NGUỒN GỐC, Ý NGHĨA VÀ PHƯƠNG CÁCH TỔ CHỨC
Lễ
VU LAN hay “BON MATSURI” (Bon: Bồn, Matsuri: LỄ), là một trong những ngày
đại lễ Phật Giáo tại Nhật Bản. Ngay thời kỳ Phật giáo từ Trung Hoa mới
truyền đến nước Nhật qua ngã Đại Hàn (Korea) vào năm 552 Tây Lịch, lễ Bon
(Vu Lan) đã được tổ chức tại Nhật, nhưng ban đầu chỉ dành cho triều đình và
các gia đình quý tộc; về sau nó mới được phổ biến cử hành trong dân chúng.
Chữ “BON” là rút ngắn của tiếng Nhật “URABON”.
Urabon, hay “Vu Lan Bồn” là tiếng Hán dịch của chữ Phạn (Sanskrit) “ULLAMBANA”,
có nghĩa là “Giải Đảo Huyền” hay “Cởi trói cho người bị treo ngược”. Người
Nhật còn gọi Lễ Bon hay là ngày “LỄ LỒNG ĐÈN” (Festival of Lanterns), thường
được tổ chức hằng năm vào các ngày 13,14 và 15 tháng 7, hoặc có nơi vào ngày
15 tháng 8 dương lịch. Ngày nay, lễ Bon đã trở thành một trong những ngày lễ
lớn, phổ thông và vui nhất tại Nhật. Trong dịp này, ngoài việc đi thăm viếng
nghĩa trang, cúng lễ cầu siêu cho ông bà cha mẹ ra, người ta còn tổ chức
phóng đăng (lồng đèn), và hội hè, múa hát khắp nơi.
Tục lệ của ngày lễ và nhảy múa Bon (Bon
Dance) tại Nhật, bắt nguồn từ sự tích của đức Mục Kiền Liên (tiếng Nhật
Mokuren; Pali: Moggallana), là một trong những vị đại đệ tử của
đức Phật. Theo kinh Vu Lan, Ngài Mục Kiền Liên vui mừng nhảy múa, sau khi
dùng thần thông thấy mẹ (bà Thanh Đề) thoát khỏi cảnh giới địa ngục, nhờ
phước đức Ngài vâng lời Phật dạy, đã cúng dường trai Tăng và cung thỉnh chư
Thánh Tăng chú nguyện siêu độ cho mẹ.
Về phương cách tổ chức ngày lễ Bon (Vu
Lan) tùy từng vùng và địa phương ở Nhật, chi tiết các buổi lễ và cuộc vui có
phần sai khác, song đặc tánh chung căn bản của ngày lễ này thì khắp nơi vẫn
giống nhau. Để chuẩn bị cho mùa lễ Bon, dân chúng Nhật trước hết lo dọn dẹp
sạch sẽ, trang hoàng nhà cửa và nghĩa trang tại các chùa nơi tro cốt thân
nhân ông bà, cha mẹ của họ được ký thờ. Sau đó, người ta đi chợ Bon hay Bon-Ichi
(Bon: Vu Lan; Ichi: chợ) để mua sắm các thức ăn, lễ vật (bông
hoa, trái cây) v..v..dùng trong các ngày lễ.
Đặc biệt tại nhiều nơi, trong đêm đầu
của ngày lễ Bon, nhất là ở công viên nổi tiếng Ueno, nằm giữa thủ đô Đông
Kinh (Nhật Bản), hàng trăm ngàn dân chúng khắp nơi đổ dồn về công viên để
trang hoàng kết hoa, treo lồng đèn, thắp sáng cả công viên. Họ ở lại đây
suốt đêm với thân nhân, bạn bè, tổ chức hội hè, ăn uống, múa hát, đàn ca
tưng bừng để mừng đại lễ báo hiếu Vu Lan. Trong dịp này, hàng trăm quán hàng
nhỏ được người ta tạm thời dựng lên khắp nơi trong công viên để bán cho
khách thập phương đủ thứ, từ bông hoa, trái cây, rau cải, đến cây dương xỉ
(ferns), những con cá đỏ (red fish), và nhiều loại dế (crickets) v..v..Đây
đó, người ta cũng thấy có
những vị thầy bói ngồi xem quẻ, coi tướng,
đoán vận mạng tương lai, hoặc phát hành cho bà con thiên hạ, đủ các loại bùa,
chú làm sẵn để cầu mua may bán đắt, nạn khỏi tai qua, hay tật bệnh tiêu trừ.
