Có khi nào con nghe nói đến luật nhân quả trong Phật giáo không? Có một ví dụ Ba kể sơ con nghe trước khi Ba đề cập đến luật ấy. Như Ba trồng cà trong nhà ny-lông ở những năm trước, có những trái cà chín hư rớt dưới đất Ba không nhặt lên, sau đó cày nhiều lần, qua nhiều vụ Ba trồng dưa; đến bây giờ vẫn hãy còn có những hột cà mọc lên.

Con yêu dấu,

Nếu Ba nói: "Ta là sản phẩm của xã hội" thì có vẻ hơi quá đáng! Vì thân xác nầy là sản phẩm của cha và mẹ tạo nên. Nhưng nghĩ cho cùng, thì con người không thể tách rời xã hội được. Tất cả những gì ta thụ hưởng, tiếp nhận đều do xã hội cống hiến và ta làm để cống hiến trở lại cho xã hội. Đó là một sự công bằng, hay là một sự liên đới hài hòa giữa mọi người trong xã hội.

Con ạ,

Nếu con nhìn kỹ lại trong cuộc đời nầy, rất ít sinh vật nào sống lẻ loi một mình. Thường thì chúng sống từng đàn, từng đám. Không hiểu đó có phải là bản năng của chúng hay không? Hay là chúng cũng "ham vui", cũng "kéo bè, kéo lủ" như chúng ta. Quả thật, con người đã phải kết đoàn và phải biết tổ chức: Đấy là xã hội! Ta là một thành viên của xã hội ấy.

Từ lúc xa xưa, khi loài người xuất hiện ở thế gian nầy, vì do điều kiện thiên nhiên, nhu cầu chống chọi lại thú dữ, và cần thiết cho cuộc sống, nên đã phải biết kết hợp lại với nhau tạo thành một xã hội nhỏ. Rồi từ cá thể nam, nữ đã kết hợp thành gia đình. Do đó, cá nhân hay đơn vị gia đình đều là thành viên của xã hội. Hoặc nói khác đi, xã hội được thành hình là do kết hợp của các gia đình và của nhiều cá nhân.

Này con! Khi con bắt đầu ra đời, thoát sinh từ lòng mẹ, con phải nhờ đến bàn tay của các Bác sĩ sản khoa, cô đỡ, cùng các y tá trong nhà thương chăm sóc. Họ đã cho con uống nước, uống sữa, lo sức khoẻ cho con. Đôi lúc họ còn mở nhạc thật êm dịu, thật nhẹ nhàng ru con ngủ. Không những chăm sóc cho con mà họ lại còn chăm sóc cả cho mẹ con nữa. Đó là món nợ đầu tiên với xã hội khi con bước vào cuộc sống. Rồi từ đó lớn lên, mỗi bước trưởng thành, mỗi nhu cầu con đều phải vay mượn hay mua từ xã hội. Ngay khi bước vào nhà trường, con được tiếp nhận tri thức của bao nhiêu thế hệ, bao nhiêu nhân tài đi trước qua các thầy cô giáo, cũng đều là công sức xã hội đóng góp giúp con. Hay nói nôm na, là tất cả những sản phẩm mà người khác làm nên để con có thể mua, sử dụng như vải, sữa, gạo, đồng hồ, truyền hình, xe hơi, máy bay, vân vân.., để phục vụ cho đời sống của con về phương diện tinh thần cũng như vật chất gọi là sản phẩm xã hội. Và bù lại con cũng sản xuất ra hàng hóa hay đem sức học của mình đóng góp để phục vụ cho người khác, thì con phục vụ lại cho xã hội vậy!

Con yêu dấu,

Xã hội vốn vô tội vạ với tốt hay xấu, chỉ có con người làm tốt hay xấu mà thôi. Xã hội, ngay bản thân của nó chỉ là một tổ chức để giúp con người nương tựa, giúp đỡ, trau đổi lẫn nhau về nhu cầu, phương tiện để làm cho cuộc sống của mình được đầy đủ, thoải mái, ấm no. Nhưng tâm tính con người có khác nhau: Có người thích làm điều thiện, có người thích làm điều ác; có người muốn giúp người, có người lại muốn giết, cướp của người. Có người bỏ tiền ra thật nhiều để giúp kẻ nghèo khó, thì trái lại cũng có nhiều người muốn có nhiều tiền bày ra buôn bán những thứ độc hại góp phần làm hư hoại xã hội. Không phải đến bây giờ những việc ấy mới xảy ra, mà mãi từ những thời xa xưa. Con hãy lật cuốn Kinh Thánh ra, phần Sáng Thế Ký, đoạn 6 câu 5,6,7 như sau: "Đức Giê-Hô-Va thấy sự hung ác của loài người trên mặt đất rất nhiều, và các ý tưởng của lòng họ chỉ là xấu luôn; thì tự trách đã dựng nên loài người trên mặt đất, và buồn rầu trong lòng. Đức Giê-Hô-Va phán rằng: Ta sẽ hủy diệt khỏi mặt đất loài người mà ta đã dựng nên, từ loài người cho đến loài súc vật, loài côn trùng, loài chim trời; vì ta tự trách đã dựng nên các loài đó". Và trong các Kinh điển của Phật Giáo cũng kể lại những mẫu chuyện mà Phật Thích Ca đã kể ra: "Từ vô lượng kiếp về trước..." đã có những tệ nạn xảy ra đối với kiếp người rồi, và Phật Thích Ca cũng có đề cập: Cõi Ta Bà nầy ít vui, nhiều khổ; có sinh, bệnh, lão, tử; có luân hồi. Muốn thoát khỏi sướng khổ, buồn vui, sinh tử thì phải diệt khổ, tiến tu mà giải thoát.

