Nếu hiếu thảo được xem như đứng đầu trăm hạnh (Hiếu vi bách hạnh chi tiên) thì bất hiếu là một trọng tội (tội nặng). Đức Phật từng ví cha mẹ như hai vị Phật trong nhà là Phật Thích Ca và Phật Di Lặc¹. Đức Phật từng ví cha mẹ như trời Phạm Thiên, như bậc Đạo sư ở đời². Đức Phật dạy mọi người phải biết ơn cha mẹ, hiếu kính cha mẹ, biết phụng dưỡng cha mẹ bằng điều lành và làm những gì tốt nhất, cần thiết nhất cho cha mẹ. Cụ thể là chăm sóc đời sống tinh thần, tâm linh của cha mẹ; hướng cha mẹ đến với điều thiện, điều lành và tránh xa điều xấu ác, bất thiện; giúp cha mẹ tạo nhân duyên lành mang lại an lạc, hạnh phúc cho đời này cùng đời sau³.

Đức Phật dạy, người con biết hiếu thảo chẳng những đáp đền được công ơn cha mẹ mà còn tạo được nhiều phước báo cho mình nhờ những việc làm hiếu thảo đối với cha mẹ. Đức Phật khen ngợi người con hiếu thảo như sau: Người nào biết hiếu thảo với cha mẹ, người đó xứng đáng được cúng dường, được tôn kính ngang bằng với trời Phạm Thiên, được xem như các bậc Đạo sư ở đời⁴. Và Ngài cho biết: Thờ cha mẹ đúng pháp, buôn bán đúng, thật thà. Gia chủ không phóng dật, được sinh Tự Quang thiên⁵. Ở đây, người con biết tôn kính, phụng dưỡng cha mẹ đúng pháp; làm ra của cải vật chất bằng điều thiện, bằng nghề nghiệp, công việc chơn chánh để nuôi dưỡng, chăm lo cho cha mẹ; sống lương thiện, hữu ích để cha mẹ được an tâm, vui lòng, người con hiếu thảo như thế sau khi chết sẽ được sinh về cõi Tự Quang thiên.

Bên cạnh việc chỉ rõ cho mọi người hiểu biết đầy đủ, sâu sắc về công ơn cha mẹ, dạy người làm con phải biết hiếu thảo với cha mẹ như thế nào mới là đủ để đáp đền công ơn cha mẹ⁶, Đức Phật còn chỉ rõ quả báo của hành vi bất hiếu và cho biết đó là một đại tội, Ngài cảnh báo mọi người không nên phạm phải: Điều lành cao tột chẳng gì bằng hiếu, điều ác cùng cực chẳng gì bằng bất hiếu⁷.

Nếu hiếu thảo được người đời ngợi khen, được bậc Thánh khuyến khích và đem lại nhiều phước báo cho người con, thì bất hiếu bị người đời chê trách, lên án, kết tội. Hành vi bất hiếu cũng khiến người con mất đi nhân phẩm, đạo đức và bị tổn giảm phước báo, tùy mức độ bất hiếu mà tổn giảm phước báo nhiều hay ít, thậm chí tạo thành nghiệp cực ác dẫn đến địa ngục, đọa xứ. Hiếu thảo và bất hiếu đều không nằm ngoài phạm vi nhân quả.

Vào thời Phật tại thế, thái tử A Xà Thế nghe theo lời xúi giục của Đề Bà Đạt Đa âm mưu cướp ngôi và bắt giam vua cha là Bình Sa vương, rồi hành hạ vua cha cho đến chết. Vì tội bất hiếu ấy mà về sau ông lại bị chính con mình cướp ngôi và giết chết. Quả báo không chỉ có thế, dù cuối đời A Xà Thế tỉnh ngộ và quy y Phật, trở thành một Phật tử tại gia hộ trì Tam bảo đắc lực, nhưng sau khi chết ông vẫn tái sinh vào khổ cảnh, vì nhân lành ông gieo chưa đủ duyên để trổ quả trong khi ác nghiệp lại quá lớn⁸. 

Còn Tôn giả Mục Kiền Liên, vị Đại đệ tử thần thông đệ nhất của Phật, trong một kiếp quá khứ xa xôi đã nghe theo lời người vợ độc ác mà âm mưu ám hại cha mẹ. Chính vì hành vi đại nghịch, cực ác đó mà Tôn giả phải thọ quả báo khổ trong một thời gian dài, và trong kiếp cuối cùng, dù đã tu hành chứng Thánh quả A-la-hán, vẫn phải tiếp tục chịu quả báo bị ngoại đạo lõa thể giết chết⁹.

Trong kinh Phật Đảnh Tôn Thắng Đà Ra Ni có thuật lại một trường hợp về quả báo của tội bất hiếu như sau:

“Có một vị thiên tử ở cõi trời Đao Lợi tên là Thiện Trụ, ông biết mình sắp hết phước báo và phải bảy lần đọa làm cầm thú, thường ăn đồ nhơ uế. Sau bảy lần đọa làm cầm thú lại bị đọa địa ngục chịu khổ trải qua nhiều kiếp mới được làm người. Nhưng khi được thân người lại phải mang hình dung tướng mạo đen lùn, xấu xí, mù cả hai mắt, các căn không đủ, hơi miệng hôi hám, nghèo khó hèn hạ, đói khát khổ sở, ai thấy cũng gớm ghiếc lánh xa. Biết thế Thiện Trụ rất đỗi kinh hoàng, đêm ngày lo sợ, không biết vì nguyên nhân gì mình phải chịu quả báo nặng nề như thế. Ông bèn đến bái kiến Thiên đế Thích Đề Hoàn Nhơn cầu xin cứu giúp.

