Chùa Huyền Thiên được khởi dựng vào thời Lý. Xưa kia, chùa là một trong tứ quán của kinh thành Thăng Long, bao gồm: Trấn Vũ (Quán Thánh), Huyền Thiên, Đồng Thiên (đền Kim Cổ) và Đế Thích (chùa Vua).

Đất chùa trước đây nằm trên một bán đảo có hình vành khuyên, được bao quanh bởi hồ Tay Ngai, tạo thành thế quy xà hội tụ. Trên bán đảo có hai giếng Tiên rất đẹp. Tục truyền có lần Huyền Thiên đại đế qua đây, thấy cảnh đẹp nên đã dừng lại tắm ở giếng này và phù trợ cho dân trong vùng. Sau đấy, dân lập quán thờ ngài. 

Quán Huyền Thiên cũng được gọi là chùa bởi nơi đây vừa thờ Thần, vừa thờ Phật và thờ Mẫu. Điều  này thể hiện tinh thần tam giáo đồng nguyên của người Việt.

Chùa Huyền Thiên là một danh lam thắng cảnh tuyệt vời của Thăng Long – Hà Nội xưa. Tiếc rằng vào thời Pháp đô hộ, chính quyền thuộc địa đã cho lấp hồ Tay Ngai để mở mang phố xá, làm mất đi vẻ đẹp thơ mộng của chùa.

Ngày nay, chùa Huyền Thiên toạ lạc ở số 54, phố Hàng Khoai, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Lọt thỏm trong khu dân cư đông đúc của phố cổ, chùa nằm đối diện với chợ Đồng Xuân, một khu chợ có lịch sử lâu đời và cũng là trung tâm buôn bán lớn của Hà Nội.

Nhìn từ phía ngoài, chùa Huyền Thiên như bị chìm lấp bởi cảnh chợ búa tấp nập, huyên náo. Nhưng bước vào bên trong chùa, khách thập phương có thể sẽ ngạc nhiên trước một khoảng không gian hoàn toàn trái ngược, mang vẻ đẹp thanh tịnh của thắng tích một thời...

Báo Đất Việt đã ghi lại những hình ảnh :

Thoạt nhìn, chùa Huyền Thiên như bị lấn át bởi cảnh chợ búa nhộn nhịp.

Thậm chí,  hai cửa phụ của cổng tam quan đã bị chiếm dụng làm cửa hàng từ nhiều thập niên trước.

Nhưng bước qua cổng chùa, một không gian yên tĩnh, tràn ngập màu xanh của cây cối hiện ra.

Sau nhiều biển động của lịch sử, chùa vẫn giữ  được những đường nét kiến trúc mang dấu ấn của thời Lê và một hệ thống văn bia đồ sộ.

Trên tam quan của chùa vẫn còn quả chuông đồng nặng 500kg, cao 1,6m, đúc từ thời Cảnh Thịnh đại nguyên niên (triều đại Tây Sơn, năm 1793).

Vẻ rêu phong cổ kính...

...cùng sự yên tĩnh bao trùm lên không gian của chùa.

Bước vào sân chùa, những ưu tư trong cuộc sống thường nhật như tan biến...

... và nhường chỗ cho sự bình yên trong tâm hồn.

Các khóa lễ trong chùa diễn ra đều đặn trong không khí tôn nghiêm, thành kính.

Đối lập với chốn tĩnh tâm ấy là một cuộc sống sôi động, ồn ã, đổi thay không ngừng.

Với nhiều người Việt Nam, cửa chùa là nơi để tìm lại sự cân bằng về tinh thần trong cuộc sống.

Có thể cảm nhận sâu sắc điều này khi ghé thăm chùa Huyền Thiên - chốn tĩnh lặng bên chợ Đồng Xuân