Ngày Tết, mâm ngũ quả là phần không thể thiếu trên bàn thờ
cúng tổ tiên. Hiện có nhiều quan niệm về bày mâm ngũ quả. Những lý giải ở
các góc độ khác nhau sẽ giúp có mâm ngũ quả đẹp và hợp phong thủy ngày
Tết.
Ý nghĩa của mâm ngũ quả
Theo
ông Lê Quang Khang, chuyên gia văn hóa, Hội Văn hóa Nghệ thuật Việt
Nam, mâm ngũ quả ngày Tết có ý nghĩa bao trùm là thể hiện đạo lý uống
nước nhớ nguồn, thể hiện lòng thành kính đối với các bậc tổ tiên. Mâm
ngũ quả cúng ngày Tết cũng là yếu tố thể hiện thành quả làm việc của một
năm. Ngoài ra, tùy ở những góc độ mâm ngũ quả còn có các ý nghĩa khác.
Mâm ngũ quả gồm 5 loại quả có 5 màu sắc khác nhau. Con số 5 thể hiện
ước muốn của người Việt Nam mới sẽ đạt ngũ phúc lâm môn: Phú, quý, thọ,
khang, ninh. 5 màu sắc thể hiện ý nghĩa nguồn của cải năm phương đưa về
kính lên tổ tiên. Như nải chuối có màu xanh tượng trưng Đông phương, quả
bưởi có màu vàng tượng trưng Trung phương, quả hồng có màu đỏ tượng
trưng Nam phương, quả lê có màu trắng tượng trưng Tây phương và một loại
quả có màu sẫm khác tượng trưng Bắc phương. Năm màu sắc này cũng tượng
trưng ngũ hành trong vũ trụ là Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.
Con
số 5 trong mâm ngũ quả còn thể hiện lịch sử tín ngưỡng dân tộc. Ví dụ,
đạo Phật có ngũ giới, tức 5 điều quy định của đạo Phật. Đạo Lão với ngũ
hành. Đạo Khổng là ngũ thường. Nguyên nhân chọn ngũ quả thay vì chọn các
yếu tố khác bởi người xưa quan niệm hoa quả có nhiều hạt, múi, chùm.
Điều này thể hiện mong ước sang năm mới sẽ sinh sôi phát triển cả trong
sản xuất lẫn cuộc đời.
Số chẵn và lẻ
Theo
chuyên gia phong thủy Trọng Hùng, hiện nay mâm ngũ quả cũng được bày
biện phù hợp với tùy từng địa phương với đặc trưng về khí hậu, sản vật
và quan niệm riêng. Ví dụ, mâm ngũ quả của người Bắc bao giờ cũng có nải
chuối - thể hiện sự che chở của đất trời cho con người. Nhưng người Nam
lại cho rằng từ chuối có âm đọc chệch nghe giống từ "chúi", thể hiện sự
đi xuống, không ngẩng lên được.
Người Nam cũng không trưng quả cam bởi câu "quýt làm cam chịu". Mâm ngũ
quả của người Nam thường có các loại quả mãng cầu, sung, dừa, đu đủ,
xoài (là những loại quả có âm khi đọc chệch nghe như câu "cầu sung vừa
đủ xài), thêm 3 trái thơm làm chân đế thể hiện sự vững vàng. Trong khi
đó, với người Bắc, hầu như tất cả các loại quả đều có thể bày trên mâm
ngũ quả, kể cả quả ớt, miễn sao đẹp mắt là được.
Ngày
nay, do trái cây phong phú, nhiều loại, con cháu muốn thể hiện lòng
hiếu thảo đối với ông bà, tổ tiên, đồng thời cũng thể hiện tính trình
bày thẩm mỹ, nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn. Người ta không câu
nệ cứng nhắc là 5 quả nữa mà có thể bày đến 8, 9 hay thậm chí 10 quả,
không kén chọn số chẵn hay lẻ. Và dù có bày nhiều hơn nhưng người ta vẫn
gọi là mâm ngũ quả.
Nhưng
với các ý nghĩa trên nên khi bày mâm ngũ quả, người ta có những quy ước
dân gian. Ví dụ, mâm ngũ quả chỉ bày quả, không đặt thêm hoa hoặc thực
phẩm gì. Số lượng trên mâm ngũ quả chỉ tính loại, không tính quả. Ví dụ,
chuối chỉ cần một nải mà không quan tâm số lượng là 15 hay 16 quả.