Văn tạng Pali lưu nhiều cuộc đàm đạo ý nhị giữa Đức Phật và vua Pasenadi nước Kosala. Nội dung của các cuộc đàm đạo này cho thấy dân chúng Ấn Độ thời Phật tại thế có được nhiều phúc duyên thật may mắn. Họ được khuyến khích và hướng dẫn rất kỹ về phương diện đạo đức tâm linh và được quan tâm chăm lo tốt về các điều kiện sinh sống. Đức Thế Tôn xuất hiện nói pháp giác ngộ chân thật. Hai tâm hồn hướng thượng gặp gỡ nhau, cùng chia sẻ trách nhiệm phục vụ của quần chúng số đông bằng mọi biện pháp hết sức căn bản và thiết thực.
Đức Thế Tôn là bậc giác ngộ, chỉ nói lên sự thật giúp cho cuộc đời thoát khổ. Pasenadi là một ông vua hiền thiện, rất trân trọng sự thật. Ông rất mực thương dân (1), mong muốn thần dân của mình được sống trong sự giàu có sung túc nhưng biết chế ngự tham dục, không nói dối (2), không làm hại (3), sống với thân làm thiện, miệng nói thiện, ý nghĩ thiện (4), sống chân chánh đúng pháp, làm các hạnh lành, làm các công đức (5). Lòng khao khát tâm linh và nỗi niềm thương dân khiến ông thường xuyên đến yết kiến Đức Phật để tìm kiếm những lời khuyên chân thật, đầy lợi ích từ Ngài. May mắn cho ông và cả thần dân của ông nữa. Vì ông đã được Đức Thế Tôn giúp ngộ ra “cơn mộng lớn”của cuộc đời, bớt kiêu hãnh với vương quyền, bớt tham lam vật dục, từ bỏ mọi ý đồ xâm lăng, sống chân chánh đúng pháp và khuyến khích nếp sống thiện lương của mọi người. Câu chuyện đàm đạo sau đây (6) nói rõ quan điểm và chủ trương hiền minh của nhà vua, nhờ khéo học hỏi va chiêm nghiệm đạo lý giác ngộ của Đức Phật.
Thế tôn nói với vua Pasenadi nước Kosala đang ngồi một bên:
- Thưa Đại vương, Đại vương đi từ đâu lại
- Bạch Thế Tôn, con rất là bận rộn với những sự việc các vua chúa bận rộn. Các vua chúa Sát-đế-lỵ đã làm lễ quán đảnh, say đắm kiêu hãnh với vương quyền, thọ hưởng tham lam vật dục, đạt được sự an toàn quốc độ, và sống chinh phục cả vùng đất đai rộng lớn.
- Thưa Đại vương, Đại vương nghĩ thế nào? Ở đây, nếu có người đến với Đại vương từ phương Đông, một người thân tín, đáng tin cậy. Người ấy đến Đại vương và thưa: “Tâu Đại vương, mong Đại vương được biết, con từ phương Đông lại và có thấy tại đấy một ngọn núi cao như hư không, đang di chuyển và chà đạp, đè bẹp tất cả loại hữu tình. Tâu Đại vương, Đại vương hãy làm những gì cần phải làm”.
Rồi một người khác đến từ phương Tây…Rồi một người thứ ba đến từ phương Bắc…Rồi một người thứ tư đến từ phương Nam, thân tình đáng tin cậy. Người ấy đến Đại vương và thưa: “Tâu Đại vương, mong Đại vương được biết, con từ phương Nam lại và có thấy tại đấy một ngọn núi cao như hư không, đang di chuyển và chà đạp, đè bẹp lên tất cả các loài hữu tình. Tâu Đại vương, Đại vương hãy làm những gì cần phải làm”. Như vậy, thưa Đại vương, một khủng bố lớn khởi lên cho Đại vương, sự diệt tận nhân loại thật khủng khiếp, được tái sinh làm người thật khó khăn, thời Đại vương có thể làm được gì?
- Như vậy, bạch Thế Tôn, một khủng bố lớn khởi lên, sự diệt tận nhân loại thật khủng khiếp, được tái sanh làm người thật khó khăn, thời con có thể làm được những gì, ngoại trừ sống đúng pháp, sống chân chánh, làm các hạnh lành, làm các công đức!
