Ngày
nay, trong nhiều xã hội người cao tuổi gắn kết chặt chẽ với Phật giáo,
không chỉ ở Châu Á mà ngay cả nhiều nước Phật giáo không thịnh hành
cũng có sự gắn kết người cao tuổi với Phật giáo. Trong phạm vi này chúng
tôi đề cập đến một số vấn đề chính của vài văn hoá á Đông là Phật Giáo
đối với người cao tuổi. Sau khi đã hoàn thành nhiệm vụ với xã hội về
nghỉ, nhiều người cao tuổi thường đến với chùa chiền, vậy quan niệm của
Phật giáo về người cao tuổi như thế nào, do đâu có sự gắn kết này.
Chúng ta hãy xem xét một số quan điểm về vấn đề người cao tuổi trong
Phật giáo.
Sau khi hưu trí, không có một chút sinh hoạt tinh thần, sống ở trong
viện dưỡng lão, như thế thì thật đáng thương! Sống ở Viện dưỡng lão,
một số người quan niệm đó là: ngồi ăn chờ chết! Mặc dù điều kiện vật
chất không thiếu. Điều kiện thuốc men y tế cũng tốt, nhưng tinh thần
thì đau khổ! Đặc biệt là ở xa quê hương, thân nhân của mình không
thường xuyên đến thăm được; con cái của họ, sau khi trưởng thành, sống
và làm việc tách rời gia đình, không có điều kiện về thường xuyên về
thăm cha mẹ.
Người già cần có nơi tĩnh dưỡng, đáp ứng đầy đủ các
nhu cầu của tuổi già. Cho nên Phật giáo từ nhiều thế kỷ trước đã theo
phương hướng này. Đó là thôn Di Đà, thôn Di Đà chính là khu dành cho
người già. Phát khởi ý tưởng: "Kiến lập thôn Di Đà". Đương nhiên là
thôn Di Đà xây dựng ở ngoại ô sẽ tốt hơn so với xây trong thành phố. ở
ngoại ô thì sinh hoạt của mọi người sẽ gần với thiên nhiên hơn. ở đô
thị thì phương tiện đầy đủ hơn nhưng khu nhà dành cho người già, mỗi
người mỗi đơn vị nhỏ, không có khung cảnh thiên nhiên, làm cho tâm hồn
khó thảnh thơi, thoải mái.
Ngay ở Ôxtrâylia, trung tâm người già, mỗi một người
có một phòng nhỏ, độc lập, cũng giống như thôn Di Đà. Trung tâm hoạt
động rất lớn, đường xá nho nhỏ. Trên đường có xe nhỏ, ô tô có mui, trên
xe có thể ngồi năm sáu người. Người già nếu đi không được, thì cứ vẫy
tay, xe sẽ đến liền. Điều này rất đáng để tham khảo, học tập. ở đây có
một trung tâm y tế, có một giảng đường. Mọi người cao tuổi đều là người
tu Tịnh độ, cần có một Niệm Phật đường. Niệm Phật đường nên xây dựng
theo hình tròn, giống như hình tròn cảnh bồng lai, hình tròn giống như
một đoá hoa sen. Ngoài ra còn có một thư viện, không nhất thiết phải
gọi là lầu tàng kinh, mà gọi là Thư viện. ở đây có một kho sách phong
phú, giúp cho những người già vui vẻ đọc sách, vui vẻ nghiên cứu học
thuật, tạo cho họ một hoàn cảnh tu hành thật hoàn hảo. Ngoài ra, đây
cũng chính là nhà sinh hoạt thường ngày của cộng đồng. Bên trong cũng
có thể biểu diễn văn hoá nghệ thuật, có thể mời bên ngoài, như đoàn thể
học sinh, hoặc những đoàn thể khác đến biểu diễn ca múa, tạp kỹ cho
người cao tuổi. Nhiều khi không cần phải ra ngoài mời người đến, đây là
chỗ tiêu khiển, giải trí của cộng đồng, như vậy tạo được sự giao lưu
giữa người già và các tầng lớp khác của cộng đồng. Hơn nữa có thể tổ
chức một nhà nấu ăn chay. Đối với những người trong trung tâm thì nấu ăn
tháng; đối với khách bên ngoài thì đây là dịch vụ. Với phương thức này
thì kinh tế của trung tâm mới có nguồn lực, mới có thể ổn định được.
Đây chính là chỗ nói: "Thân an thì đạo mới thịnh". Thân tâm của bạn
không an thì bạn còn tâm trí đâu nữa mà tu đạo, mà niệm Phật. Đây là
điều không thể. Lại nói: "Bánh xe pháp chưa chuyển thì bánh xe ăn đã
khởi động trước". Sinh hoạt căn bản được giải quyết thì mới tĩnh tâm có
trí để tu đạo. Nếu như hàng ngày phải lo âu vì chuyện ăn mặc thì làm
sao có thể an tâm tu tập. Cho nên những vấn để này đều phải dự liệu
trước để giải quyết.
