Tác giả Ngọc Mai (bìa trái) trong một chương trình từ thiện - Ảnh: P.B.C. (Giac Ngo)

Quan niệm sống được hình thành từ ý thức của mỗi cá nhân. Nó chịu sự ảnh hưởng của hoàn cảnh gia đình, môi trường xã hội và quan trọng nhất là mức độ giác ngộ của mỗi con người.

Trở về với lịch sử mấy nghìn năm văn hiến, đại diện cho quan niệm sống hiền - đẹp thời Lý - Trần có thể nói đó là đức vua Trần Thái Tông (1218-1277). Là một vị vua ngự trị trên ngai vàng với quyền lực tối cao nhưng ngài vẫn chuyên tâm sống nếp tu hành theo Phật pháp để định hướng sống hiền - đẹp cho bản thân và hướng thiện cho dân chúng. Ngài đã nghiêm túc thực hiện sáu thời lễ bái cúng dường Tam bảo hàng ngày để tu tỉnh thân - khẩu - ý.

Điều này quả thật không dễ dàng với một thường dân Phật tử huống chi là một vị vua. Định hướng sống hiền - đẹp của đức vua được duy trì và bồi đắp mỗi ngày để giúp Ngài trở thành một thiền sư sau hơn 30 năm sống ích nước lợi dân và trở thành một tấm gương cho hậu thế.

Nhận diện và thực tập

Là một hậu sinh mang dòng máu Lạc Hồng, thừa hưởng những tinh hoa mà các bậc tiền nhân đã để lại. Mỗi con đường tôi qua, từng vùng đất tôi đến đều cho tôi một sự hàm ơn: hàm ơn con người, muông thú và cả cỏ cây. Tôi đã định hướng cho mình một quan niệm sống hiền - đẹp ở tuổi hai mươi - cái tuổi mang nhiều ước mơ, hoài bão và cũng dễ bị cám dỗ nếu không định hình một hướng đi đúng cho bản thân phấn đấu.

Rời trường Đại học Kinh tế, tôi được tuyển dụng vào làm kế toán cho một công ty lớn. Tại đây tôi tham gia vào Ban chấp hành Đoàn Thanh niên và phụ trách mảng công tác xã hội. Tôi dấy lên phong trào từ thiện trong nội bộ công ty. Với một chút năng khiếu văn chương và một tấm lòng, những tờ thư vận động của tôi được gửi đến tất cả các phòng ban và đến cả những thủy thủ đoàn trên những chiếc tàu đang lênh đênh ngoài biển cả. Với số nhân sự hơn 1.500 người đã tích lũy mức đóng góp không nhỏ cho những chuyến cứu trợ, tiếp sức đến trường do tôi khởi xướng.

Ngoài mục đích chính là giúp đỡ người nghèo khó, việc từ thiện còn mang một ý nghĩa khác là tạo sự ảnh hưởng để mọi người biết lắng lòng chia sẻ tình thương cho nhau. Thử nghĩ xem cuộc sống sẽ ra sao nếu như con người chúng ta mạnh ai nấy sống và sống không hiền không đẹp?

Khi tuổi Đoàn sắp hết, tôi biết miền hoạt động của mình sẽ thu hẹp. Để duy trì quan niệm sống hiền - đẹp, tôi bắt đầu gầy dựng hoạt động từ thiện bên ngoài công ty với một nhóm bạn học. Chúng tôi hoạt động thầm lặng trong nhiều năm. Đến một hôm tôi nghĩ rằng nếu cứ duy trì hoạt động kiểu đó thì sự chia sẻ chẳng là bao trong khi tinh thần “Nhường cơm xẻ áo” như là một truyền thống tốt đẹp của người dân Việt.

Thế là website Vườn Nhân Ái (www.vuonnhanai.org) thuộc Nhóm Từ thiện Đồng Tâm ra đời như một sân chơi cho những ai chọn cho mình quan niệm sống hiền – đẹp. Để tránh những nghi kỵ và tạo niềm tin, chủ trương của tôi là minh bạch tài chính trên website cụ thể, chi tiết cho từng chương trình một. Mọi người có thể kiểm soát và theo dõi các hoạt động của nhóm.

Thế mà tôi vẫn không tránh khỏi sự đã kích của một vài người. Thạc sỹ giảng viên đại học V.Đ mail cho tôi rằng việc mở website từ thiện là để khoe thành tích, phô trương hoạt động, quảng bá hình ảnh, muốn làm từ thiện chỉ cần đem ít tiền nộp cho tổ chức nào đó là xong, cần gì mở website để lôi kéo người khác. Với tôi, một tổ chức từ thiện nó như một hoạt động kinh doanh phi lợi nhuận. Nghĩa là nó cũng cần có chiến lược, mục tiêu, kênh thông tin (marketing), khách hàng (đối tượng cần giúp), nhà cung cấp (người tài trợ, nhà hảo tâm), chấp nhận rủi ro và thách thức…nếu muốn giúp được nhiều người.

Ngay cả trong ý nghĩa của hai chữ từ thiện nhiều người còn hiểu một cách lệch lạc. Nên nó không thể hiện được cái hiền - đẹp trong nghĩa cử cho và nhận. Chẳng hạn người ta đem cho từ thiện loại tặng phẩm sắp hết hạn sử dụng với số lượng lớn. Nếu không để ý thì tội cho người nhận vừa mang ơn lại thêm bệnh.

Dấn thân và chia sẻ

1. Trên con đường thiện tôi đang dấn thân, tôi đã chạm mặt với nhiều quan niệm sống khác nhau để lại trong tôi nhiều trăn trở và suy ngẫm. Trong khuôn khổ bài viết này tôi không có ý khen, chê hay phân loại mà chỉ nêu lên một hiện trạng về những hành động sống phát xuất từ những quan niệm sống mà tôi đã tiếp xúc.