LỄ RƯỚC VONG LINH THÂN NHÂN QUÁ
CỐ VỀ NHÀ
Lễ Bon bắt đầu vào ngày 13 tháng 7
dương lịch, được xem như khai điển mùa Vu Lan Báo Hiếu của con cháu đối với
ông bà cha mẹ, theo truyền thống Phật giáo Nhật Bản. Vào buổi tối ngày này,
hàng triệu gia đình dân chúng ở khắp toàn nước Nhật, trong tay với những
chiếc lồng đèn giấy màu trắng thắp sáng, tấp nập đổ dồn kéo về viếng thăm
các nghĩa trang được thiết lập tại hàng trăm ngàn ngôi chùa địa phương trong
thành phố, quận huyện làng xã, mà người Phật tử Nhật tin tưởng rằng những
chiếc lồng đèn ấy, có thể soi sáng dẫn rước cho những vong hồn của các thân
nhân quá cố, ông bà cha mẹ của họ thấy rõ đường trở về nhà viếng thăm con
cháu trong ba ngày lễ Vu Lan. Ánh sáng chập chờn, lung linh tỏa ra từ những
chiếc lồng đèn được khách thập phương, trước khi ra về, để lại trên mộ phần
thân nhân ở các nghĩa trang, hòa lẫn với khói hương nghi ngút quyện vào
không gian trong đêm khuya tĩnh mịch ở chốn thiền môn, đã tạo nên cho mọi
người Nhật cái ý nghĩ như được cảm thông, sống gần gũi trở lại trong giây
phút của mùa Vu Lan, với các hương hồn của những bà con, bạn bè vừa mới qua
đời hay đã mất từ lâu.
Tại các vùng thôn quê, nhất là ở miền
núi, người ta cầm đuốc thay lồng đèn, đến viếng nghĩa trang các chùa, để
hướng dẫn, rước các vong linh về nhà. Trước nhà nào cũng có treo lồng đèn để
tiếp đón các hương hồn đó. Đôi lúc tại nhiều nơi, vị gia chủ đốt lửa và nói
chuyện, qua ánh sáng chập chờn, với các vong hồn, xem họ như những người
đang còn sống thực sự ở thế gian này.
LỄ CẦU SIÊU CHO ÔNG BÀ CHA MẸ ĐÃ QUA ĐỜI
Sau khi làm lễ rước vong hồn của các
thân nhân, từ nghĩa trang ở các chùa về nhà, người Phật tử Nhật, cũng như
tín đồ các nước Phật giáo Á Châu khác, trong mùa Vu Lan báo hiếu, thường có
tập tục cúng lễ cầu siêu cho các hương linh tại nhà. Tại phòng chính trong
nhà trước bàn thờ Phật (tiếng Nhật: Butsudan), người ta trải chiếu,
thiết bày một chiếc bàn nhỏ, trên đó đặt một bài vị bằng gỗ (tiếng Nhật:
Ihai), có ghi tên tuổi và pháp danh của những bà con trong gia đình đã
quá vãng. Mâm cơm cúng cho các hương linh, ngoài những dĩa thức ăn đặc biệt
cho người đã mất, gia chủ còn bày cúng thêm các thứ khác như khoai tây nấu
với mè, một dĩa cà, bầu hay bí chiên, trái cây và bánh kẹo.