- Thưa Đại vương, Ta nói cho Đại vương biết, Ta cáo cho Đại vương hay. Thưa Đại vương, già và chết đang tiến đến chinh phục Đại vương. Khi Đại vương bị già chết chinh phục, Đại vương có thể làm được gì?
- Bạch Thế Tôn, khi con bị già và chết chinh phục, thời con có thể làm được gì, ngoại trừ sống đúng Pháp, sống chân chánh, làm các hạnh lành, làm các công đức!
Bạch Thế Tôn, những sự việc như các vua chúa Sát-đế-ly đã làm lễ quán đảnh, say đắm, kiêu hãnh với vương quyền, thọ hưởng tham lam vật dục, đạt được sự an toàn quốc độ và sống chinh phục cả vùng đất đai rộng lớn cùng các trận chiến với tượng binh. Bạch Thế Tôn , các trận chiến với tượng binh không đem lại một hướng đi (gati), một điểm tựa cho các vua chúa ấy, một khi già chết chinh phục.
Bạch Thế Tôn, những sự việc như các vua chúa Sát-đế-ly đã làm lễ quán đảnh, say đắm, kiêu hãnh với vương quyền, thọ hửơng tham lam vật dục, đạt được sự an toàn quốc độ và sống chinh phục cả một vùng đất đai rộng lớn cùng các trận chiến với mã binh…với xa binh…với bộ binh. Bạch Thế Tôn, các trận chiến với bộ binh không đem lại một hướng đi, một điểm tựa cho các vị vua chúa ấy một khi bị già chết chinh phục.
Bạch Thế Tôn, trong vương quốc này có những đại thần tinh luyện về thần chú. Các vị này có thể với thần chú, phá tan quân địch tới tấn công. Nhưng bạch Thế Tôn, các trận chiến chú thuật không đem lại một hướng đi, một điểm tựa cho các vị vua ấy một khi bị già chết chinh phục.
Bạch Thế Tôn, trong vương cung này có nhiều số vàng được chứa cất trong những nhà hầm hay những lầu thượng, và với số vàng ấy chúng con có thể phá tan quân địch tấn công tài chánh. Nhưng bạch Thế Tôn, các trận chiến tài chánh không đem lại một hướng đi, một điểm tựa cho các vị vua chúa ấy một khi bị già chết chinh phục.
Và bạch Thế Tôn, khi con bị già chết chinh phục, thời con có thể làm được gì, ngoại trừ sống đúng pháp, sống chân chánh, làm các hạnh lành, làm các công đức!
- Như vậy là phải, thưa Đại vương. Như vậy là phải, thưa Đại vương. Khi Đại vương bị già chết chinh phục, Đại vương có thể làm được gì, ngoại trừ sống đúng pháp, sống chân chánh, làm các hạnh lành, làm các công đức!
Như núi đá rộng lớn,
Dựng đứng lên hư không,
Tiến tới tràn xung quanh,
Áp đè cả bốn phía.
Cũng vậy, già và chết
Di chuyển đến hữu tình,
Giai cấp Sát-đế-ly,
Bà- la-môn, phệ-xá
Thủ-đà, Chiên-đà-la
Kẻ đổ rác, đổ phân,
Không một ai thoát khỏi,
Tất cả bị chinh phục.
Ở đây không tượng binh,
Không xa binh, bộ binh,
Không trận chiến chú thuật,
Không trận chiến tài sản
Có thể giúp chiến thắng,
Chống với già, với chết.
Do vậy người hiền trí,
Thấy rõ phần tư lợi,
Người trí đặt tin tưởng,
Vào Phật, Pháp và Tăng.
Ai với thân, khẩu, ý,
Hành trì đúng chánh pháp,
Đời này đượctán thán,
Đời sau, hưởng phước trời.
Chú thích:
- Xem kinh Ái sanh, Trung bộ.
- kinh Xử kiện, Tương Ưng bộ
- kinh Thiểu số, Tương Ưng bộ
- Kinh Thân ái, Tương Ưng bộ
- kinh Ví dụ hòn núi, Tương Ưng bộ
- Kinh Ví dụ hòn núi, Tương Ưng bộ.
Tạp Chí Văn Hóa Phật Gáio số 60