Xây nhà tình thương - Ảnh : Phó Bá Cường

Trong chuyến vận động quà tết cho người nghèo Trà Vinh, tôi được anh trai một nữ giám đốc trẻ mời đến để đưa thư ngỏ cho cô em giám đốc bởi anh ta tin rằng em gái sẽ ủng hộ vì là dân miền Tây.

Khi tôi đến, người anh mở cửa phòng thì thấy cô em đang ngồi đếm một khối lượng tiền khá lớn trên bàn. Cô giám đốc nhận thư ngỏ với một thái độ rất lạnh lùng trong khi bụng mang dạ chửa và kèm theo câu nói “Đến xin tiền chứ gì?”. Tôi cười chào và vẫn vui vẻ ở lại dùng cơm trưa với cả nhà họ theo lời mời của người anh. Sau ba tuần không thấy tín hiệu gì từ cô ấy. Hôm đi tặng quà gặp lại người anh làm tình nguyện viên, anh bộc bạch: “Em anh nằm viện tuần nay, không ngờ cái thai hơn sáu tháng lại bị hư”.

Tôi quá bất ngờ nên hỏi: “Có phải cô em bị tai nạn à?” Người chị dâu tiếp lời: “ Nhà nó có 4 ôtô, 2 giúp việc, có cực khổ gì chứ. Một tháng đi sắm quần áo một lần, cái nào cũng bạc triệu, có cái chưa mặc đã bỏ rác. Hễ nói tới từ thiện là mặt nó một đống. Phải chi nó biết tích phước thì đâu đến nỗi”. Tôi cảm thấy buồn và tiếc nuối cho một hài nhi. Lắc tay người chị dâu, tôi bảo: “Chị à, mỗi người một quan niệm sống, để bụng làm gì cho phiền não”.

2. Một hôm tôi đến chùa Pháp Vân gặp Thầy trụ trì gửi thư ngỏ xây nhà tình thương cho một chú thương binh, mấy cô gái trẻ làm công quả thấy vậy xúm lại xin đóng góp. Bạch Huệ đại diện trao 1 triệu đồng. Tôi quá bất ngờ nên chuyện trò tìm hiểu cuộc sống các em trước khi nhận tiền.

Huệ tâm sự: “Tụi em làm phục vụ ở nhà hàng bên Nơ Trang Long gần đây. Sáng đến chùa tụng kinh, làm công quả, hai giờ tụi em đi làm tới 10 giờ thì nghỉ”.

Nghe qua làm lòng tôi chùng lắng, tôi nói với các em rằng tôi xin nhận tấm lòng còn số tiền xin các em giữ lại trang trải cuộc sống. Huệ lắc đầu bảo: “Tuy tụi em còn khó khăn nhưng không vì thế mà thiếu tình người. Xin chị nhận hết số tiền này!”.

Hay trường hợp em Nguyễn Văn Tốt chỉ đọc tin trên website đã tự nguyện cầm 500.000đ đến tha thiết xin đóng góp dù em là sinh viên ra trường đi làm chưa đầy năm. Tôi không thể chối từ và thầm chúc các em sẽ được nhận nhiều hơn những gì đã cho.

3. Một lần khác tôi được mời đến nhà hàng dự tiệc bởi mấy người bạn doanh nhân. Tôi nhận lời không phải vì món ngon nơi đó vì tôi không ăn mặn mà chủ ý đến để trao thư vận động quà trung thu cho thiếu nhi miền núi. Trong bàn tiệc ngập tràn bia rượu, một vị giám đốc trẻ hô to rằng sẽ ủng hộ 5 triệu đồng còn các vị khác im lặng.

Tôi vốn không quan trọng việc họ tiếp nhận ra sao vì từ thiện là tùy tâm. Nếu cánh cửa này không mở thì tôi sẽ gõ cánh cửa khác. Đó cũng là cách để tôi luyện chữ Nhẫn cho mình.

Ba hôm sau, anh nhắn tin địa chỉ để tôi đến nhận tiền. Trưa nắng như trút lửa trên mặt lộ, tôi vẫn chạy xe đến điểm hẹn. Tới nơi mới biết đó là một khách sạn. Cái đầu rất tỉnh để tôi nhận diện cạm bẫy đang giăng trước mặt. Tôi hiểu chỉ cần cái gật đầu thì tôi sẽ được nhiều hơn cái tôi muốn. Anh đề nghị tôi lên giường với anh thì anh sẽ ủng hộ từ thiện.

Tôi khẳng khái với anh rằng: “Đồng tiền em giúp người nghèo là đồng tiền sạch. Nó được chia sẻ từ những con tim biết đồng cảm thật sự!” và quay về.

Tháng sau anh cũng mời tôi ăn tiệc và tôi cũng đến đưa thư ngỏ với hy vọng anh sẽ thay đổi cách nghĩ. Mấy hôm sau anh cũng điện thoại đề cập lại điều kiện cũ. Tôi cần nguồn tài trợ nhưng không thể chấp nhận một thái độ sống như thế được.

Khi vận động từ thiện tôi không đòi hỏi một người giúp nhiều mà tôi cần nhiều người góp sức để hiệu ứng tình thương được lan tỏa. Các vị giám đốc ấy vẫn hay khoe các việc làm từ thiện của họ trong bàn nhậu mà tôi nghe thấy như xây vài căn nhà tình thương gần dự án họ thi công…

Cái mà họ gọi là từ thiện đó là món quà lót đường để được cấp phép đầu tư nơi địa phương họ đến chứ chưa phải là việc thiện xuất phát từ việc cảm và thương…Khái niệm từ thiện tuy đơn giản mà không phải ai cũng hiểu đúng và hành động đúng.