Mặc dù thuyết nhân quả của nhà Phật,
kiếp sau con người sẽ chịu quả báo hạnh phúc hay đau khổ, tùy thuộc hành
động thiện hay ác mà người đó đã tạo ra trong đời này; nhưng vì chịu ảnh
hưởng sâu xa những lời đức Phật dạy cho Ngài Mục Kiền Liên qua kinh Vu Lan,
mà dân chúng Nhật thường có tục lệ mời chư Tăng về nhà, và thỉnh cầu họ làm
lễ cầu siêu cho hương linh thân nhân quá cố trong mùa lễ Bon. Phần đông Phật
tử Nhật đều tin rằng nhờ sức chú nguyện tụng kinh của chư Tăng mà vong hồn
ông bà cha mẹ của họ sẽ được thoát khỏi các cảnh giới khổ đau: ngã quỹ, địa
ngục, súc sanh, để vãng sanh lên các thế giới an lành, hạnh phúc hơn. Trong
dịp này, nhiều tín đồ thuộc các tông phái Phật giáo như Thiền (Zen), Tịnh độ
(Jodo) hoặc Chân Ngôn (Shingon), thường tổ chức cúng thí thực cho loài Ngạ
quỹ hay quỹ đói, tiếng Nhật gọi là “Segaki”, vì họ tin rằng thân nhân
quá vãng của họ có thể đầu thai, đọa vào các cảnh giới đó. Sau buổi lễ cầu
siêu, cúng thí thực, các bà con, bạn bè được gia chủ mời ở lại thọ trai.
LỄ PHÓNG ĐĂNG (LỒNG ĐÈN) ĐỂ CẦU SIÊU,
TIỄN ĐƯA VONG HỒN VỀ THẾ GIỚI BÊN KIA
Vào ngày cuối cùng của Lễ Bon (Vu
Lan), dân chúng Nhật tổ chức lễ tiễn đưa vong hồn ông bà cha mẹ đi về thế
giới bên kia. Người ta làm những chiếc bánh bao tròn bằng bột gạo, tiếng
Nhật gọi là “dango” dùng cúng trong buổi lễ, và đốt pháo trước nhà để
liên hoan, cầu chúc các hương hồn vui vẻ ra đi. Phần quan trọng trong buổi
lễ chia tay này, là dân chúng Nhật thường làm những chiếc thuyền lồng đèn
nhỏ (lantern boats) bằng giấy, rồi thả chúng xuống ở các mặt hồ hoặc sông
trong thành phố.
Đêm về, hàng trăm ngàn dân chúng ở
khắp nơi trên đất Nhật, lũ lượt đi ra các bờ hồ, chen chúc nhau mua những
chiếc lồng đèn nhỏ hình vuông bằng giấy, người ta làm sẵn để bán cho khách
thập phương. Bên trong mỗi chiếc thuyền lồng đèn, có thắp một ngọn nến chiếu
sáng dòng chữ Nhật in trên lồng đèn như sau: “Lễ tiễn đưa các vong
hồn về thế giới bên kia”. Nhiều người cẫn thận hơn, tự mình hoặc nhờ một
nhà sư viết tên họ hương linh thân nhân quá cố của mình trên những chiếc
lồng đèn ấy, trước khi thành kính thả chúng xuống trôi theo dòng nước tĩnh
lặng trong đêm tối. Rồi không bao lâu, trên khắp các mặt hồ ngập đầy vô số
những chiếc lồng đèn giấy nhấp nhô trên sóng nước, qua những ánh nến lung
linh, chập chờn huyền ảo, để từ từ chúng biến mất, chìm dần cuốn trôi theo
dòng nước.
Đặc biệt tại chùa Quan Âm (Kannon)
ở Asakusa, trong thành phố Đông Kinh (Tokyo), vào ngày 15 tháng 8 dương
lịch, lễ phóng đăng hay lồng đèn, tiếng Nhật gọi là “TORÒ-NAGASHI” được chùa
tổ chức gần cầu Kototoi, bên cạnh sông Sumida để làm lễ cầu siêu cho các
vong hồn các nạn nhân bị chết đuối hay những chiến sĩ trận vong trong quá
khứ. Hàng trăm lồng đèn vuông bằng giấy thắp sáng, được nhiều Phật tử từ các
nơi xa mang về dự lễ, thả xuống sông trôi theo dòng nước, trong khi chư Tăng
Nhật tụng kinh cầu nguyện.
