư
còn đó “một cành mai” “Nhất chi mai”, hình tượng hóa đó nói đến điều gì
? Niềm hy vọng vào tương lai ? Niềm an lạc, thong dong của cõi tâm?
Hay cõi miền thanh lương tịnh độ ? cõi chân thường, lạc, ngã, tịnh ?
Vẻ đẹp của chận lý diện thành “Nhất chi mai”
“Tác hữu trần sa hữu
Vi không nhất thiết không
Hữu không như thủy nguyệt
Vật trước hữu không không
Thiền sư Đạo Hạnh
Cho là “có” thì tất cả đều “có”, cho là “không” thì không
có gì không “không”. Như trăng đáy nước, cái nhìn về có không cũng như
thế, tâm để ở trung đạo. Đặc biệt thời kỳ này có Ni sư Diệu Nhân thực
hành sâu xa, thâm ngộ lý bất nhị.
“Sinh lão bệnh tử
Tự cổ thường nhiên
Dục cầuxuât ly
Giải phuợc thêm tiền
Mê chi cầu Phật
Hặc chi cầu thiền
Uổng khẩu vô nghiên”
Sinh tử vốn là lẽ thường như thế ! với thực tại tuê giác,
luôn ở trạng thái phi thời gian, trạng thái bất sinh bất diệt hay tứ
niệm xứ miên mật, người hành giả thể nhập bản chất vô thường , vô nga.
Còn khởi tâm cầu Phật, cầu thiền, hoặc cầu thóat ly sinh tử, còn cầu
tức còn động tâm, mà mỗi lần động tâm liền đánh mất “trạng thái đó” -
sự an nhiên tự tại để thấy “điện ảnh” thấy “lộ thảo đầu phô” , “Nhất
chi mai” và theo Tuệ Trung Thượng Sỹ :
“Thanh tịnh tâm phi trần phi cấu
Kiên cố thân vô hậu vô tiền
Xuân hoa sắc đóa đóa hồng tiên
Thu nguyệt ảnh đoàn đoàn viên diệu”
(Tâm trong lặng không nhỏ không đục
Thân cứng bền không trước không sau
Hoa xuân hồng đóa đóa màu
Trăng thu sáng vầng vầng viên diệu)
Mỗi trạng thái tâm, mỗi trạng thái tâm, mỗi niệm tâm, mỗi
niệm tâm đều như mỗi đóa hoa, mỗi đóa hoa xuân mầu nhiệm; như mỗi vầng
trăng, mỗi vầng trăng thu tròn đầy, toàn mãn. Thân như vậy, tâm như
vậy... trong sáng, tinh tuyền... với thân tâm đó, Thiền sư không lộ
“vui cả ngày” nơi thôn dã.
“Tuyển đắc lòng xà địa khả cư
Dã tình chung nhật lạc vô dư
Hữu thời trực hướng cô phong đỉnh
Trường tiếu nhất thanh hàn thái hư
Mỗi con người đều có “Cô phong đỉnh” . Thường thì ở đỉnh
cô phong, con người không tránh khỏi nỗi buồn thấm thía. Tiếng cười
“hàn thái hư” của Thiền sư lại như đánh thức cõi miền uyên nguyên mà
hùng vĩ, tiêu sái mà khoáng hoạt của tâm hồn. Cũng với tâm đó, điều ngự
giác Hoàng Trần Nhân Tông an cư nơi cảnh vắng :
Cảnh tịnh an cư tự tại tâm
Lương phong xuy đệ nhập tùng âm
Thiền sàng thụ hạ nhất kinh quyển
Lưỡng tự thanh nhàn thắng vạn kim”
(Sống yên giữa cảnh lặng lòng không
Gió mát hiu hiu lọt bóng không
Dưới gốc, giường thiền, kinh một quyển
Thanh nhàn hai chữ đáng muôn đồng”
Tâm, cảnh, cảnh tâm tương dung, tương nhiếp. Tâm an thì
ảnh yên, cảnh thanh nhàn thì tâm hư tĩnh, xu hướng của người tu hành từ
cổ chí kim là thân ở nơi am thanh cảnh vắng để dưỡng tâm. Tiến thêm
một nấc thang ngôn ngữ, Tuệ Trung Thượng Sỹ dạy đức vua Trần Nhân Tông :
“Nhật nhật đối cảnh thời
Cảnh cảnh tòng tâm xuất
Tâm cảnh bản lai vô
Xứ xứ ba la mật”
(Ngày ngày khi đối cảnh
Cảnh cảnh từ tâm ra
Cảnh tâm không có thật
Chốn chốn ba la mật”
Hàng ngày, khi 6 căn tiếp xúc với 6 trần sinh ra 6 thức.
