Chùa Long Đọi Sơn thuộc xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, Hà Nam.
Từ Hà Nội, trên quốc lộ 1 từ Đồng Văn rẽ trái đi Hoà Mạc 8km là đến
chùa.
Ngôi chùa được xây dựng trên đỉnh núi, trong khuôn viên 2
hec-ta vườn rừng. Chùa quay về hướng nam, đúng như câu tục ngữ: Đầu gối
núi Đọi, chân dọi Tuần Vường, phát tích đế vương lưu truyền vạn đại.
Các công trình ở đây là chùa và tháp.
Chùa Long Đọi Sơn có tên là
Diên Linh tự. Chùa do Lý Thánh Tông và Vương phi Ỷ Lan chủ trì xây
dựng từ năm 1054 (do tể tướng Dương Đại Gia và mời thiên sư Đàm Cứu
Chỉ đến trụ trì và tham gia xây dựng). Đến đời Lý Nhân Tông, nhà vua
này tiếp tục xây dựng phát triển và xây tháp Sùng Thiện Diên Linh từ
năm 1118 đến năm 1121.
Chùa Long Đọi Sơn đứng vững hơn ba trăm
năm. Đầu thế kỷ XV, khi giặc Minh xâm lược nước ta, chùa và tháp đã bị
phá hủy hoàn toàn. Riêng bia vì không phá nổi, chúng đã lật đổ xuống
bên cạnh núi. Khi lên thăm cảnh chùa, vua Lê Thánh Tông có bài thơ cho
khắc ngay sau tấm bia Sùng Thiện Diên Linh, trong đó có những câu tố
cáo tội ác của giặc:
Hoang đường vua Lý bia còn đó
Tàn bạo quân Minh tháp khác xưa…
Mãi tới cuối thế kỷ XVI, vào năm 1591 đời Mạc Mậu Hợp, tức là gần 170
năm sau khi bị giặc Minh tàn phá, ngôi chùa bị bỏ phế hoàn toàn, nhân
dân địa phương mới "dựng lại bia đổ, bắc lại xà nhà và những chỗ tường
hư hỏng, làm cửa xây tường khiến cho sau hơn 500 năm, một nơi thắng
cảnh trong chốn tùng lâm lại được mới mẻ" (Bài văn khắc mặt sau bia
Sùng Thiện Diên Linh). Vào năm Tự Đức thứ 13 (1860), chùa Đọi Sơn có
sửa sang thượng điện, tiền đường, nhà tổ, siêu hương, gác chuông, nghi
môn. Đến năm 1864, chùa lại tiếp tục sửa hành lang, đúc tượng Di Lặc,
đúc khánh đồng và đúc khánh đá do sư tổ đời thứ 5 là Thích Chiếu
Trường chủ trì xây dựng hoàn chỉnh 125 gian, từ đó trở thành trường
Bắc Kỳ Phật giáo. Ngôi chùa lúc này được dựng theo kiểu nội công ngoại
quốc. Tại tiền đường, thượng điện tượng Phật rất nhiều. Hai bên chùa
là 18 gian hành lang thờ thập bát La Hán. Ngay ngõ vào là hai dãy nhà
đắp cảnh thập điện. Ngoài ra, chùa còn có nhà tổ, nhà khách, tăng
phòng… tất cả có 125 gian.
Trong kháng chiến chống Pháp, năm 1947
do chủ trương tiêu thổ kháng chiến, chùa bị bỏ hoang suốt 10 năm trời,
các sư sãi đều phải tản cư đi nơi khác. Ngay sau ngày hoà bình lập
lại, năm 1957, các sư cùng các tín đồ phật tử và nhân dân địa phương
cho sửa chữa, tôn tạo lại di tích.
 |
| Chùa Đọi |
Ngay cổng chính, trước tòa tam bảo là nhà bia để tấm bia Sùng Thiện
Diên Linh nổi tiếng. Khi xây xong chùa và tháp, nhà vua sai Thượng thư
bộ Hình Nguyễn Công Bật soạn văn bia. Văn bia nguyên có tên là Đại
Việt quốc dương gia đệ tứ Sùng Thiện Diên Linh tháp bi, được viết xong
ngày 6 tháng 7 năm Tân Sửu (1121). Nội dung bài văn bia chủ yếu ca
ngợi công lao tài trí của Lý Nhân Tông trong việc xây dựng, kiến thiết
và đánh giặc giữ nước. Mặt sau tấm bia ghi việc tu sửa chùa vào thời
vua thứ 5 nhà Mạc (1591), ghi việc Thái hậu Ỷ Lan cúng vào chùa 72 mẫu
ruộng làm ruộng đèn nhang năm 1121 và khắc bài thơ của Lý Thánh Tông
làm vào năm Quang Thuận thứ 8 (1467) nhân dịp nhà vua đi bái yết sơn
lăng lên thăm chùa. Sau nhà bia là tòa tam bảo, rồi đến chùa chính gồm 6
gian. Phía sau chùa chính là sân, vườn hoa, hai bên sân là hai hành
lang, mỗi bên đặt 9 pho tượng La Hán. Sau cùng là hậu điện. Bên phải
chùa, cạnh vườn hoa là nhà thờ tổ, nhà giảng đường và nhà khách. Phía
sau nhà thờ tổ là gian nhà trai, thiền tổ và sau cùng là bếp.
 |
| Cổng chùa dưới chân núi |
Đi theo lối cổng phụ, sẽ đến nơi trước kia có ngọn tháp Chùa Đọi.
Cây tháp là một công trình được xây dựng công phu. Tháp gồm "13 tầng
chọc trời, mở 40 cửa đứng gió". ở tất cả các cửa vách đều chạm rồng.
Đây là loại tháp vuông 4 mặt. Ngoài tầng đế và hai tầng trên không có
cửa, còn lại 10 tầng mở cửa cả 4 phía. Tháp Sùng Thiện Diên Linh là
tháp mộ, tầng trên "đặt hồng vàng xá lị, tỏa tường quang cho đời thịnh
sau này". Tầng đế hợp với tầng đầu tiên thành nơi thờ Phật, trong đó
có đặt tượng Đà Bảo Như Lai. Trên các xà của tháp có treo chuông đồng.
Đây là loại chuông nhỏ có khả năng là những bộ đinh đang, khi gió
thổi va vào nhau tạo thành những âm thanh réo rắt.
 |
| Những bậc đá dẫn lên chùa Đọi |
Tầng dưới chân tháp trước đây có "tám vị tướng khôi ngô đứng chống
kiếm trang nghiêm chia đều ở bốn cửa" (nay chỉ còn lại 6 pho tượng),
trên nóc có "tiên khánh bưng mâm, hứng móc ngọc cho bầu trời tạnh ráo".
Cả cây tháp như là một ngọn bút, một tượng đài cao, bao gồm nhiều
hình tượng và được thể hiện bằng nhiều phong cách khác nhau. Bên cạnh
đó, ở rải rác trong các thành phần kiến trúc còn có nhiều tượng trang
trí như tượng chim thần đầu người mình chim đặt trên các con sơn,
tượng giống như ở các cửa cuốn, các đố dọc. ngay cả những viên gạch
dùng để ghép tường cũng có trang trí những hình vũ nữ đang múa.
Các
di vật của chùa Long Đọi còn giữ được như tấm bia Sùng Thiện Diên
Linh, 6 pho tượng Kim Cương trong 8 pho có từ ngày xưa là những hiện
vật rất quý báu đối với việc nghiên cứu văn hoá nước ta cách đây gần
một thiên niên kỷ.
Theo Cổng TTĐT tỉnh Hà Nam