Hoàn cảnh sống của tuổi xế chiều phải tươi đẹp. Cây
cối phải nhiều, hoa cỏ phải nhiều, có sân chơi, có ao hồ. Trong đây,
hàng ngày thụ kinh, thuyết pháp, nghiên cứu thảo luận, cùng tu niệm
Phật. Cũng có thể lợi dụng thiết bị khoa học kỹ thuật cao hiện nay, nếu
người nào ở trong phòng, lười biếng không ra ngoài, trong phòng họ có
lắp đặt truyền hình, mở truyền hình lên thì mọi sinh hoạt hiện trường
của chúng ta đều ở ngay trước mắt họ. Họ muốn nghe kinh, cũng có thể;
muốn niệm Phật, cũng có thể! Họ đều có thể thấy được tất cả. Nếu thích
niệm Phật thì trong mỗi phòng có gắn một cái loa loại nhỏ, điều khiển ở
trung tâm, phát ra âm thanh niệm Phật. Các vị chỉ cần mở máy khuếch âm,
bất cứ lúc nào cũng có thể nghe được danh niệm Phật và các vị có thể
cùng niệm theo. Nếu như thích ra ngoài đi dạo, bên những hàng cây, bên
những ngôi nhà nghỉ đều có gắn những cái loa nhỏ. Trong mọi hoàn cảnh
đều có âm thanh niệm Phật.
Đạo tràng là nơi học tập, trao đổi nhưng không phải
giảng đường, Phật giáo có một tên gọi cũng khá hay: "Học hội", Học Tịnh
độ thì gọi là Tịnh Tông học hội. Nếu học Thiền thì gọi là Thiền Tông
học hội. Học Thiên Thai thì gọi là Thiên Thai học hội. Mỗi một tông
phái kiên lập một đạo tràng, tu tập nhưng đồng đạo cùng chí hướng lại
và cùng tu học, cùng sống những năm tháng cuối đời trong hạnh phúc mỹ
mãn. Khiến cho trong cuộc đời này của chúng ta, tuổi trẻ thì phục vụ
cho đất nước, cho xã hội, cống hiến trí tuệ và năng lực. Đến lúc tuổi
già thì có thể hưởng được sự đền bù hạnh phúc mỹ mãn và như thế thì một
đời chúng ta không trôi qua uổng phí. Hơn nữa đạo tràng là mô hình để
mô phỏng và trong tương lai các địa phương đều có xây dựng kiểu đạo
tràng này, như nơi trao đổi, sinh hoạt của cộng đồng, phù hợp với nhiều
người. Loại đạo tràng dành cho người già hay viện an lão thì tuyệt vời
hơn nhiều, sức sống tràn đầy, hoạt bát, sinh động.
Cho nên trong tương lai đạo tràng không cần xây nhiều
chùa chiền, am miếu. Vậy thì xây cái gì? - Xây nhà cư trú cho người
già, viện an lão, viện dưỡng lão. Đấy chính là đạo tràng hoàng pháp của
Phật giáo. Những người già hiện nay ngày một nhiều, nhưng phần lớn
thân thể vẫn còn khỏe mạnh, vẫn không cần người chiếu cố, vẫn có nhiều
nhu cầu. Hơn nữa ở châu á, những người già ít nhiều đều có dành dụm
chút đỉnh, không như người châu Âu. Người châu á có tập quán dành dụm,
ít nhiều đều có một số vốn. Hơn nữa con cái cũng có thể tận lòng hiếu,
cha mẹ có thiếu kém thì con cái đều có thể chủ động giúp đỡ ít nhiều. Do
đó nếu họ sức khỏe vẫn còn tốt thì viện an lão cũng có thể thực hiện
những hoạt động khác như đi dạo chơi trong phạm vi gần, mỗi tháng tổ
chức một lần, đưa những người già đi dạo đó đây, giúp cho họ có điều
kiện tiếp xúc với thiên nhiên, tâm tình của họ được vui vẻ, thoải mái.
Đồng thời cũng có thể giảng giải một chút Phật pháp. Hoặc tùy lúc chỉ
dẫn họ tĩnh tọa như thế nào, điều thân, điều tâm như thế nào, niệm Phật
như thế nào. Những việc như thế đều là những sinh hoạt rất vui vẻ,
hạnh phúc. Còn nếu như có sức khỏe, lại có khả năng kinh tế thì mỗi năm
có thể tổ chức một, hai lần đi du lịch các nước, giúp cho họ thật sự
vui vẻ trong cái tuổi vãn niên của mình. Hiện nay chúng ta thường thấy ở
bên ngoài có những đoàn du lịch, tham quan hơn phân nửa hoặc tất thảy
đều là người già cả. Đoàn du lịch người cao tuổi, những người trẻ tuổi
hướng dẫn đoàn, đây thật sự là sự giao lưu, phúc lợi của người già.