“Cảnh” trong “đối cảnh” thuộc về 6 trần “Cảnh trong “cảnh cảnh” là hình
ảnh đã phản chiếu trong tâm, từ tâm (những ký ức lưu trữ sẵn) mà có ra
yêu, ghét, lo, buồn, sợ hãi, phải, trái, đúng, sai, đẹp, xấu.v.v.. xét
về bản chất, tâm cảnh biến ảo khôn lường, không có thực. Nhận thức
được tính chất thực của tâm cảnh thì hưởng hương vị tự do, nơi nào
không là chốn thong dong.
“Thúy trúc hoàng hoa phi ngoại cảnh
Bạch vân minh nguyệt hiện toàn chân”
Ấy thế ! Thiền học, thiền hành của các Thiền sư thời Lý -
Trần là như thế. Đáng lý các ngài có thể tiêu dao ngoài thế sự, an lạc
với thiền tâm, nối thịnh hạt giống Thành. Nhưng nhu cầu của dân của
nước thời đó không thể không làm động tâm các Ngài. Đất nước luôn bị
giắc ngoài nhòm ngó, bên trong thì rối loạn do các thế lực luôn luôn
sẵn sàng tranh giành quyền lực, hoặc dân người lầm than dưới bàn tay
sắt của các ông vua tàn bạo như Lê Long Đĩnh. Các vị thiền sư như Đỗ
Pháp Thuận, Ngô Chân Lưu, Vạn Hạnh... không thể an nhiên mà không thể
theo lòng từ bi ra tay giúp vua, giúp nước, giúp đưa người hiền tài lên
nắm chính quyền. Vô hình chung các Ngài như bóng râm mát của “cây cao
bóng cả” chở che cho toàn dân. Nhưng phải nhìn nhận một điều khả kính
các Ngài tuy ở địa vị cao sang làm Quốc sư, nhưng công danh không màng,
phú quí không bận vẫn trụ cảnh chùa, hoặc khi có việc mới vào kinh đô.
Thực là bất đắc dĩ với Ngài Tăng Thống Lâm Huệ Sinh. Khi vua Lý Thái
Tông triệu về kinh , Ngài bảo sứ giả “Ông không thấy con vật cúng sinh
sao ? người ta đem lụa là cho nó mặc, cỏ tươi cho nó ăn, đến khi bị dắt
vào Thái miếu, nó có muốn xin làm con vật hèn mọn, vĩnh viễn còn không
thể được huống nữa là các việc khác ư ?” Ở đây là thời kỳ Nhà nước đã
đi vào ổn định, nhưng vua vẫn mời các thiền sư tài đức ra giúp nước.
Ngài Lâm Huệ Sinh tuy nói vậy, nhưng đã làm việc dưới hai triều vua Lý
Thái Tông và Lý Thánh Tông. Ảnh hưởng của Thiền sư đối với vua quan và
nhân dân không hề nhỏ. Từ đạo phong cốt cách tới những giảng dạy theo
kinh điển hoặc tùy căn cơ, theo giáo nghĩa hoặc Thiền cơ, cho đến đối
đáp việc thế sự, đều có tác dụng như ánh sáng xua tan màn đêm tăm tối
cho người nghe. Nhờ vậy, tùy cơ duyên lĩnh hội, mọi người hoặc thấu tỏ
nguồn tâm hoặc bỏ ác hành thiện, bỏ tà qui chính. Từ trung ương phản
chiếu xuống toàn dân như tấm gương lớn phản chiếu mọi nét sinh hoạt
cộng đồng. Chính vì thế giáo sư Hoàng Xuân Hãn có nhận định : “Đời Lý
có thể gọi là đời Thuần từ nhất trong lịch sử nước ta. Đó chính là nhờ
ảnh hưởng của đạo Phật”.
Thật vậy, đời Lý có những vị vua yêu thương dân như chính
con mình, có hoàng Thái hậu lo lắng cho dân từ những việc nhỏ nhiệm tới
giờ phút cuối cùng của cuộc đời mình. Có công chúa xuất gia chứng đạo
lưu danh sử sách, có danh tướng trí dũng song toàn Lý Thường Kiệt, khi
tiến khi lùi hợp thời, khi nhu khi cương phải phép, giúp cho đất nước
yên bình, và cũng thông hiểu đạo Phật gần gũi chư tăng, dựng chùa, cất
tháp trên thì hợp ý vua, dưới thì hợp lòng dân, tạo sự vững bền cho xã
tắc.
Kế thừa Phật giáo các đời trước, Phật giáo đời Trần tiếp
tục phát triển và mang một sắc thái riêng. Sự ra đời Thiền phái Trúc
Lâm Yên Tử là một bước ngoặc của lịch sử Phật giáo Việt Nam, có ý
nghĩa lớn đối với ý thức tự lực tự cường của dân tộc. Sơ tổ Trúc Lâm
Phật hoàng Trần Nhân Tông của Việt Nam có thể nói là một hiện tượng hy
hữu.
