Chương
03. Sơ lược và hình thành phát triển Phật giáo Việt Nam
Có nhiều
bằng chứng cho thấy Phật giáo được du nhập một cách hài hoà vào Việt Nam rất
sớm, nhất là từ cuối thế kỷ thứ II đến đầu thế kỷ thứ III Tây Lịch qua hai ngả
giao thương với các nhà buôn Ấn Độ bằng đường thủy và giao lưu văn hoá với
Trung Hoa bằng đường bộ.
Do sự du nhập trực tiếp từ Ấn Độ
nên danh từ Buddha, ngôn ngữ cổ Sanskrit đã được phiên âm thành chữ Bụt và được
truyền khẩu trong dân gian. Theo Bách khoa toàn thư Wikipedia, “Phật giáo Việt Nam lúc ấy mang màu sắc của Tiểu
thừa, Bụt được coi như một vị thần chuyên cứu giúp người tốt, trừng phạt kẻ
xấu. Sau này, vào thế kỷ thứ 4-5, do ảnh hưởng của Phật giáo Đại thừa đến từ
Trung Quốc mà từ Bụt bị mất đi và được thay thế bởi từ Phật. Trong tiếng Hán,
từ Buddha được phiên âm thành Phật đà, Phật đồ rồi được rút gọn thành Phật.”
Trải qua gần 2000 năm tồn tại,
Phật giáo đã bao phen thăng trầm, lúc thịnh lúc suy. Vào thời đại nhà Lý và nhà
Trần, Phật giáo phát triển cực thịnh, được coi là quốc đạo, ảnh hưởng đến mọi
khía cạnh trong cuộc sống của người dân. Đến thời nhà Hậu Lê rồi Nguyễn Triều,
Phật giáo đi vào thời kỳ suy thoái, nhường vị trí quốc giáo cho Nho giáo. Ðến
khi người Pháp đặt nền đô hộ trên đất nước này, thì đạo Phật lại càng suy đồi,
mất hết cả những gì thuần túy, cao siêu, mà chỉ còn như là một tôn giáo thờ
thần, mà nhiệm vụ chính là lo việc cúng bái.
Vào những thập niên đầu thế kỷ
XX, do ảnh hưởng phong trào chấn hưng Phật giáo trên thế giới, Phật giáo Việt
Nam cũng chuyển mình phục hưng, khởi đầu từ các đô thị miền Nam rồi miền Trung
với các đóng góp quan trọng của các nhà sư Khánh Hòa và Thiện Chiếu. Cho đến
năm 1964, các hội đoàn Phật giáo miền Nam Việt Nam đã thống nhất dưới một mái
nhà chung là Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam
Thống Nhất. Sau khi hai miền Nam Bắc thống nhất vào năm 1975, năm
1981 chín tổ chức Phật giáo trong cả nước đã tổ chức đại hội, thống nhất làm
một và lấy danh hiệu là “Giáo Hội Phật
Giáo Việt Nam”.
Dù Phật giáo bị thăng trầm,
truân chuyên theo vận nước, nhưng Phật giáo đã hoà vào lòng dân tộc, tạo nên
một sắc thái đặc biệt của riêng Việt Nam. Phật giáo đã đồng hành cùng
dân tộc, đã đồng cam cộng khổ với dân tộc, cùng dân tộc đi qua bao khúc quanh
của lịch sử, chịu đựng bao nỗi thăng trầm của thời cuộc trong công cuộc dựng
nước và giữ nước. Điểm này chúng ta dễ dàng nhận thấy qua những thời đại cực
thịnh của đất nước đều là những lúc Phật giáo cũng song hành hưng thịnh. Như
thời nhà Đinh, Lê, Lý, Trần v.v... Tuy quyện mình vào lòng dân tộc nhưng giáo
lý chứa đựng trong ba tạng kinh điển của Phật giáo vẫn giữ được vẻ tinh khiết
vốn có của nó và dòng thiền Trúc Lâm đã được khôi phục vào cuối thế kỷ thứ 20,
tiếp nối mạng mạch của lịch sử Phật giáo Việt Nam.