Tại thành phố Miyazu ở tỉnh Kyoto,
dân chúng tin rằng các vong hồn đến từ biển cả, và sẽ trở về biển cả. Vì
vậy, để giúp cho những hương linh được vãng sanh về thế giới cực lạc hạnh
phúc hơn, vào đêm Vu Lan, 16 tháng 8 dương lịch, người ta làm lễ cầu siêu và
phóng đăng (lồng đèn) tại bải biển trong vùng có chư Tăng chú nguyện. Vào
dịp này, dân chúng địa phương cũng tổ chức đốt pháo bông trên một chiếc tàu
thủy đậu gần bờ. Hơn một giờ sau, toàn bãi biển rực đỏ với hàng ngàn chiếc
lồng đèn được đốt cháy sáng, giữa lúc thiên hạ lũ lượt kéo nhau ra về.
TỤC LỆ MÚA HÁT TRONG NGÀY LỄ VU LAN
Trong mùa lễ Bon (Vu Lan), ngoài
việc lo cúng lễ cầu siêu cho hương linh thân nhân quá cố, trao đổi tặng quà
giữa các bà con, bạn bè, nhân công, chủ tiệm hay khách hàng ra; dân chúng
Nhật còn tổ chức hội hè, múa hát tưng bừng khắp nơi, từ thành thị đến thôn
quê, đồng bằng lên đến cao nguyên, đất liền cũng như hoang đảo. Tục lệ múa
hát tập thể trong mùa Lễ Vu Lan, tiếng Nhật gọi là “BON-ODORI” (Bon:
Vu Lan, Odori: nhảy múa). Tục lệ này bắt đầu có vào khoảng tiền bán
thế kỷ thứ 17 (1624-1643) khi các vị lãnh chúa thời phong kiến Nhật thường
hay tổ chức các cuộc múa hát công cộng nhằm mục đích duy trì sự đoàn kết,
hòa hợp giữa hàng nông dân, thương gia và các tướng quân (Samurai). Về sau,
nó dần dần bị ảnh hưởng của Phật giáo, bằng sự tin tưởng của dân chúng rằng,
hằng năm vào dịp lễ Bon (Vu Lan), các oan hồn của những người chết thường
hay trở về, hầu mong gặp lại, và chung vui trong vài ngày với bà con, bạn bè
của họ đang còn sống ở thế gian. Do đó, người dân Nhật thích tổ chức múa hát
để đón rước, chào mừng khi các vong hồn đó trở về thăm gia đình.
Ngày nay, tục lệ nhảy múa, ca hát
trong ngày lễ Bon, đã trở thành quá phổ biến, và ngày vui nhất trong năm,
đối với dân chúng Nhật ở thành thị cũng như thôn quê. Hơn nữa, tại Nhật, vào
hai tháng 7 và 8 dương lịch, khí trời rất nóng, nên có dịp ra ngoài múa
nhảy, tránh cái nóng bức ngồi trong phòng ở nhà, là điều thật vô cùng thích
thú, nhất là đối với lớp người trẻ, thanh thiếu niên nam nữ. Những cuộc múa
hát này tổ chức ở đâu? Nơi nào cũng được, phần nhiều tại khuôn viên các đền,
chùa, hoặc ở ngoài đường, hay trong công viên của thành phố. Cũng có thể
thực hiện nơi sân trường học, trong vườn sau nhà của mình, hay ngay cả bãi
đậu xe công cộng.
Người ta chỉ cần dựng lên ở giữa
khoảng đất trống một cái giàn gỗ nhỏ hình tứ giác, cao từ 3 đến 4 thước tây,
và đặt trên nền của giàn đó một chiếc trống lớn để đánh hòa nhịp theo với
những bản nhạc mở băng ghi âm, hoặc bằng nhạc sống. Trường hợp sàn gỗ của
giàn này khá rộng, đủ chỗ cho một ban nhạc và ban vũ địa phương trình diễn
trên đó để hướng dẫn quần chúng đứng xung quanh ở dưới nhảy hát theo thì
càng tốt. Tham dự các cuộc nhảy múa trong ngày lễ Bon (Bon Dance), nữ giới,
quý cô trẻ cũng như các bà, thường thích mặc y phục cổ truyền của Nhật Bản,
đó là loại áo KIMONO dệt bằng vải mỏng, đặc biệt dùng cho mùa hè, trên áo có
thêu bông hoa nhiều màu sắc rực rỡ.