Từ ngày lọt lòng mẹ, Ngài đã mang dấu ấn nhà Phật, da sắc
vàng, tướng mạo đoan nghiêm, vua cha đặt tên là Kim Phật. Khi trưởng
thành, học hành thông suốt nội ngoại điển. Vua cha nhường ngôi, Ngài
chối từ, lòng muốn xuất gia. Nhưng ý vua cha đã quyết, Ngài lên ngôi
năm 21 tuổi, năm 41 tuổi xuất gia, thờ Ngài Tuệ Trung Thượng Sỹ làm
thầy.
Trong thời gian tại ngôi, Ngài đã tỏ rõ khí phách của một
vị anh hùng, đại lượng một minh chúa , cùng Hưng Đạo Vương Trần Quốc
Tuấn, bá quan văn võ triều đình nhân dân cả nước hai lần đánh tan quân
xâm lược Nguyên Mông. Lấy yếu thắng mạnh, lấy ích địch nhiều, lấy nhu
thắng cương. Hai cuộc chiến tranh đã chứng tỏ ý chí dân tộc mạnh mẽ
dường bao, khi mà kẻ xâm lược đang trên đà chiến thắng trên bình diện
rộng khắp, nhưng đến Việt Nam đã vấp phải sức phản kháng mãnh liệt, làm
nhụt nhuệ khí của con mãnh sư. Bài học từ hai cuộc chiến thời vua Trần
Nhân Tông sáng mãi trong lòng dân tộc Việt. Cũng giống như bao cuộc
chiến khác, nhưng ở đây tỏ rõ sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tâm đại
hùng, đại lực, đại từ bi và đại trí tuệ của vua quan triều Trần. Trong
cái thế “trứng chọi đá”, “trứng để đầu đẳng” mà không run sợ, không
khiếp nhược, vẫn uyển chuyển tiến về phía trước, về phía thắng lợi cho
nước cho dân.
Làm vua, được tôi luyện qua hai cuộc binh lửa và xuất gia
là thiền sư chứng ngộ tâm ấn thiền mở mang một dòng thiền thuần Việt,
Ngài tự tại vân du khắp nước,đi bộ sang tận Chiêm Thành, lên non Yên,
xuống thung Vũ, đâu đâu cũng truyền dạy 10 nghiệp thiện cho dân, pháp
lành nhà Phật thấm đượm khắp dân gian, tạo nên một chuyển biến về chất
lượng sống cho muôn dân.
Lê Quát viết cho văn bia chùa Thiệu Phúc ở Bái Thôn thuộc
lộ Bắc Giang năm 1270 “Nhà Phật lấy họa phúc để cảm động lòng người
,sao người ta tin sâu bền như thế. Trên từ vương công cho đến dân
thường , hễ bố thí vào việc Phật thì tuy đổ hết tiền của cũng không sẻn
tiếc , ví như ngày nay gửi gắm vào tháp chùa thì trong lòng hớn hở như
cầm được khoán ước để hưởng được sự báo ứng này về sau. Cho nên trong
từ kinh thành ngoài đến châu phủ cho đến thôn cùng ngõ hẽm, không bảo
mà theo, không thề mà tin. Chỗ nào có nhà người ở tất chỗ đó có chùa
Phật, hỏng rồi lại xây, hư rồi lại sửa . Lâu đài chuông trống so với
dân cư chiếm đến nửa phần. Đạo Phật thịnh rất dễ dàng mà sự tôn sùng
lại rất lớn.
Theo giáo sư Lê Mạnh Thát trong “Toàn tập Trần Nhân Tông”
thì đạo Phật hưng thịnh cho đến cuối thế kỷ thứ 14, chắc chắn đã xuất
phát từ hệ tư tưởng “Cư trần lạc đạo” của Phật Hoàng.
“Cư trần lạc đạo khả tùy duyên
Cơ tắc xan hề khốn tắc miên
Cá trung hữu báu hưu tầm mích
Đối cảnh vô tâm mạc vấn Thiền”
Thân sống trong đời, tâm vui với đạo, tùy duyên hành xử.