Hơn nữa, trong đạo tràng, nhiều nơi tổ chức trại hè,
mở lớp dạy Phật học, vui vẻ đón tiếp những bạn trẻ đến dự học. Người
già thường xuyên trông thấy các bạn trẻ, tự nhiên quên mất sự già yếu
của mình, có cơ hội thường xuyên tiếp xúc với các bạn trẻ, cùng sinh
hoạt chung với các bạn trẻ, cùng nghiên cứu, thảo luận học thuật với
họ, thảo luận đạo lý đối nhân tiếp vật, người già kinh nghiệm phong phú
hơn lớp trẻ, có thể giới thiệu với người trẻ những kinh nghiệm đã trải
qua của mình, cung cấp cho họ tham khảo, thật sự có thể thu hoạch được
hiệu quả của việc giao lưu, học tập. Như thế, những người già có thể
trải qua một cuộc đời vui vẻ hạnh phúc.
Quan niệm hiếu đạo, ví dụ như ngày sinh nhật, hoặc ngày tết của bạn,
con cái bạn gởi cho bạn một cái thiệp chúc mừng. Bạn xem xong thì vui
vẻ phấn khởi: "Con cái chúng tôi đã rời xa chúng tôi nhiều năm như thế
vẫn không quên chúng tôi". Người châu á ở điểm này biểu hiện rất tốt.
Thật sự hiện nay người ngoại quốc rất hâm mộ nền văn hóa á đông. Con
cái thường đến thăm cha mẹ già, mua tặng họ một chút quà gì đó. Con
cháu đều có thể gặp mặt ông bà. Nếu thiếu những điều này, người già
tuổi xế chiều, thật sự rất đau khổ, tinh thần ưu uất. Trong lúc này,
chúng ta đem Phật pháp giới thiệu cho họ, khiến sinh hoạt của họ có thể
bước vào một không gian, thời gian khác. Cái không thời gian này hoàn
toàn không giống với cái không thời gian họ đang sống, có thể cho tuổi
già được hạnh phúc, mỹ mãn thật sự. Họ sẽ cảm nhận được trong cuộc đời
họ, tuổi già thật sự có ý nghĩa, tuổi già thật sự có giá trị. Giai đoạn
này rất quan trọng, giảng kinh trong viện an lão có được kết quả này,
có được sự đón nhận này.
Chúng ta thấy rằng có tư nhân xây nhà dành cho người già, Chính phủ
có trợ cấp, vì quốc gia có ngân sách phúc lợi dành cho người già. Nếu
như bằng lòng phát tâm, Chính phủ rất hoan nghênh, lại còn động viên
khen thưởng. Nếu như chúng ta có thể làm được viên mãn hoàn hảo như thế
thì tin rằng sẽ được mọi thành phần, mọi tầng lớp xã hội hưởng ứng trợ
giúp. Cho nên, về mặt tài chính cảm thấy không phải là quá khó khăn, lo
lắng. Vấn đề ở đây chính là chúng ta phải phát ra thành ý. Thật lòng
thật ý, hết thảy vì người già mà phục vụ. Chúng ta phải chân thành,
thanh tịnh, bình đẳng, đại từ đại bi, thực hiện thật tốt, thật viên mãn
sự nghiệp đem Phật pháp phổ độ chúng sanh. Mỗi ngày, một người nhóm
góp sức lại, thế duyên buông bỏ sạch. Tuổi xế chiều chỉ một lòng hướng
về đạo. Đạo tràng thường xuyên tổ chức các buổi tọa đàm về các loại học
thuật, đưa người cao tuổi đến tham dự. Những người cao tuổi thuộc
nhiều tầng lớp, với các loại nghề nghiệp khác nhau trong xã hội, họ sẽ
đem kinh nghiệm, trí tuệ, vốn liếng hiểu biết của mình truyền lại cho
lớp trẻ thế hệ sau, một cách tự nguyện, không điều kiện, không giá cả,
giúp cho thế hệ trẻ càng thêm tiến bộ, càng thêm vững tiến. Hơn nữa sau
khi hưu trí, tự nhiên mình có phương hướng đúng đắn, có mục tiêu sinh
hoạt đúng đắn, họ mới thật sự cảm nhận được đời người có ý nghĩa, có
giá trị, có chỗ quy hướng. Điều này trong Phật pháp gọi là có chỗ nương
về đúng đắn. Điều mong muốn lớn nhất của xã hội á Đông cũng như của
hầu hết các xã hội khác, lúc tuổi già có một kết thúc tốt đẹp, có thể
thực hiện viên mãn. Đây là công đức thù thắng viên mãn của sự giáo dục
Phật Đà. Nhưng phải dựa vào con người, thật sự có thể nhận thức, tiếp
nhận, học tập và đem phát huy rộng lớn. Nếu có sự kết hợp của học viện
và học hội, việc này có thể thực hiện viên mãn.
Theo Tạp chí Dân số & Phát triển số 7/2005