Chùa Phật Tích - một trong những di tích nổi tiếng thời Lý vẫn còn giữ nguyên những nét giá trị văn hóa, mỹ thuật cho đến tận hôm nay. Những kết luận khảo cổ mới đây nhất cho thấy, đây là ngôi chùa có giá trị bậc nhất trong kho tàng nghệ thuật chùa tháp Việt Nam thời Lý. Dấu ấn đậm nét nhất là bức tượng Phật Di Đà bằng đá xanh có niên đại gần ngàn năm, được coi bức tượng cổ nhất và đã được công nhận là báu vật quốc gia. Cùng với đó là các phát hiện về các tầng nền kiến trúc qua việc khai quật các nền tháp.

Tại đây, các nhà khảo cổ cũng đã phát hiện thấy các bức chạm đá và đất nung mang dấu ấn điêu khắc độc đáo đẹp nhất thời Lý. Nhà nghiên cứu Mỹ thuật Phan Cẩm Thượng cho biết: "Phật giáo vào Việt Nam từ đầu công nguyên. Thế nhưng đến thế kỷ 11 mới có những di tích, những ngôi chùa hoàn chỉnh như chùa Phật Tích. Kết cấu đá ở vách tháp trên các viên gạch và những trạm khắc trên tháp Phật Tích có cấu trúc rất đặc biệt và nó có quan hệ sâu sắc với kiến trúc của tháp Chàm. Thẩm mỹ Phật giáo của giai đoạn triều Lý này đã có ảnh hưởng đến sự phát triển của nghệ thuật Phật giáo của 1000 năm sau.

PGS - TS Nguyễn Lân Cường - người đã có công phục dựng thành công di hài thiền sư Chuyết Chuyết theo phương pháp phục hồi mặt theo xương xọ kết hợp với sơn ta cổ truyền thì cho rằng: Đây là lần đầu tiên Việt Nam tu bổ thành công tượng có di cốt. "Về phát hiện khảo cổ thì đây là một bằng chứng về Phật giáo về con người. Những tư liệu về triều Lý thực ra chúng ta chỉ còn lại những hiện vật bằng đá và gốm. Đây là một bằng chứng nói lên là thiền sư rất có công trong phật giáo của Việt Nam. Tôi nghĩ đây là báu vô giá cho chùa Phật Tích".

Mới đây nhất, các tham luận tại hội thảo “Phật Tích trong tiến trình lịch sử" đã làm sáng rõ hơn những giá trị văn hóa, nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc thời Lý đang lưu truyền tại ngôi chùa này. Theo Đại đức Thích Đức Thiện – Trụ trì chùa Phật Tích, huyện Tiên Du, Bắc Ninh: "Kết quả khảo cổ cho chúng ta thấy rõ hơn về niên đại tháp Phật Tích, thấy rõ hơn giá trị mỹ thuật và mối giao lưu văn hóa, tầng văn hóa khác nhau của chùa Phật Tích trên nền tảng của nền văn hóa Đông Sơn của người Việt có giao lưu với văn hóa Phật giáo của Ấn Độ, Trung Quốc, văn hóa Chăm. Những giao lưu văn hóa đó nó cho thấy giao lưu văn hóa quốc tế và những cái bản sắc của văn hóa Việt Nam được gìn giữ cho đến tận hôm nay”.

Gần 1000 năm kể từ khi chùa được khởi dựng, cùng với thăng trầm của thời gian, chùa Phật Tích là một trung tâm Phật giáo cổ nhất và lớn nhất còn chứa đựng trong nó bề dày trầm tích văn hóa mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam.

Theo Ngọc Hà - VTV