Tự tại ung dung đói ăn mệt ngủ. Quay ngược lại mình, đạo mầu ở đó, đừng
tìm bên ngoài. Cảnh cảnh hiện ra, tâm không câu chấp, đâu cần tìm
thiền. Bởi xuất phát từ tâm chứng ngộ, nên trong hệ tư tưởng này, đạo
và cuộc sống không hề tách rời nhau. Mỗi con người sống trong cuộc đời
của mình, sống trong các mối tương giao với tha nhân và ngoại cảnh,
trong sự tịnh biến của thể xác từ trẻ tới già và đến cõi chết, trong sự
lao tâm khổ xứ tìm cầu giải thoát hoặc phấn đấu lợi danh..v.v. mấy ai
được :
“Muôn nghiệp lặng an nhàn thể tính
Nửa ngày rồi tự tại thân tâm
Như thế “Cư trần lạc đạo” thực ra rất gần gũi, thiết thực
cho cuộc đời mỗi người, dù ở bất cứ địa vị nào, dù tại gia hay xuất
gia, dù ở thành thị hay núi rừng, chỉ cần nhận biết tự tính hay tỉnh
thức mỗi giờ mỗi khắc, không chạy theo thanh sắc, không đắm trước trần
cảnh thì sẽ tự an vui. Con người ở thời đại Phật Hoàng tùy căn duyên mà
thể hội pháp vị an lành đó, giúp cho xã hội hình thành trào lưu tu học
Phật, không câu nệ hình thức, không giới hạn tầng lớp, không gò bó tín
ngưỡng. Anh hưởng của nó còn mãi đến những thế kỷ sau và dư âm đến
tận ngày nay.
Với các triều đại sau nữa như Hồ, Lê, Sơ, Mạc, Trịnh,
Nguyễn, đạo Phật dù không còn rực rỡ như dưới tiều Trần, nhưng chất
liệu của đạo từ bi đã thấm đẫm trong lòng dân. Cho nên, dù trải qua bao
biến động thăng trầm của thời cuộc, đạo Phật vẫn song hành cùng dân
tộc không rời. Mỗi cuộc vần xoay của nước là một lần người Phật tử thể
hiện mình dưới muôn dáng vẻ nhưng đều vì một mục đích duy nhất là vì
hạnh phúc, an lành của dân, vì đôc lập chủ quyền của nước.
Hễ người có lương tri ít nhiều không thể không tự hỏi :
mình sinh ra ở đâu ? chết đi về đâu ? cuộc đời có ý nghĩa gì khi sinh
ra rồi chết ??? Người Việt từ xưa tới nay cũng như thế. Và khi đạo Phật
truyền vào đất Viêt từ những năm đầu công nguyên đã được đón nhận như
để trả lời cho những câu hỏi trên. Người trí thức qua nhiều triều đại,
đi theo đạo Phật, tìm về những vùng thâm sâu, uyên náo của tâm linh
mình, lần về gốc rễ của thể tính mình và an nhiên, bình thản trước vấn
đề sống chết. Đó quả là kỳ tích cao quý nhất mà một con người có thể
đạt đến. Nhất là ở thời Lý - Trần, người đạo Phật đã đóng góp một phần
không nhỏ tinh hoa tinh thần cho thời đại mình và lưu lại hậu thế vẻ
đẹp tuyệt mỹ đó qua thi kệ .v.v. để ngày nay ta còn được chiêm ngưỡng.
Thăng Long - Hà Nội tròn 1000 năm, bao dấu tích của người
xưa còn lưu lại ! và sự phồn vinh của ngày nay không khỏi nhắc ta hồi
tưởng công đức của tiền nhân.
Sắp tới đại lễ kỷ niệm, mỗi người Việt mang trong mình
dòng máu Lạc Hồng , dù ở vị trí nào, tôn giáo, tín ngưỡng nào hoặc
không cũng trở nên gần gũi xiết bao và cùng ôn lại một thời Đại Việt đã
xa. Quả là đã lâu, xa so với cuộc đời một con người , nhưng cũng thiết
thân như đâu đây, kia Hoàng Thành, kia Trấn Quốc, kia Diên Hựu.v.v..
và phóng tầm tư tưởng 1 chút ta lại như thấy Tháp Báo Thiên biểu hiện
lung linh cùng câu thơ :
“Trấn áp đông tây cũng đế kỳ
Khuy nhiên nhất tháp độc nguy nguy”
Và hình ảnh chuông Qui Điền.... một trong tứ đại khí của dân tộc.
Xưa nay, cũ mới như đan xen, như hòa quyện, tạo nên âm
hưởng ngàn năm bất tuyệt ! làm một người dân Việt, chúng ta không tránh
khỏi niềm tự hào dâng lên, cả niềm xúc động ngẹn ngào khi nhớ về công
ơn của cha ông ta và cả những gì thời đại chúng ta, thời đại Hồ Chí
Minh đang kế tục vun trồng. Đúng như câu thơ của Thiền sư Trần Nhân
Tông.
“Non sông nghìn thưở vững âu vàng”
Tài liệu trích dẫn
“ Thơ văn Lý - Trần”
“Lịch sử Phật giáo Việt Nam”
Lê Mạnh Thát
“Toàn tập Trần Nhân Tông
Lê Mạnh Thát
Thích Nữ Như Hạnh
(Châu Đốc, An Giang)