Nhưng con ạ! Có một điều con phải biết để làm kim chỉ nam hướng dẫn cho các hành động, việc làm của mình trong xã hội, hay soi rọi vào trí não, lương tâm hầu con làm một việc cho đúng hơn. Bởi vì sao? Vì con là con người: Con có đầu óc, có trí tuệ, biết suy nghĩ thì con hãy vận dụng nó. Con đã thọ ơn tốt đẹp của xã hội, con hãy làm những công việc nào có ích cho xã hội. Hãy đem lại điều tốt lành, và hãy cố gắng tránh đi những điều xấu xa gây hại cho mọi người. Ba nói với con "hãy cố gắng tránh đi" là vì, đôi lúc, do điều kiện nào đó con lở làm nên điều xấu, thì lúc đó con nên tự xét lại, ăn năn và hứa hẹn không làm nên điều như vậy nữa. Đó là lòng con hướng thiện. Một đặc điểm quý báu trong kiếp người đáng quý của con. Có lần Ba đã nhắc nhở cùng con, con là con người con lại không có ích bằng cây cỏ hay sao? Ba viết điều nầy con có thấy đúng không?

Con yêu quý,

Có khi nào con nghe nói đến luật nhân quả trong Phật giáo không? Có một ví dụ Ba kể sơ con nghe trước khi Ba đề cập đến luật ấy. Như Ba trồng cà trong nhà ny-lông ở những năm trước, có những trái cà chín hư rớt dưới đất Ba không nhặt lên, sau đó cày nhiều lần, qua nhiều vụ Ba trồng dưa; đến bây giờ vẫn hãy còn có những hột cà mọc lên. Giống như vậy, những điều ta làm trong những kiếp xa xưa (nhân) bây giờ gặp điều kiện thích hợp (duyên) nên nó phát khởi (quả). Kiếp nầy của ta là quả của những kiếp xa xưa; và những điều ta làm trong kiếp nầy (nghiệp) trở thành nhân cho những kiếp sau. Con nghe nói đến kiếp con khá ngạc nhiên chứ gì? Kiếp giống như vai trò của người kịch sĩ. Trong tuồng hát nầy, kịch sĩ (Phật tánh) đóng vai (kiếp) kép độc, hết tuồng ông ta chết (hết kiếp); sang tuồng khác ông ta đóng vai khác (kiếp khác). Cứ tuần tự như vậy, hết tuồng nầy ông ta sẽ đóng vai trong tuồng khác: Đó là luân hồi và sự tái sanh.

Tại sao Ba lại viết cho con điều ấy? Ba chỉ nhân một điều thực tế để giải thích một vài vấn đề phổ thông trong tôn giáo mà con sẽ thường nghe nói đến, con hiểu thêm chẳng là tốt hơn sao? Có thể mai kia nó lại giúp ích cho con phần nào cũng nên! Bây giờ Ba trở lại vấn đề. Nếu con góp phần tạo hại cho xã hội: Giả sử ngày nay con ham tiền con đi buôn bạch phiến, cần sa, thuốc lắc hay súng đạn. Đầu tiên hết con tiếp xúc với nó mãi, đến lúc nào đó con cũng phải vướng vào. Ấy là Ba chưa nói đến trường hợp bị bắt, tù tội, hay bị thanh toán. Mà dù cho mọi công việc con làm ăn suông sẻ thì con đã góp phần tạo cho xã hội càng ngày có tệ nạn nhiều hơn. Mai kia con lấy vợ, lấy chồng sẽ sanh con, những đứa con của con lớn lên, rồi nó sẽ bị "rồ quến" hay "bị dụ dỗ" vào con đường tệ hại ấy. Lúc đó, con mới thấm thía sự đau đớn của lòng mình do chính điều mà mình đã gây ra: "Gậy ông đập lưng ông" hay là "gieo nhân gặt quả" (you reap as you sow) là thế đó! Sao? Con suy nghĩ thế nào? Cuộc đời không đơn giản phải không con?