Từ thành phố Hà Đông theo quốc lộ 6, qua cầu Mai
Lĩnh và
phía sau thị trấn Chúc Sơn, đi thêm chừng 2km thì rẽ phải, men theo
chân núi Sở khoảng 3km sẽ tới chùa Trăm Gian. Chùa
được xây dựng từ thời nhà Lý và đã qua nhiều lần trùng tu.
Trải qua đoạn đường dài nóng nực, dừng lại trước ao
sen, mùi hương sen, cùng với những cơn gió đầu ngày sẽ giúp bạn quên đi
cái mệt mỏi ngày thường. Cổng chùa được xây hai trụ lớn tạo một lối đi ở
giữa, hai bên là hai tường nối với hai trụ nhỏ.
Qua cổng là một sân gạch có hai dãy hành lang ở hai bên, cuối sân
là
con đường lên chùa, ngôi chính điện thấp thoáng giữa những rặng thông cổ
thụ. Cuối đường gạch, phía bên phải lên nhà bia kỷ niệm, đi theo phía
bên trái đến tam quan và gác chuông.
Tam quan nằm trên trục tâm của khu Tam bảo, gác
chuông chùa Trăm Gian là một trong số ít gác chuông cổ còn lại đến nay,
có nhiều hình chạm rồng xen lẫn mây lửa với kiến trúc mặt bằng vuông,
hai tầng tám mái với nhiều hoa đao uốn hắt lên khiến công trình như một
bông sen khổng lồ thanh thoát.
Phần cổ diêm lắp lan can chấn song con tiện, tạo
cho
bên trong thoáng mát. Ở đây treo quả chuông lớn mang tên Quảng Nghiêm cổ
tự đúc năm Cảnh Thịnh 2 (1794) là điển hình của chuông đồng thời Tây
Sơn.
 |
| Tháp chuông cổ dưới tán cây cổ thụ.
Ảnh: Thoa
Nguyễn |
Từ tam quan - gác chuông đi theo trục tâm qua
khoảng sân hẹp, vượt 27 bậc đá lên sân chùa, giữa sân kê chiếc sập đá có
đặt một bát hương. Leo tiếp thêm 7 bậc đá nữa, bạn sẽ lên đến thềm
chùa, hoặc đi theo lối trái sân theo đường dọc hành lang để vào sân
trong của chùa với các khu nhà phụ (nhà khách, phòng tăng...) rồi lên
khu Tam bảo từ phía sau nhà hậu đường.
Khu trung tâm chùa có các tòa nhà tiền đường, thiêu
hương và thượng điện kết hợp với nhau thành một nội thất thống nhất, dãy
hành lang dài ở hai bên ăn thông với tiền đường ở phía trước và hậu
đường ở phía sau, quây lại thành một kiến trúc khép kín.
Ngoài ra, khoảng sân sau thượng điện trước hậu
đường
dựng tòa Phương đình treo cả trống và khánh, cũng là chỗ cho du khách
nghỉ chân ngắm cảnh xung quanh. Từng ấy công trình ở hai khu chính và
phụ gắn bó với nhau theo hai không gian đạo và đời, khác nhau nhưng lại
hòa quyện thống nhất dàn khắp đỉnh đồi.
Khu trước hoàn toàn là kiến trúc tôn giáo, phục vụ
đời sống tâm linh, được quây kín, những hệ thống của bức màn phía trước
thượng điện có thể đóng hoặc mở tùy ý, các khoảng sân ở trước các dãy
hành lang và trước tòa Phương đình tuy đóng ngang nhưng lại mở dọc, có
thể thông với nhau qua các cửa.
Nếu tính gian (gian nhà) theo kiểu truyền thống
được
phân ra bởi cácvì kèo, thì
tòa tiền đường 7 gian, trong khi đó cùng chiều dài nhưng hậu đường bố
trí thành 9 gian. thượng điện chỉ 3 gian nhưng mái trước kéo dài, có
tường bên kéo thẳng sang tiền đường.
Chùa Trăm Gian ngoài thờ Phật còn thờ đức thánh
Bối, ở
đây hiện ghi là: “Đại thánh Khai sơn Bình đẳng Hành nghĩa tín Bồ tát”.
Khu thờ thánh không xây riêng mà quây ván bưng bên trái thượng điện,
cũng gọi là cung thánh, chỉ nhà sư được vào hành lễ.
 |
| Những góc mái cong vút, cổ kính. Ảnh:
Thoa
Nguyễn |
Trong số tượng hậu Phật, chùa Trăm Gian nổi lên
tượng
Đô đốc Đặng Tiến Đông - một quan võ ở thời Tây Sơn, sau chiến công đánh
thắng quân Thanh đầu xuân Kỷ Dậu (1789) đã về quê đóng góp vào việc tu
bổ chùa, được tạc tượng chân dung thờ ở chùa ngay khi còn sống, tương
truyền giống đến mức khi bước vào chùa, người xem không phân biệt được
người hay tượng.
Ngoài ra, chùa Trăm Gian còn có một số hiện vật
thuộc
loại hiếm quý. Đó là rồng đá thời Trần làm lan can thành bậc cửa chùa,
có thân dài mập nhưng ghép đầu rồng thời Nguyễn. Đó là những viên gạch
thời Mạc được xây bệ tượng Tam thế, nhiều viên chạm chim thần và các con
thú rất sinh động. Đó cũng là bộ tranh La hán và tranh Thập điện được
chạm nổi có kết hợp vẽ…
Theo người trong chùa, chùa nằm trên núi Sở là con
ngựa, cạnh đó có núi So là con hổ, các gò đồi xung quanh có các tên là
con Mộc, con Hỏa, con Long… Tất cả đã tạo cảnh quan văn hóa hội xuân
chơi núi, chơi hang. Chùa trải rộng trên quả đồi, hướng nam, song cổng
mở đầu là hướng đông - nam để giáp đường đi tiện cho du khách thăm chùa.
Tới thăm chùa Trăm Gian, bạn thỏa sức ghi lại những
hình ảnh vui chơi của mình dưới nền ảnh phủ một màu xanh của thông, của
sấu, của ngói đỏ đã bạc màu vì năm tháng.
Không gian tĩnh mịch, những sư thầy lặng lẽ dọn
chùa
và những “mục tiểu linh đồng” tóc để chỏm khiến bạn cảm thấy lưu luyến
khi chuẩn bị rời xa chốn này. Những cây thông cổ thụ cao vút, những mái
chùa cong cong hàm rồng, hương sen thơm ngát sẽ còn theo bạn cho đến
suốt quãng đường trở về …