Người nhảy, phải theo nhịp điệu
của tiếng trống, giọng hát của ca sĩ, và âm nhạc gồm có ống sáo và đàn ba
giây (tiếng Nhật gọi là Shamisen). Về cách nhảy, có khi người ta nhảy
một mình, từng nhóm hay tập thể. Vừa nhảy, họ vừa hát, vỗ tay, dậm chân, khi
mau khi chậm, tùy theo tiếng trống và âm nhạc; mọi thứ đều hòa điệu với
nhau, nhịp nhàng, khiến cho người ngoài dự xem vô cùng thích thú, hào hứng,
khó lòng đứng yên mà không nhảy vào nhập cuộc được. Những bài hát, nghệ sĩ
thường dùng để hát trong các buổi vũ Bon (Vu Lan) này, phần lớn là những bài
dân ca nổi tiếng. Quý Phật tử nào có dịp qua thăm Nhật Bản, gặp mùa Vu Lan,
muốn đến tham dự để nhảy trong ngày lễ Bon với dân chúng địa phương cho
biết, thì tốt nhất, theo ý chúng tôi, quý vị nên tìm tới viếng thăm các ngôi
chùa danh tiếng ở trong hay ngoại ô các thành phố lớn tại Nhật như Tokyo
(Đông Kinh), Kyoto, Osaka và Nara v..v..vì tại những nơi này, các cuộc vũ
Bon, phần nhiều được tổ chức liên tiếp trong ba ngày, thu hút rất đông người
đến tham dự, đa số là các giới trẻ. Cuộc vũ, nhiều nơi, có thể kéo dài suốt
đêm. Dân chúng, khi vũ tập thể, thật quá vui, và hình như họ không còn biết
mệt là gì, cứ nhảy múa theo hết bài dân ca này đến bài dân ca khác.
Tưởng nên biết thêm, phần lớn các
vũ khúc phổ biến nhất mà dân chúng thích nhảy trong ngày hội lớn Bon, là
những vũ điệu dân gian, pha lẩn tôn giáo, được các ban vũ danh tiếng Nhật
Bản trình diễn vào dịp lễ Bon tại các thành phố như Kosi, tỉnh (Nagamo);
Tokushima (tỉnh Tokushima) và ở đảo Sado thuộc tỉnh Niigata vào các ngày
14,15,16 tháng 8 dương lịch. Ngoài ra, các nơi khác có tổ chức múa hát trong
ngày lễ Bon như tại thành phố Miyazu (tỉnh Kyoto) vào ngày 16 tháng 8 và ở
đền Omiya tại thành phố Yamaca, (tỉnh Kumamoto) tổ chức vào các ngày từ 15
đến 17 tháng 8 dương lịch.
Nói tóm, ngày lễ Bon hay Vu Lan
tại Nhật, là dịp nhắc nhở mọi người con Phật nghĩ đến việc lo báo hiếu,
phụng dưỡng cha mẹ hiện còn sống, và cầu siêu cho cha mẹ đã qua đời. Ngoài ý
nghĩa tôn giáo ra, ngày Hội lớn Bon còn thể hiện nếp sống văn hóa dồi dào
phong phú của dân tộc Nhật. Thật vậy, ngày lễ Bon tại Nhật ngày nay, đã trở
thành một ngày Đại Hội, ngày vui nhất trong năm của toàn thể dân chúng, chứ
không riêng gì Phật tử; ngày của cha con, chồng vợ, anh em, bạn bè, chủ thợ,
thầy trò v..v.. đều gặp mặt chung vui, sum vầy, qua những cuộc múa hát tập
thể ngoài trời, tại đền chùa, đường phố, công viên, và khắp mọi nơi toàn
nước Nhật.
Tài Liệu
Tham Khảo:
1.
A Guide to Buddhism (International Buddhist Exchange Center)
Yokohama.
2.
Japan: An Interpretation, by Lafcadio Hearn, Tokyo
3.
Everyday Life in Traditional Japan, by Charles J. Dunn, Tokyo
4.
Japan: An Anthropological Introduction, by Harumi Befu, Tokyo
5.
A Hundred Things Japanese (The Japan Culture Institute), Tokyo
6.
The Map of Japan, by Nitchi Map-Publishing Co., Tokyo