Thiên đế dùng thiên nhãn nhìn thấy sau khi Thiện Trụ hết phước sẽ đọa làm thân heo, sau thân heo lại thọ thân chó, hết thân chó lại thọ thân chồn, hết thân chồn lại thọ thân khỉ, rồi thân rắn, thân kên kên, thân quạ, trong bảy kiếp làm cầm thú ấy thường ăn những đồ nhơ uế. Thấy thế, Thiên đế nghĩ: Thiên nhãn của ta chỉ thấy biết ít phần, không thể hiểu được những nghiệp nhân sâu xa. Chỉ có Đức Như Lai là bậc Chánh biến tri mới có thể hiểu thấu suốt tất cả nhân quả thiện ác. Và cũng chỉ có Đức Như Lai mới có thể cứu Thiện Trụ thiên tử ra khỏi vòng khổ ách. Ta nên đến thỉnh cầu Ngài cứu giúp.

Rồi Thiên đế Thích Đề Hoàn Nhơn cùng Thiện Trụ thiên tử và chư thiên xuống bái kiến Đức Phật, trình bày sự việc và thỉnh cầu Đức Phật cho biết Thiện Trụ thiên tử đời trước tu phước chi mà được hưởng sự vui nơi cõi trời? Tạo nhân gì mà sau khi hết phước cõi trời phải bảy lần đọa làm thân cầm thú, ăn đồ bất tịnh, rồi thọ sự khổ nơi địa ngục, sự hèn hạ, xấu xí nơi cõi người?

Đức Phật đã cho Thiên đế và chúng hội biết, vào thời Đức Phật Tỳ Bà Thi có hai mẹ con nhà nghèo sống bằng nghề làm ruộng. Cha đứa bé chết sớm, từ nhỏ tới lớn đứa bé sống với mẹ, hàng ngày lo việc cày cấy trồng trọt ngoài đồng. Một hôm đứa con làm việc ngoài đồng đến trưa mà chưa thấy mẹ đem cơm ra cho mình, vừa mệt lại vừa đói nên trong lòng nổi lên sân hận, nó dùng lời ác độc mắng mẹ rằng: ‘Mẹ còn thua loài súc sinh! Con heo, chó, chồn, khỉ, rắn, kên kên, quạ còn biết thương và chăm lo cho con của nó, còn bà lại để tôi đói khát như thế này’. Đứa con chửi mắng, nguyền rủa mẹ mình một lúc thì bà mẹ mang cơm ra đến nơi, bà nói lời an ủi và cho biết vì bận nhiều việc nên bà đem cơm trễ.

Đứa con vui vẻ trở lại, ngồi xuống định dùng cơm thì thấy giữa hư không có vị Phật Bích Chi đi qua. Nó sinh lòng kính ngưỡng đứng lên chắp tay cúi đầu đảnh lễ và cúng dường phần cơm của mình cho vị Phật Bích Chi. Sau đó ít lâu người con xuất gia. Trong một buổi lễ nọ, có người phát tâm cúng dường tô du và sữa đặc. Người con nay đã là Tăng trong chùa, vì hiềm khích với chúng Tăng mà không lấy tô du và sữa đặc ra thết đãi. Có người hỏi thì ông trả lời: Bộ mấy người đui mù hết sao? Có tô du và sữa đâu mà bảo tôi dọn ra. Nếu muốn đòi thêm thì chỉ có phẩn và nước tiểu để cho các người ăn mà thôi.

Đứa con trai đó chính là Thiện Trụ thiên tử bây giờ, do kiếp trước hờn giận dùng lời ác gọi tên bảy loài cầm thú mắng mẹ, nên phải chịu quả báo bảy phen làm cầm thú. Do khi làm Tăng thốt lời nhơ uế mắng nhiếc chư Tăng nên nghiệp cảm thường ăn đồ bất tịnh. Do tham, sân, bỏn sẻn giữ riêng thức ăn của hiện tiền Tăng nên bị quả báo địa ngục và chịu nghèo hèn thô xấu trong kiếp người. Do mắng chư Tăng là đui mù nên nhiều đời phải bị mù đôi mắt, sống trong cảnh tối tăm và chịu nhiều khổ não. Nhưng do kiếp trước phát khởi tâm lành, cung kính cúng dường vị Phật Bích Chi mà được sinh lên cõi trời hưởng sự vui thắng diệu.

Thiện Trụ thiên tử nghe Phật nói rõ nhân duyên của quả báo khổ, quả báo vui mà mình phải nhận lãnh, ông hết sức ăn năn tự trách, bèn đảnh lễ Phật cầu xin sám hối. Đức Phật dạy, Thiện Trụ thiên tử chỉ vì nóng giận mắng mẹ và chư Tăng mà tổn giảm phước báo ở cõi trời, phải chịu thân cầm thú, địa ngục. Cho nên đối với cha mẹ và chư Tăng phải tôn trọng và cung kính, thường nhớ nghĩ đến ân đức chứ không nên khinh hủy”.

Hiếu thảo là đạo đức làm người, là nhân sinh về cõi trời, là hạnh của chư Phật, cho nên: Điều lành cao tột chẳng gì bằng hiếu, điều ác cùng cực chẳng gì bằng bất hiếu¹⁰.

 Minh Hạnh Đức (GNO)

¹ Từ Bi Đạo Tràng Mục Liên Sám Pháp

² Kinh Tăng Chi Bộ I

³ Kinh Tăng Chi Bộ I

⁴ Kinh Tăng Chi Bộ I

⁵ Kinh Nipata

⁶ Kinh Phật thuyết báo hiếu phụ mẫu trọng ân, Phật thuyết Vu lan bồn

⁷ Kinh Nhẫn nhục

⁸ Lịch sử Đức Phật Thích Ca

⁹ Đức Phật và Phật pháp

¹⁰ Kinh Nhẫn nhục