Rằm tháng bảy là một ngày rằm đặc biệt. Ngoài việc báo hiếu song thân, trong thời tiết mưa gió sụt sùi, lòng người còn mở thông ra nhiều cõi bên ngoài, nhớ đến bao người. Tục cúng cô hồn lang thang xó chợ đầu đường mang đầy tính vị tha nhân bản. Hầu như sự vĩnh hằng, thời gian hữu hạn kéo đi bao nhiêu đổi thay. Và cái chết là một trong những chủ đề lớn của các nhà thơ. Không phải tự nhiên mà mỗi năm đến rằm tháng bảy tôi luôn nhớ đến “Văn tế thập loại chúng sinh” của Nguyễn Du.

Cũng có kẻ chìm sông, lạc suối;

Cũng có người sẩy cội, sa cây;

Có người leo giếng đứt dây,

Người trôi nước lũ, kẻ lây lửa thành.

Thế là:

Khi sao đông đúc vui cười,

Mà khi nhắm mắt không người nhặt xương?

...

Kẻ thân thích vắng sau vắng trước,

Biết lấy ai bát nước chén nhang!

Và nhớ đến Tản Đà với “Thăm mả cũ bên đường”

Hay là thuở trước kẻ văn chương,

Chen hội công danh lỡ lạc đường,

Tài cao phận thấp chí khí uất,

Giang hồ mê chơi, quên quê hương!

Hay là thuở trước khách hồng nhan,

Sắc sảo khôn ngoan trời đánh ghen,

Phong trần xui gặp bước lưu lạc,

Đầu xanh theo một chuyến xuân tàn!

“Rằng hay thì thực là hay”, nhưng theo tôi thì hai bài thơ trên thuộc về loại quán. Giống như “quán thân bất tịnh”, mang tính cách luận lý, nếu không khéo thì bất tịnh với thanh tịnh là hai mặt trong một con người sẽ trở thành nỗi tự kỷ ám thị trước điều không tránh khỏi, để rồi chán sống hoặc yêu cuồng sống vội, quên mất rằng cuộc sống này là quả của nghiệp. Nghiệp lẽ ra có thể được giải từ ngay lúc người đang sống, lẽ ra ta phải vun đắp cho cuộc sống này thanh cao lâu dài. Vì thế, theo tôi thì không so được với bài thơ sau của hoà thượng Tế Điên:

Sáu mươi năm bừa bãi,

Vách đông đánh đổ vách tây.

Đến nay thu nhặt quay về,

Như xưa nước liền trời biếc!

Tôi không biết hoà thượng Tế Điên là nhân vật có thật hay hư cấu. Đôi lúc người thật cũng trở thành huyền thoại, hư cấu và ngược lại. Chẳng phân biệt được. Chính vì vậy, khi đọc lên mấy câu thơ của ngài, người ta lập tức trực nhận được những cái thấy khác như không, như vô, tỉnh thức mở cánh cửa thong dong một cõi đi về, thấy cuối tầm nhìn trời nước gặp nhau!