Mùa xuân là chu trình khởi đầu cho một năm mới tốt lành, an nhiên sau một năm lao động vất vả, bận rộn. Là dấu bắt đầu công việc của một năm, Tết Nguyên tiêu được xem là ngày lễ thiêng liêng của các nước ăn Tết theo lịch âm, ở Việt Nam cũng vậy. Thường vào ngày này, người dân đến chùa để cầu phúc an, may mắn…

Nguyên nghĩa hai chữ “Nguyên tiêu” là đêm trăng đầy nhất của tháng đầu tiên trong năm. Theo cụ Đào Duy Anh, chữ tiết ở trong nghĩa của thời tiết, các tiết trong năm, về sau người ta gọi chệch đi là tết, nên tiết Nguyên tiêu thành Tết Nguyên tiêu. Do tết Nguyên tiêu được người xưa tổ chức vào ngày rằm tháng Giêng, lại có vật phẩm dâng cúng Trời - Phật - Thánh một cách thành kính nên cũng gọi lễ Cúng rằm tháng giêng.

Đây cũng là cái Tết đầu xuân sau Tết Nguyên đán nên lại gọi tết Thượng nguyên. Theo lịch cũ qui định thì ngày rằm tháng Giêng là Thượng nguyên; rằm tháng Bảy là Trung nguyên và rằm tháng Mười là Hạ nguyên.

Theo kinh sách Phật giáo, ngày rằm tháng Giêng là ngày duyên lành phổ độ, ngày Đức Phật giáng lâm xuống các chùa để chứng độ lòng thành của tín chúng đạo hữu, người đi lễ Phật rất đông, để cầu xin Đức Phật phù hộ cho mọi sự được thiện lành, bình an.

Nguyên tiêu có nguồn gốc từ Trung Quốc, nhưng khi hội nhập vào Việt Nam, rằm tháng Giêng đã mang một bản sắc riêng. Theo tục xưa, từ triều đình đến dân chúng đều lễ Phật và dựng đèn trong ngày này. Theo “An Nam chí lược”, đêm Nguyên tiêu, triều đình nhà Trần dựng cây đèn trên sân rộng, gọi là đèn Quảng chiếu, muôn ngọn đèn sáng rực trên trời dưới đất. Các vị sư đi xung quanh đèn đọc kinh, các quan đứng vòng quanh đèn làm lễ, gọi là lễ “ triều đăng”. Trong đêm hội còn kết hợp đốt pháo bông, múa rối. Dưới thời Lý, vào rằm tháng Giêng cũng có hội đèn Quảng chiếu để cầu phúc sống lâu, người dân khắp nơi mở hội làng, ca hát, đua thuyền…

Nhiều người lên chùa lễ Phật trong ngày rằm tháng Giêng.

Khi trời đất giao hòa đầy vượng khí cũng là thời khắc các tao nhân mặc khách ngắm trăng, thả thơ, ngợi ca non sông đất nước. Trong lịch sử thơ ca, có rất nhiều thi nhân say trăng, yêu trăng nhất là trăng Thượng nguyên như Mãn Giác Thiền Sư, Trần Nhân Tông, Nguyễn Trãi, Nguyễn Du…Thời hiện đại, những vần thơ “Nguyên tiêu” trong xuân xưa của Bác, đến xuân nay vẫn sưởi ấm xúc cảm trong ta bởi tình yêu ấm nồng và đầy màu sắc triết lý:

Rằm tháng Giêng

“Rằm xuân lồng lộng trăng soi

Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân

Giữa dòng bàn bạc việc quân

Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền”.

(Bản dịch của Xuân Thủy)

Theo mạch nguồn văn hóa của cha ông, đến xuân nay, người dân đất Việt vẫn giữ truyền thống đón rằm tháng Giêng ở đình, chùa và tổ chức hội thơ giữa đêm rằm. Những đêm thơ, hội thơ được tổ chức ở nhiều nơi trong cả nước, đặc biệt là Ngày thơ Việt Nam tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám càng làm cho rằm tháng Giêng thấm đẫm, nồng nàn hơi xuân.

Khắp các chùa ở Hà Nội như Quán Sứ, Tảo Sách, Trấn Quốc… trước Tết Nguyên tiêu một ngày, đã rất đông Phật tử rộn ràng từ thập phương đến viếng thăm và làm lễ cầu an, cầu phúc cho một năm nhiều may mắn, bình yên và thành công.

Theo Bảo Minh - chinhphu.vn